Maðurinn sem reisti verksmiðju

Einu sinni hafði maður reist verksmiðju á landi sínu sem var fjarri öllum húsum og landbúnaði. Hann notaði kol til að knýja hana áfram. Reykháfurinn dældi skítugu ryki yfir allt land mannsins og eiturefni láku niður í grunnvatnið. Þó var enginn af nálægum landeigendum fyrir ryki né grunnvatnseitrun. Enginn varð fyrir eignaspjöllum annar en verksmiðjueigandinn. Ekki var brotið á rétti neins. 

En þetta er ekki algeng saga, heldur sú sem nú fylgir:

Maður keypti land í nágrenni við landbúnað og þorp. Hann reisti verksmiðju og notaði kol til að knýja hana. Svart rykið lagðist á nálæga akra og húsþök. Þessi maðurinn var dreginn fyrir dómstóla fyrir eignaspjöll sín og gert að stöðva þau og enn frekar að borga skaðabætur. Manninum var sagt að ef hann ætlaði sér að halda rekstri verksmiðjunnar áfram yrði hann að gera það með hætti sem ylli ekki eignaspjöllum og heilsufarsbresti nágranna hans. Hann kinkaði auðmjúkur kolli og sá fram á flókið verk að sameina iðnað og hreinlæti, en taldi það þó ekki ómögulegt verkefni.

Dómarinn var um það bil að framkvæma hamarshöggið þegar maður þýtur inn í dómsalinn:

"Ekki kveða upp úrskurðinn! Það eru komin ný lög! Það má núna dæla skít yfir eignir annarra! Iðnaður er talinn mikilvægari en eignarétturinn!"

Verksmiðjueigandinn var alsæll og aðrir í svipaðri stöðu. Iðnaður blómstraði vissulega en svart sót eyðilagði landbúnað, heilsu almennings og húseignir allra. Verksmiðjueigendur lögðu ekki á sig að finna upp leiðir til að virða eignarrétt annarra. Þeir þurftu þess ekki. Yfirvöld sveigðu af leið til að iðnaður gæti vaxið sem hraðast.

Þetta er ekki saga af laxeldi í sjó, heldur iðnbyltingunni hvar sem hún hefur skotið upp kollinum. En erum við kannski að endurtaka söguna?

Kynnti frumvarp um laxeldið

Ríkið gæti selt vegakerfið

Það er vandlifað að vera stjórnmálamaður með alla þræði samfélagsins í höndum sér.

Til að létta líf stjórnmálamanna sting ég upp á því að þeir selji megnið af ríkisrekstrinum til einkaaðila. Einkaaðilar byggja upp fullkomnustu dreifikerfi heims fyrir farsíma, koma vörum á milli landshluta, troðfylla hillur verslana á hverjum degi, leiðrétta dapra sjón og senda pizzur allan sólarhringinn. Einkaaðilar geta líka hellt fljótandi drullu á jörðina og flatt hana út, gegn gjaldi.

Það er ríkinu greinilega ofviða að mennta börn, lækna sjúka og halda úti vegakerfi. Ég legg til að ríkið hætti þessu og einbeiti sér að framleiðslu pappírs.

Skorar á andstæðinga veggjalda

Strætóinn sem komst ekki upp brekkuna

Eftir nokkur ár munum við mannfólkið líta til baka til dagsins í dag og hlægja okkur máttlaus yfir tilefnislausum ótta okkar við koltvísýring. 

Héldum við virkilega að þessi lofttegund - snefilefni í andrúmsloftinu í besta falli - gæti stjórnað hitastigi Jarðar? Loftslaginu? Veðrinu? Sjávarföllunum? Jöklunum? Mikið vorum við vitlaus! Hver seldi okkur þá snákaolíu? Ahhh, já kommúnistarnir auðvitað, sem fundu upp koltvísýringsóttann til að berja á frjálsu markaðshagkerfi eftir hrun Sovétríkjanna.

Gríðarlegum verðmætum er nú sóað til að berjast gegn hinni meintu vá. 

