Engin stigmögnun, engin hætta, ekkert samhengi við koltvísýring

Segjum hlutina bara eins og þeir eru:

Þessi stanslausi hræðsluáróður, sem felst í því að kenna losun á koltvísýringi um breytingar í loftslagi Jarðar, er pólitísk vegferð með það markmið að styrkja hlutverk ríkisvaldsins og draga úr vægi hins frjálsa markaðar.

Koltvísýringur stjórnar ekki loftslagi Jarðar.

Kolabruni án síunar á reyknum er mengun. Losun á eiturefnum í land, loft og vatn er mengun.

Losun á koltvísýringi er ekki mengun. Koltvísýringur flæðir út úr öllum virkum eldfjöllum og opnum sprungum og hefur alltaf gert. Hann flæðir úr rassgötum landdýra og opnum mógröfum í íslensku landslagi. Smávegis hlutfall dælist svo úr púströrum bíla og vélum skipa og flugvéla. Ekkert af þessari losun er mengun.

Loftslag Jarðar er flóknara en svo að það sé búið að lýsa því með líkönum. Engin líkanaspá hefur ræst þótt tölvur séu nú orðnar svo fullkomnar að þær geti sigrað hvern sem er í skák. Menn hafa ofmetið hlutverk koltvísýrings ítrekað, markvisst og viljandi og niðurstaðan er hver ranga spáin á eftir annarri.

Almenningi er talin trú um að loftslag Jarðar hlýni eða kólni sem hlutfall af lofttegund sem er um 0,04% af samsetningu lofthjúpsins. Okkur er sagt að þegar þetta hlutfall var 0,02% var allt í lagi, en stígi það í 0,06% fari allt til fjandans. Þetta er beinlínis hlægileg nálgun en hefur það hlutverk að einfalda málið nægilega mikið til að stjórnmálamenn geti riðið út á hvítum hesti og bjargað deginum.

Parísarsáttmálinn svokallaði er innihaldslaust plagg. Þar lofa Indverjar að hætta að auka losun sína eftir 2-3 áratugi og Kínverjar eitthvað svipað. Með öðrum orðum: Þar er í fæstum tilvikum kveðið á um minnkun losunar. 

Það er kominn tími til að hætta þessari vegferð og brjóta upp melónurnar sem eru grænar að utan eins og laufblöð, en rauðar að innan eins og kommúnistar. 

Gjáin eykst í baráttu gegn hlýnun jarðar

Hvernig féfletta skal almenning

Sumir stjórnmálamenn tala um kjósendur sína og almenning allan sem „skattstofn“. Séu skattar ekki í löglegu hámarki eða svíðandi og svimandi hæðum er talað um „ónýttan skattstofn“ sem má vitaskuld nýta, sé áhugi á því.

Svona tungutak kemur ekki á óvart því stjórnmálamenn hafa um annað og betra að hugsa en matarútgjöld þín og önnur forgangsatriði þegar kemur að eyðslu launatekna þinna.

Leiðirnar sem stjórnmálamenn nota til að féfletta almenning eru margar og blasa ekki allar við. Sjálfir skattarnir eru auðvitað augljósir. Þú vinnur þér inn 1000 krónur og hið opinbera - ríkið og sveitarfélagið - hirðir stóran bita í tekjuskatt og útsvar. Þú kaupir þér vöru eða þjónustu og ríkið fær hluta af kaupverðinu í gegnum virðisaukaskattinn og þú færð minna fyrir vikið. Þú stofnar fyrirtæki og ríkið hirðir hluta veltunnar í gegnum tryggingagjaldið og væna sneið af hagnaðinum í gegnum fjármagnstekjuskatt. Allir þessir skattar og fleiri blasa við og þá skilja flestir.

Það eru hins vegar hinar óbeinu leiðir til að mjólka almenning sem gagnast oft betur. Hinar óbeinu leiðir eru minna í umræðunni og sleppa jafnvel við allt umtal. Sem dæmi má nefna rekstur fyrirtækis í eigu hins opinbera. Hérna er Orkuveita Reykjavíkur gott dæmi. Þetta fyrirtæki er svo gott sem í einokunaraðstöðu og getur því hækkað gjaldskrár sínar ítrekað án þess að nokkur geti að því gert. Hagnaðinn má svo hirða í formi arðgreiðslna í borgarsjóð. Þannig borga viðskiptavinir Orkuveitu Reykjavíkur bæði hæstu mögulegu skatta og svimandi afnotagjöld og láta þannig mjólka sig tvisvar í borgarsjóð en telja sig bara hafa verið mjólkaða einu sinni.

Önnur óbein leið er að skattleggja eitthvað sem hlutfall af verðmati og knýja svo verðmatið í hæstu hæðir. Hér þekkja flestir til fasteignaskattanna. Með því að takmarka aðgengi að lóðum og nýbyggingum má þrýsta upp fasteignaverði en halda innheimtuhlutfalli fasteignaskatts óbreyttu. Með þessari aðferð má skófla inn meira og meira fé í gegnum fasteignaskattinn um leið og hægt er að segja að skattar hafi ekki verið hækkaðir, enda hlutfall þeirra óbreytt.

