Bíllaus lífsstíll og rúntað með ruslið

Ég bý í Kaupmannahöfn. Hérna er fólki sagt að flokka sorpið sitt í óteljandi flokka: Pappír, pappi, plast, rafmagnstæki, málmar, gler, rafhlöður, matarafgangar, hættuleg rusl (eins og þrýstibrúsar), afgangsrusl og ég er sennilega að gleyma einhverju. Stundum þarf að losna við stærri hluti eins og húsgögn. 

En ég fer aldrei í bíl og keyri með rusl. Það er lítill skúr í nágrenninu þar sem íbúar nokkura bygginga fara með hinar ýmsu tegundir sorps, þar á meðal húsgögnin. Fagmenn koma svo að sækja.

Í þessum skúr er líka hægt að sækja poka fyrir matarafgangana.

Umbúðir með skilagjaldi losa ég mig við í næstu matvöruverslun. 

Þegar ég átti einbýlishús í nágrenni Kaupmannahafnar voru sérstakir dagar þar sem allskonar framandi sorp var sótt - húsgögn, ísskápar, málningarfötur og þess háttar, og garðúrgangur að auki.

Óháð því hvað mér finnst um alla þessa flokkunaráráttu þá ætla ég að gefa sveitarfélaginu það að óþægindin vegna hennar eru lágmörkuð. Aldrei þarf ég að fylla bíl af sorpi og keyra bæinn á enda til að losna við það. Aldrei þarf ég að fara lengra en í næstu matvöruverslun (2 mínútna göngutúr) til að endurheimta skilagjaldið. 

Berum þetta saman við sorphirðu í Reykjavík.

Fólk er sent í langa og tímafreka bíltúra með illa lyktandi poka, enda grenndargámarnir fullir. 

Það er varla hægt að tala um sorphirðu í Reykjavík. Hún er a.m.k. að verða sífellt takmarkaðri, en auðvitað að hækka í verði.

Maður veltir því fyrir sér hvort þessi óþægindi fyrir venjulegt fólk séu skipulögð. Hvort það sé vegna hönnunar frekar en mistaka að sorphirða er að verða sífellt meiri baggi á fólki - tímafrekur og sífellt dýrari.

Eða er þetta bara vanhæfni? 

Mikil uppbygging í undirbúningi

Þetta með að útrýma fátækt

Í bók sinni A Conflict of Visions talar höfundur, Thomas Sowell, um tvær meginsýnir á samfélagið sem togast vissulega á en á grófan hátt er nothæft verkfæri til að skilja hvers vegna það eru oft sömu einstaklingar sem raðast sitthvoru megin við mismunandi og jafnvel gjörsamlega óskyld málefni. 

Aðra sýnina kallar hann "the constrained vision", þar sem valið er aðallega á milli mismunandi "trade-offs" innan ákveðinna ramma hefða, réttinda, löggjafar og menningar, og hina sýnina kallar hann "unconstrained version", þar sem leitað er að "the solution" og ekkert getur staðið í vegi fyrir þeim, jafnvel ekki dómsfordæmi og stjórnarskrár. Til að leysa vandamálin þarf bara viljann til þess.

Þannig sjái þeir sem aðhyllast "unconstrained vision" ekkert því til fyrirstöðu að yfirvöld setji einfaldlega lög og reglur sem „leysa vandamálið“. Þessu fylgir gjarnan stuðningur við ýmis ríkisafskipti, svo sem lögbundin lágmarkslaun og ákveðna tekjudreifingu með valdi. Þeir í "constrained vision" sjá galla á þessu því með slíkum úrræðum verði einfaldlega til önnur vandamál, svo sem flótti frá verðmætasköpun og háum sköttum eða ýmis konar ófyrirséð eymd.

Mér verður oft hugsað til þessa einfaldaða verkfæris þegar ég sé stórar fyrirsagnir um stjórnmálamenn sem vilja eyða fátækt, efla menntakerfið og styrkja heilbrigðiskerfið. Það vantar bara að bæta við fjármagni og þessi vandamál eru leyst. Að þau hafi ekki verið leyst áður megi skrifa upp á nískupúka sem þora ekki að skattleggja auðmenn og lífeyrissjóði. 