Fátæku fólki er meinað um aðgang að ódýru og orkumiklu eldsneyti.

Strætó er settur á lélegt eldsneyti og endar sennilega á því að festast í brekkum Breiðholts, ef hann kemst þá einhvern tímann handan Elliðaár. 

Því fyrr sem við hættum þessari vitleysu, því betra.

Bóka um vetnisvagna Strætó bs.

Biluð klukka hefur stundum rétt fyrir sér

Donald Trump, forseti Bandaríkjanna, er eins og biluð klukka. Það sem hann segir stenst yfirleitt ekki, en einu sinni á 12 tíma fresti hefur hann samt rétt fyrir sér. Og hann hefur rétt fyrir sér þegar hann afhjúpar fáránleikann í því að vera sekur við það eitt að vera ásakaður um eitthvað. Nú eða meðhöndlaður eins og sakamaður án þess að hafa fengið sín réttarhöld. Það er glatað.

Segjum sem svo að konu sé nauðgað. Það er hræðilegt. Hún fer í gegnum sársaukafullar læknisskoðanir og réttarhöld. Nauðgarinn er dæmdur sekur. Réttlætinu er fullnægt. Það var erfitt en réttlætið er ekki ókeypis.

Segjum nú sem svo að konu sé ekki nauðgað en hún ásakar mann um að hafa nauðgað sér til að koma á hann höggi. Hún fer í viðtöl hjá öllum fjölmiðlum. Hún fær stuðning á samfélagsmiðlum. Líður að réttarhöldum. Lögreglan fer að leita sannana. Hún finnur engar. Sá sem var ásakaður er Å›ýknaður en mannorð hans er í rúst. 

Hvað gerist? Jú, ásakanir um nauðgun fá á sig fyrirvara frá fólki. Fólk fer að efast um að fórnarlömb nauðgana séu að segja satt. Er eitthvað annað að baki? Hvað er það? Er þetta athyglissjúklingur? Pólitískur andstæðingur? Ofan á sársaukann við að leita réttlætisins bætist dómharka samfélagsins, og samfélagsmiðlasíður fórnarlambsins fyllast af leiðinlegum athugasemdum. 

Það blasir við að það eru fleiri en fórnarlömb nauðgana sem eru að ásaka hinn og þennan um að hafa misnotað sig kynferðislega. Það er í tísku að ásaka mann og annan um að hafa gert eitthvað af sér. Auðvitað bitnar það á hinum ýmsu karlmönnum, en fyrst og fremst bitnar svona andrúmsloft á raunverulegum fórnarlömbum nauðgara.

Sumir segja #metoo og eiga fyllilega skilið hrós fyrir hugrekkið. Aðrir segja #metoo og eiga skilið skammir fyrir athyglissýkina.

 

Trump hæddi Ford opinberlega

Síminn lækkar, sjúkrarúmið hækkar

Í skiptum fyrir færri og færri krónur í dag fæst núna meiri og fullkomnari fjarskiptaþjónusta en í gær.

Í skiptum fyrir fleiri og fleiri krónur í dag fæst núna miklu minni og rýrari heilbrigðisþjónusta en í gær, þ.e. ef maður er ekki á biðlista þar sem engin þjónusta er í boði.

Heldur því einhver fram að það sé tæknilegra flóknara að setja upp og reka nýjustu gerðir af fjarskiptatækni en að rúlla manni inn og út úr ómskanna?

Nei, svo er ekki. Það er eitthvað annað í gangi hérna sem heitir: Markaðsaðhald.

Vonandi sjá þingmenn að þeir hvatar sem gera fjarskiptaþjónustu þeirri bæði betri og ódýrari eiga líka heima í heilbrigðisþjónustunni.

Fjarskiptakostnaður þingmanna helmingast

Bragginn og Heiðarbær í Árbæjarhverfi

Í Árbæjarhverfi í Reykjavík er lítil og róleg gata sem heitir Heiðarbær. Í Heiðarbæ eru 17 einbýlishús og í hverju þeirra eru ein eða tvær fyrirvinnur. Meðallaun íbúanna eru nokkurn veginn meðallaun launþega á Íslandi í heild sinni. Í útsvar og fasteignaskatta greiða íbúar Heiðarbæjar nokkrar milljónir á mánuði. Þeim milljónum hefur undanfarið ekki verið eytt í skóla, gatnagerð, gæslu barna eða aðra svokallaða grunnþjónustu sveitarfélaga. Nei, bragginn tók þær.

Grípum aðeins niður í þá þakkarræðu sem aldrei verður flutt við vígslu braggans: „Sérstakar þakkir fá íbúar Heiðarbæjar í Árbæ fyrir framlag sitt til endurreisnar braggans. Hver einasta útsvarskróna þessa ágæta fólks hefur verið sett í að breyta gömlum bragga í nýjan. Íbúar Heiðarbæjar hafa ekki lagt krónu af mörkum til að fjármagna rekstur grunnskóla, leikskóla og vegakerfis. Nei, bragga  þurfti að gera upp og útsvar Heiðarbæjar fór í hann. Borgaryfirvöld þakka kærlega fyrir framlagið.“

Reyndar lögðu ekki allir íbúar Heiðarbæjar sitt af mörkum. Í einu húsinu neyddist móðir til að taka sér ótímabundið orlof frá vinnu til að vera heima með ungu barni sem fékk ekki leikskólapláss. Leikskólaplássið skorti því útsvarið fór í braggann en ekki til rekstur leikskóla. Kannski væri ráð að breyta bragganum í leikskóla?

Íbúar í nágrenni Heiðarbæjar vonast nú til að í Heiðarbæ geti íbúar á ný byrjað að leggja sitt af mörkum til reksturs opinberrar einokunarstarfsemi, svo sem grunnskóla og leikskóla. Í Heiðarbæ eru menn líka með blendnar tilfinningar yfir því að háir skattar hafi ekki geta runnið í annað en bragga svo mánuðum skiptir. Sjáum nú hvað setur. Þeir í ráðhúsinu hljóta að finna upp á einhverju sniðugu til að taka við af bragganum, til dæmis sporvagnakerfi.

Þessi pistill birtist í Morgunblaðinu í dag og er aðgengilegur áskrifendum blaðsins hér.

Styðjum smækkun sveitarfélaga og samkeppni þeirra á milli

Stækkun sveitarfélaga er af mörgum ástæðum slæm hugmynd sem ber að forðast eins og heitan eldinn.

Það er meðal annars af eftirfarandi ástæðum:

Auðveldara fyrir ríkið að bæta við verkefnalista þeirra

Þegar sveitarfélög eru "stór og sterk" er auðveldara fyrir ríkið að setja lög sem bæta við verkefnalista þeirra. Sá listi er nú þegar orðinn alltof langur og um leið alltof dýr fyrir útsvarsgreiðendur. Ekki bætir svo úr skák að fyrir utan öll lögbundnu verkefnin hafa sum stærri sveitarfélaganna tekið upp á allskonar öðru líka, svo sem rekstri mannréttindaráða og braggavinafélaga. 

Erfiðara fyrir fólk að flýja með fótunum

Stór sveitarfélög, sérstaklega úti á landi, þekja gríðarleg landflæmi. Þetta lokar fólk að vissu leyti innan landamæra þeirra - það er erfiðara að flýja illa rekið sveitarfélag með fótunum nema skilja eftir vini og vandamenn. Sveitarfélög gera sér grein fyrir þessum samkeppnishamlandi eiginleika víðfeðmra sveitarfélaga og ganga á lagið og slaka enn frekar á aðhaldi í rekstri.

Það hefur verið styrkur höfuðborgarsvæðisins að vera klofið í mörg sveitarfélög sem veita aðhald. Nýlega flutti einn sem ég þekki úr Reykjavík í Garðabæ og hann sagði að þaðan flytji maður greinilega ekki.