En auðvitað er svona tal alveg úr takt við raunveruleikann. Til að eyða fátækt þarf að auðvelda hagkerfinu að framleiða verðmæti sem ríkisvaldið sleppir því svo að ryksuga í hirslur sínar. Til að efla heilbrigðiskerfið þarf hvata og jafnvel markaðshagkerfi. Til að efla menntakerfið þarf að valdefla nemendur og foreldra, fleygja þykkum námsskrám í ruslatunnuna og taka út gæluverkefnin.

Með öðrum orðum: Það þarf að búa til réttu rammana og fólk finnur svo lausnirnar.

Að ætla sér að leysa öll heimsins vandamál með miðstýringu og sköttum er vond leið. Mikið af bótum býr til marga bótaþega sem verða síður launþegar. Háir skattar í nafni umhverfisverndar auka fátækt og draga úr svigrúmi í fjármálum fólks og fyrirtækja. Það verður ekkert leyst frá Alþingi eða ráðhúsunum - miklu frekar eiga slíkar stofnanir að koma sér úr veginum.

Viltu útrýma fátækt? Frábært! Það vil ég líka! En án þess að búa bara til önnur og jafnvel verri vandamál í leiðinni.

Vill útrýma fátækt fari Flokkur fólksins í stjórn

Ekki of seint

Ég vil gefa blaðamönnum eitt, og sérstaklega þeim hjá Morgunblaðinu: Frambjóðendur hafa neyðst til að segja frá raunverulegum skoðunum sínum í mörgum málum og ekki komist upp með að halda sig við slagorðin.

Þannig er búið að skola upp á yfirborðið raunverulegum viðhorfum þeirra til skattahækkana, Evrópusambandsins, rekstrarfyrirkomulags einyrkja og sjálfstætt starfandi og orkuframleiðslu, svo eitthvað sé nefnt.

Þetta hefur haft töluverð áhrif á skoðanakannanir í leitni sem skilar sér vonandi í kjörkassana. Það leit á tímabili út fyrir þung fjögur ár af blússandi skattahækkunum og flækjustigum, aðlögun íslenskrar stjórnsýslu að kröfum Evrópusambandsins og afsali fullveldis. Mögulega er sú sviðsmynd að breytast.

Nánast hvergi eru skattar hærri en á Íslandi. Þetta bitnar á öllu: Ráðstöfunartekjum heimila, fjárfestingahæfni atvinnulífsins, verðlagi. 

Það vantar ekki meira í ríkissjóð eða hirslur sveitarfélaga ef því er að skipta.

Það vantar bara ábyrgð í fjármálin. 

Það er ekki mörgum flokkum treystandi fyrir slíku. Nýlegt dæmi er fjármálaráðherratíð formanns Framsóknarflokksins. Þar var öllum áætlunum um hallalaus fjárlög ýtt lengra og lengra inn í framtíðina - þau yrðu ekki hallalaus undir slíkri stjórn þótt ráðherra fengi 50 ár til að lofa og svíkja.

Það er ekki hægt að treysta öllum flokkum fyrir landamærunum. Augljóslega eins og við höfum séð.

Og heldur ekki velferðarkerfinu sem á að þjóna, ekki drepa með biðlistum. Nokkuð sem kallar á aukinn einkarekstur, útboð og færri aðgangshindranir - landlæknisembætti sem lítur ekki á sig sem hagsmunasamtök útvaldra skjólstæðinga. 

Það vantar þingmenn sem þora að tala gegn meginstefinu. Einhverja eins og Diljá Mist Einarsdóttur (Sjálfstæðisflokki) sem skrifaði greinar á hátindi veirutíma um að yfirvöld væru að seilast of langt til að forðast smit og búin að vera hamhleypa á þingi, eða Sigríði Andersen (Miðflokki) sem kaus ein þingheims gegn enn einum tilgangslausa sjóðnum, eða Jóhannes Loftsson (Ábyrg framtíð) sem barðist frá upphafi ákafar gegn veirutakmörkunum en nokkur maður og lætur svo sannarlega ekki traðka á sér, eða Arnar Þór Jónsson (Lýðræðisflokki) sem ætlar svo sannarlega ekki að sjá Íslendinga gefa frá sér fullveldið.

Slíkir þingmenn fást ekki ókeypis - einstaklingar eru á framboðslistum sem innihalda alltaf bland í poka og skoðanir allra þeirra geta líka verið bland í poka - en betra að fá þá inn en ekki. Og betra að fá slíkt bland í poka en poka sem inniheldur ekkert nema úldinn mat.

Þetta þarf varla að taka fram og skoðanakannanir benda til að margir hafi áttað sig og þá sérstaklega á endasprettinum. Ég er því bjartsýnn.

Skattahækkunarloforðið

Samtök skattgreiðenda höfðu samband við alla flokka í framboði til Alþingis og spurðu hvort þeir gætu lofað því að hækka ekki skatta. Auðvelt loforð fyrir 5. heimtufrekasta skattkerfi heims, ekki satt? Það er öðru nær. 

Þetta er niðurstaðan:

Myndband samtakanna:

Þá vitum við það að minnsta kosti. Þeir sem halda að frekari tilfærslur frá launafólki, lífeyrisþegum, leigjendum og neytendum almennt ofan í ríkishítina séu lausn allra vandamála mega hugsa sig um. Það mega kjósendur líka. 

Peningar kaupa ekki allt. Stundum þarf að koma á ábyrgð áður en unglingurinn fær kreditkort. Hið opinbera er enn að læra og mun mögulega aldrei læra. Það er því undir okkar fullorðna fólkinu að ráðstafa fé okkar að sem mestu leyti sjálft.

Þeir sem baka og þeir sem borða

Ljómandi samræmi er í sambúð fólks þar sem sumir baka og aðrir borða, eða allir baka og borða. Síður í sambúð þar sem allir vilja borða en enginn vill baka. 

Þessi myndlíking kemur mér til hugar þegar ég hugleiði mögulegar samsetningar næstu ríkisstjórnar Íslands. Verður þar einhver til að baka eða vilja allir bara borða? 

Verður þetta sambúð litlu gulu hænunnar og svínsins, eða svínsins og kattarins?

Verður samstarfið blanda af hægriflokkum sem passa bókhaldið og verðmætasköpunina og vinstriflokka sem þenja út velferðarkerfið fyrir afraksturinn, eða hrein stjórn vinstriflokka sem tæmír alla skápa og fyllir ekki á neitt og tekur yfirdráttalán fyrir næstu innkaupum?

Miðað við skoðanakannanir er óumflýjanlegt að næsta ríkisstjórn verði blanda af flokkum sem baka og öðrum sem borða. Ein slík samsetning leit að mínu jafnvel ágætlega út og er ljómandi vel lýst hér:

Í kosningasjónvarpi Eyjunnar í gær bentu stjórnmálafræðingarnir Eva H. Önnudóttir og Agnar Freyr Helgason á að það sé ein stærsa [sic] spurningin um úrslit kosninganna hvort þessir þrír flokkar [Sjálfstæðisflokkur, Miðflokkur, Flokkur fólksins]muni ná þingmeirihluta. Bentu þau bæði á að það væri ekki óbrúanleg gjá milli málflutnings Flokks Fólksins og hinna flokkanna tveggja sem eru yfirleitt skilgreindir sem hægri flokkar. Áherslur Flokks fólksins séu nokkuð til vinstri í velferðarmálum en flokkurinn vísi ekki markaðslausnum á bug í þeim málaflokki eins og vinstri flokkar geri gjarnan. Flokkur fólksins halli sér aftur á móti til hægri í sumum málum eins og t.d. þegar kemur að hælisleitendum.

Hvers vegna ekki? Hægrimennirnir fá að rétta af bókhaldið, lækka skatta, einkavæða og auka auðsköpun. Vinstrimennirnir fá að millifæra meira á sína kjósendur og hafa að öðru leyti ekki neinar athugasemdir við reksturinn.

En nei, mætir þá ekki formaður Fólks fólksins og hreinlega lokar á slíkt samstarf!

Átti flokkurinn ekki að snúast um fólkið fyrst og svo allt hitt? Var það bara lygi? Snýst flokkurinn bara um að vera venjulegur vinstriflokkur?