Sá sem þénar mikið getur lánað mikið

Stór sveitarfélög eru með marga útsvarsgreiðendur sem er hægt að veðsetja og reisa fyrir lánsféð sundlaugar, tónleikahallir og íþróttavelli. Í smærri sveitarfélögum þurfa menn að eiga fyrir veislunni. Í þeim stærri er hægt að taka himinhá lán og binda útsvarsgreiðendur í skuldavafninga sem er erfitt að losna úr nema sameinast betur reknu nágrannasveitarfélagi (eins og í tilviki Álftaness).

Óþarfarekstur

Stór sveitarfélög stofna ekki bara mannréttindaráð og braggavinafélög. Þau ýta líka einkaaðilum til hliðar hvar sem þau geta. Í Reykjavík er til dæmis Sorpa að sóa fé skattgreiðenda með smærri og smærri tunnum og flóknari og flóknari endurvinnslureglum á meðan á Akureyri er ruslameðhöndlun boðin út til sérhæfðra einkaaðila sem taka að sér allt þetta leiðinlega. Stærri sveitarfélög telja sig geta meira en þau smærri, og það kostar útsvarsgreiðendur stórfé.

Niðurstaða

Það blasir við hvað þarf að gera til að gera sveitarstjórnarstigið í íslenskri stjórnsýslu bærilegra:

• Afnema lög um lágmarksútsvar
• Stytta listann yfir lögbundin verkefni sveitarfélaga um 90%
• Breyta löggjöfinni svo það sé auðveldara að stofna til nýrra sveitarfélaga með klofningi frá stærri sveitarfélögum

Samband íslenskra sveitarfélaga talar út frá hagsmunum sveitarfélaga. Það er því góð þumalputtaregla að gera allt þveröfugt við þeirra meðmæli og verja þannig hagsmuni almennings og skattgreiðenda.

Styðji stækkun og eflingu sveitarfélaga

Engin samstaða í kortunum

Það mun aldrei nást neins konar samstaða um íslenska sjávarútveg fyrr en er búið að gera allan hagnað hans upptækan og setja ofan í ríkissjóð.

Um leið verður sjávarútvegurinn lagður í rúst og hann gerður að ölmusaþega eins og á við um sjávarútveg víðast hvar í heiminum.

Sameign er ekki nothæft hugtak. Sameign er gangurinn í fjölbýlishúsinu sem íbúar skiptast á að ryksuga eða borga til að láta aðra ryksuga. Fiskur í sjó er allt annars eðlis. Hann er annað hvort veiddur eða ekki og hann er ekki veiddur nema einhver telji sig hagnast á því. Sá hagnaður getur verið ölmusa úr vösum skattgreiðenda eða arður af hagkvæmum veiðum, vinnslu, dreifingu, markaðssetningu og sölu.

Ríkið vill hirða allan þann hagnað sem það getur, hvar sem hann er að finna. Þökk sé kaffihúsaspekingum Reykjavíkur hefur tekist að gera skattheimtu af sjávarútvegi gríðarlega mikla og heilu fyrirtækin jafnvel komin í þrot vegna hennar. 

Kommúnistar vilja að allar tegundir af hagnaði sópist ofan í peningadreifikerfi ríkisins. Reynslan ætti að hafa kennt okkur að hunsa slíkar beiðnir. Svo er þó ekki.

Frumvarp mun vonandi skapa samstöðu

Óútfylltu tékkarnir

Hinar ýmsu opinberu einingar virðast vera að gefa út marga óútfyllta tékka þessa dagana.

Fyrst má nefna hátíðarfundinn á Alþingi þar sem það er beinlínis játað að tékkinn hafi verið óútfylltur.

Síðan er það auðvitað bragginn frægi í Reykjavík sem verður væntanlega orðinn að valkosti við Kolaportið áður en langt um líður (sem húsnæði fyrir sölu á notuðum hlutum og DVD-diskum).