Ef svo er þá þarf ég að játa að sjaldan hef ég haft meira rangt fyrir mér um nokkuð stjórnmálaafl, og hið sama má segja um aðra. Flokkur fólksins hvað? Nei, bara enn einn vinstriflokkurinn.

Er nú hætt við að fylgið týnist af flokknum. Það er nóg af vinstriflokkum í boði. Að vísu ekki flokkum sem vilja fara hóflega í að dæla þúsundum erlendra ríkisborgara inn í landið og bjóða út opinbera þjónustu til að gera hana skilvirkari en nóg af flokkum sem vilja þenja út hið opinbera.

Flokkur fólksins var kannski með svolitla sérstöðu en hún er núna farin. Af hverju að kjósa Litlu-Samfylkinguna þegar er hægt að kjósa Stóru-Samfylkinguna?

En mátti reyna. Hugsunin var góð á meðan hún entist. 

RIP DEI

DEI.

Diversity. Equity. Inclusion.

Eða það sem er stundum þýtt á íslensku sem: 

Fjölbreytileiki. Jöfnuður. Inngilding.

Köllum það héðan í frá FJI. 

Þetta var í tísku en er núna á leið út.

Af hverju? Jú af því FJI veldur togstreitu. Fólki er í sífellu sagt að það sé að gera eitthvað rangt - mismuna, útiloka, sýna fordóma gegn - jafnvel þótt það sé alls ekki raunin. Vandamálið er óleysanlegt og samviskubitið hleðst því upp og gerir fólk árásargjarnt, eða svo segir okkur nýleg rannsókn sem enginn fjallar um. 

Í staðinn fyrir FJI er að skríða upp á yfirborðið ný skammstöfun: VFG.

Verðleiki. Framúrskarandi. Greind.

Eða á ensku: 

Merit. Excellence. Intelligence.

MEI.

Eins og hér er bent á eru mörg stór fyrirtæki í Bandaríkjunum nú þegar byrjuð að senda FJI í ruslatunnuna og taka upp VFG í staðinn, eða eitthvað álíka. Að sögn deyjandi fjölmiðla vegna þrýstings frá öfgahægrimönnum, en í raunveruleikanum af því raunverulegt fólk - neytendur, heiðarlegir borgarar - er þreytt á þvælunni.

Þetta er gott. Skyndilega hættir starfsfólk að vera rasistar og fer að líta til verðleika, frammistöðu og verðmætasköpunar frekar en að einblína á húðlit og kynfæri. 

Þessi þróun mun mögulega ekki ná til stranda Evrópu hér og nú, en að hún geri það á endanum er nánast óumflýjanlegt. Gefið, auðvitað, að Evrópa muni ennþá skipta máli eftir nokkur ár og vera flokkuð sem eitthvað annað en tjaldbúðir fyrir ríkasta fólk Afríku - fólkið sem hefur efni á að borga svimandi fjárhæðir til að koma sér til Evrópu og skilja fátæklingana eftir í vosbúðinni.

Velkomin til raunveruleikans, gott fólk. Megi hann fara betur með ykkur en sýndarveruleiki róttækra mannhatara sem hefur ráðið ríkjum alltof lengi.

Fór nýr vegur ekki í umhverfismat?

Kapphlaup Íslendinga við að halda Grindavík í gangi er sannarlega þrekvirki. Að leggja veg í gegnum glóandi hraun - hjálpi mér! Þarna dugir ekki bara að hafa réttu græjurnar heldur þarf rétta fólkið líka. 

En kapphlaupið er um leið ærandi andstaða við framkvæmdir almennt sem þurfa að fara í mat á umhverfisáhrifum. Sé það talið mikið þarf að fara í umhverfismat. Það þarf leyfi til að framkvæma. Það þarf að liggja fyrir áhættumat. Listinn er endalaus. Þegar hann hefur verið fylltur út er hægt að stinga skóflu í jörðina.

Nú er ekki endilega sanngjart að bera saman uppistöðulón sem gleypir nokkur gæsahreiður og það að leggja veg á auðu hrauni. En einhvern veginn er ég viss um að ef laganna bókstafur væri lesinn bókstaflega að þá væri vegagerð á eldsumbrotasvæði ólögleg á marga vegu. Ekki nægt samráð. Ekki farið eftir útboðsreglum. Ekki nægilega hugað að salernisaðstöðu fyrir starfsmenn. Of langar vaktir. Of mikil áhætta. Ekki nóg af skýrslum.

Kannski það sé lærdóm að draga? 

Sem skýrir kannski af hverju góðar framkvæmdir stranda ítrekað í kerfinu sem hefur nú leitt til orkuskorts, vanræktra vega, sprungins rafmagnsflutningakerfis og svimandi húsnæðisverð.

Ég spyr mig.

Leggja nýjan veg í gegnum glóandi hraunið

Að ná meirihluta er eins og að smala köttum

Jóhanna Sigurðardóttir sagði það ágætlega árið 2010 að það að ná meirihluta á þingi væri eins og að smala köttum. Svona var og er þetta ekki alltaf en hefur verið það sleitulaust síðan hún var forsætisráðherra. Kettir láta ekki auðveldlega smala sér - til þess þarf víst verðlaun eða blekkingar - og hið sama má segja um smölun á ráðherrum sem eiga nánast ekkert sameiginlegt. 

Kosningar og aðrar vísbendingar benda til þess að slík smölun haldi áfram að verða raunin - að þrír stærstu flokkarnir á þingi verði Viðreisn, Samfylkingin, Sjálfstæðisflokkurin, Flokkur fólksins og Miðflokkurinn. Framsókn sem uppfyllingarefni ef þörf gerist - kannski Píratar líka, gefið að þessir flokkar nái mönnum á þing. 

Eins og matið á fjölda þingsæta lítur núna út eru eftirfarandi möguleikar á þriggja flokka stjórn á borðinu:

1. Viðreisn (13), Samfylkingin (13), Sjálfstæðisflokkurinn (12)
2. Viðreisn (13), Samfylkingin (13), Flokkur fólksins (9)
3. Viðreisn (13), Samfylkingin (13), Miðflokkurinn (9)
4. Viðreisn (13), Sjálfstæðisflokkurinn (12), Flokkur fólksins (9)
5. Viðreisn (13), Sjálfstæðisflokkurinn (12), Miðflokkurinn (9)
6. Samfylkingin (13), Sjálfstæðisflokkurinn (12), Flokkur fólksins (9)
7. Samfylkingin (13), Sjálfstæðisflokkurinn (12), Miðflokkurinn (9)

Það er spurning hvað Flokkur fólksins gerir ef ESB-flokkarnir bjóða honum inn í svefnherbergið. Hvað myndi Viðreisn gera ef Sjálfstæðisflokkur og Miðflokkur þyrftu á flokknum að halda til að mynda meirihluta? Geta Miðflokkur og Samfylking verið í sama herbergi? 

Er einhver leið að sleppa við kattasmölun?

Persónulega er ég að vona að Sjálfstæðisflokkur, Miðflokkur og Flokkur fólksins geti náð meirihluta. Bjartsýni vissulega, en yrði svo sannarlega heillaskref. Flokkur fólksins er með uppáhaldsslagorðið mitt - fólkið fyrst, svo allt hitt - og hinir eru með nokkra sterka einstaklinga á frelsislínunni.

Nú þegar bandarísk fyrirtæki eru mörg hver að skola pólitíska rétttrúnaðinum í klósettið er kominn tími til að Íslendingar fari í sömu tiltekt. 

En sjáum við. Kannski kjósendur vilji frekar R-lista ringulreiðina á landsvísu. Lýðræðið þýðir jú valdið til að kafsigla sjálfum sér eins og maður með hatt minnti okkur á á sínum tíma.

Yfir 37% segja að Kristrún væri best

Leiðarvísir Landverndar fyrir kosningar

Um daginn héldu samtökin Landvernd fund þar sem frambjóðendum allra flokka bauðst til að útskýra af hverju félagsskapurinn Landvernd ætti að kjósa þeirra flokka. Af einhverjum óskiljanlegum ástæðum mættu fulltrúar allra flokka til að láta skíta á sig, með örfáum undantekningum, en látum það liggja á milli hluta.