Borgarlínan má ekki gleymast. Þá hugmynd er nú verið að selja fyrir um 70 milljarða en endanlegur verðmiði verður sennilega tvöfalt eða þrefalt hærri áður en fyrsti sporvagninn rúllar af stað (í samkeppni við litlar og sjálfkeyrandi rútur sem sækja fólk heim að dyrum og skutla að dyrum vinnustaðarins).

Allt gerist þetta á meðan skuldir og ábyrgðir á herðum skattgreiðenda eru enn gríðarlegar og stutt í næsta hrun á fjármálamörkuðum (sennilega verður það ekki bankahrun eins og það seinasta heldur ríkissjóða- og gjaldmiðlahrun, en almenningur fær að þjást sama hvað).

Ekki finnst mér íslenskir fjölmiðlar veita þessu fjáraustri mikið aðhald svona almennt séð (þótt þeir gramsi aðeins í hinum og þessum málum). Þeir hafa kannski bara gefist upp. Skattgreiðendur eru líka sofandi. Þeir óttast sennilega allir að ef skattar lækka þá hverfi niðurgreiðslan sem þeir sjálfir njóta góðs af. Sá skuldugi óttast að vaxtabæturnar lækki. Sá menningarlegi óttast að miðar á tónleika Sinfóníuhljómsveitarinnar hækki í verði. Verktakinn óttast að hið opinbera hætti að ausa fé yfir hann sjálfan. Sá lasni óttast að sjúkrarúmið hans lokist. Fæstir gera sér grein fyrir því að hið opinbera er ekki velunnari þeirra heldur er það mafíósi sem gerði alla samkeppnisaðila útlæga og snarhækkaði verðlagið á öllum sínum þjónustum.

En kannski mun opinber eining einhvern tímann ganga fram af skattgreiðendum og fjölmiðlafólki. Einu sinni var stungið upp á því að grafa göng til Vestmannaeyja og hlógu þá flestir. Nú er talað um að reisa sporvagnakerfi í veðurbarinni Reykjavíkurborg og enginn hlær. Einhvers staðar þarna á milli liggja mörk þess umborna og hins fáránlega.

Engin kostnaðaráætlun lá fyrir

Klappstýran sem varð varnarjaxl

Ólafur Ragnar Grímsson var á tímabili klappstýra bankamannanna sem fóru of geyst. Síðan breytti hann um hlutverk. Hann fór út á völlinn og gerðist varnarjaxl. Hann varði hagsmuni Íslands erlendis þegar Íslendingar sjálfir skulfu á hnjánum og kiknuðu í þeim þegar þeir heyrðu erlent tungumál.

Kannski þorði Ólafur að standa í lappirnar af því hann vissi að hann væri ekki á leið í einhverja kosningabaráttu. Hann þorði að líta í hjarta sitt og finna þar réttlætið og hann þorði að mæta umheiminum og berjast fyrir því réttlæti.

Svipaða sögu má segja af öðrum ráðherra sem var að hætta í pólitík og ætlaði sér ekki í aðra kosningabaráttu: Friðrik Sophusson, fjármálaráðherra árin 1991-1998. Undir hans stjórn lækkuðu ekki bara skattar heldur einnig það hlutfall af landsframleiðslunni sem ríkisvaldið gleypti. Gleymum því ekki að þegar ríkið hættir að mergsjúga hagkerfið þá stækkar það og dafnar og það veldur því að lægri skattprósentur byrja að skila meira fé í ríkiskassann, fleiri fara að þéna meira og allskyns afslættir og undanþágur fara að vega minna svo skattheimtan vex sem hlutfall af landsframleiðslu. En ekki undir stjórn Friðriks, sem hefur sennilega fengið vænan skammt af gagnrýni fyrir að standa á sínu.

Við ættum e.t.v. að læra af þessu og setja bara hvíta karlmenn komna yfir miðjan aldur í öll helstu embætti. Nei ég segi svona.

Dagbækur Ólafs varpa ljósi á Icesave