Undir lokin fengu samtökin Sólin að eiga sviðið og birta álit sitt á stefnu allra flokka eins og þau samtök með sína rörsýn sjá heiminn og þetta er niðurstaðan:

Þarna tróna á toppi Sólar-fólks Píratar, Viðreisn og Vinstri-grænir. Á botninum sitja Flokkur fólksins, Lýðræðisflokkurinn, Sjálfstæðisflokkurinn og Ábyrg framtíð.

Þetta eru ágætar leiðbeiningar fyrir kjósendur. Með því að snúa við mælikvarða Sólarinnar koma í ljós þeir flokkar sem hægt er að kjósa án þess að hætta á að lífskjör Íslendinga fari rakleitt ofan í ræsið.

Og er ekki hressandi að hafa slíkan mælikvarða?

Blóðið er heitt í þeim sem hata bensínbílinn þinn og hleðslutækin fyrir raftækin og orkuþörf almennt, sem er jú undirstaða lífskjara almennings.

Valið er að verða einfaldara og einfaldara að mínu mati. Geri reiður múgur Landverndar aðsúg að sitjandi ráðherra, sem er að brjóta upp stöðnun í íslenskri orkuvinnslu, þá er jafnvel hægt að hugleiða að kjósa flokk sem giftist Vinstri-grænum um tíma. Séu tvær mínútur af ræðu nóg til að æsa upp Landverndarfólkið þá þarf kannski að efla þá rödd. 

Ég er vissulega hugsi, en Sólin hefur einfaldað heiminn örlítið. Þeirra álit er andstæða raunsæis og mannúðar, og jafnvel umhverfisverndar. 

Orkuver á eldfjalli virkar, önnur komast ekki á koppinn

Það hefur satt að segja verið alveg aðdáunarvert að sjá hvernig tekist hefur að aðlaga lífið á Reykjanesi að virku eldsumbrotasvæði. Rör og vegir rofna en lagað jafnóðum. Orkuver aftengist en tengt aftur jafnharðan. Sprunga klífur bæ í tvennt en hann límdur saman aftur við fyrsta tækifæri. 

Þetta geta Íslendingar. Þeir kunna að framleiða og dreifa orku, viðhalda vegum og rörum og halda úti innviðum.

Það er að segja þegar þeir mega það.

Mér fannst því svolítið skondið að sjá bland af fyrirsögnum og auglýsingum á mbl.is sem segir eiginlega alla söguna, sjá hér:

Til vinstri sjást stjórnmálamenn sem vilja framkvæma og ég trúi því að þeir vilji það í raun. Til hægri sést að vinna við nýjar rafmagnslínur í staðinn fyrir þær sem slitnuðu í eldsumbrotum er hafin. Og neðst til hægri er viðvörun frá Pírata um að nýtt hrun sé framundan. 

Kannski hefur Píratinn rétt fyrir sér en væri þá um leið samsekur. Píratar leggja áherslu á lýðræði, gagnsæi, mannréttindi og réttarríki en ekki hagvöxt, öfluga innviði og ódýra orku. Píratar fengu hæstu einkunn í umhverfismálum síðustu alþingiskosningar frá Sólinni og stefna á að endurtaka það svo það mætti segja að kjörorð þeirra séu andstæða þeirra hjá Flokki fólksins (fyrst fólkið, svo allt hitt).

Hugrenningatengslin sem urðu til hjá mér eru þau að stjórnmálamenn og stofnanir sem þeir eiga að hafa stjórn á standa í vegi fyrir góðum verkefnum. Þeir gera það erfitt að byggja og virkja og halda aftur af frumkvæði og drifkrafti. Nema þegar þeir gera það ekki. Og þá gerist allt frekar hratt.

Virkjum!

Byggjum!

Já, auðvitað. Það vantar bæði orku og húsnæði og nægur markaður fyrir hvoru tveggja. En fyrst þarf að koma pírötum af öllu tagi úr veginum, bæði innan stjórnmála og stofnana. Í kjölfarið verður Ísland allt orðið að framkvæmdagleði eldsumbrotasvæðisins, nema kannski í Reykjavík þar sem borgarstjórn er annar Þrándur í götu og spádómar píratans rætast sennilega fyrst.