Enn ein vinsæl en óbein leið er að leggja gjaldskrár á opinbera þjónustu sem ætti í raun að vera margborguð í gegnum skattkerfið. Þannig má rukka sjúklinginn á sjúkrahúsinu um brauðsneiðina sína, í fyrstu með vægu gjaldi sem síðar er hækkað og hækkað. Sjúklinga má krefja um komugjöld þótt þeir geti ekki valið um að koma ekki, og byrja á lágri fjárhæð sem síðan má hækka um leið og heimsóknartíminn hjá lækninum er styttur. Hvernig ætli færi fyrir hárgreiðslustofu sem hegðaði sér á sama hátt? 

Ríkiseinokun á rekstri er óendanleg uppspretta af fé almennings. Sumir muna hvernig farsímagjöld hrundu þegar fyrirtækjum var leyft að keppa við Símann á fjarskiptamarkaði. Aðrir muna hvað var erfitt að fá heyrnatæki áður en einkaaðilum var leyft að koma inn á þann markað, í samkeppni við ríkisvaldið. Þar sem hið opinbera hefur sleppt takinu hefur orðið til val, samkeppni og markaðsaðhald. Þar sem hið opinbera rígheldur í eitthvað, t.d. sorphirðu á höfuðborgarsvæðinu, þar rýrnar þjónustan um leið og hún hækkar í verði, og það er tekjulind fyrir hið opinbera sem fer fram hjá flestum í dægurþrasinu. 

Þú hugsar kannski ekki „ónýttur skattstofn“ þegar þú lítur á þig í spegli, en það gera flestir stjórnmálamenn. Það er því ráð að koma þeim út úr sem flestu svo þeir geti féflett þig sem minnst.

Þessi grein birtist fyrst í Morgunblaðinu 24. nóv. 2018 og er aðgengileg áskrifendum blaðsins hér.

Já og nei og hvað með það?

Það er rétt að við erum fljót að henda nothæfum hlutum og kaupa nýja.

Það er rétt að kostnaður við ýmsa framleiðslu er orðinn svo lágur að það borgar sig oft frekar að kaupa nýtt en láta gera við.

Það er rétt að mikið af góðum hráefnum endar í ruslinu vegna óþreyju neytenda að kaupa sér nýtt.

Það er hins vegar ekki rétt að kenna Amazon um.

Brjótum þetta aðeins upp.

Vesturlönd eru að flæma mikið af framleiðslufyrirtækjum sínum í burtu með allskyns kvöðum á losun koltvísýrings, auk himinhárra skatta. Fyrirtækin flýja ríki þar sem almenningur gerir kröfur um hreint loft og hreint vatn og hefur fengið yfirvöld til að setja lög sem tryggja loft- og vatnsgæði.

Fyrirtækin flýja til ríkja þar sem kostnaður við að eitra loft og land er svo gott sem enginn. Mengun er einfaldlega talin vera forsenda iðnvæðingar og dómstólarnir geta lítið gert. Svona nálgun var einnig beitt á upphafsárum iðnvæðingar Vesturlanda: Eignarétturinn var tekinn úr sambandi og svörtum reyk leyft að leggjast yfir menn og búfénað. Fyrirtækin höfðu enga hvata til að finna upp hreinni tækni. Því fór sem fór. 

Þegar það kostar ekkert fyrir fyrirtækin að losa sig við úrgang og eiturefni lækkar það auðvitað framleiðslukostnaðinn sem vestrænir neytendur njóta svo í lægra vöruverði.

Það má því segja að Vesturlönd hafi gert neyslu sína ódýrari með því að ýta framleiðslunni í önnur heimshorn.

Neytendur gera líka annað: Þeir vilja að snjallsíminn verði snjallari, tölvan verði öflugri, bíllinn þægilegri, húsið betur einangrað og maturinn sé ferskur en ekki niðursoðinn. Við þessu kalli neytenda bregðast fyrirtæki. Það er ekki svo að fyrirtæki ráða því hvað er keypt. Ef svo væri þá gengi öllum fyrirtækjum vel því það væri nóg fyrir þau að framleiða til að einhver kaupi. Svo er ekki.

Það má finna jafnvægi sem heitir að það kosti að menga og þar með að versla framleiðslu sem mengar.

Ég er ekki að tala um koltvísýring. Hann er ekki mengun. Eftir örfá ár munu kynslóðir framtíðar hlægja sig máttlausa af ótta okkar við koltvísýring sem flæmir fyrirtæki til ríkja sem leyfa raunverulega mengun og geta þar með lækkað vöruverð til þeirra sem óttast koltvísýring.

Ofneysla á kostnað endurvinnslu

Bótakerfið komið að þanmörkum

Það er ekki auðvelt að halda úti bótakerfi. Vandamálin eru nánast endalaus.

Ef bætur eru svo háar að þær duga til framfærslu munu þær laða að fólk sem vill frekar vera á bótum en vinna.

Sé auðvelt að komast á bætur laðar það að sér sama mannskap. Sé það erfitt verða einhverjir sem raunverulega þurfa aðstoð útundan. 

Séu bætur svo lágar að þær duga ekki til framfærslu eru þeir sem raunverulega þurfa bæturnar í vondum málum.

Sé ætlunin að halda úti mjög rausnarlegu bótakerfi fyrir alla sem þiggja bætur þarf að hækka skatta. Slíkt flæmir vinnandi fólk inn í bótakerfið því það er orðið erfiðara að afla nægra tekna til að fjármagna bæði bótakerfið og eigin framfærslu.

Það besta í stöðunni er auðvitað að fækka bótum, koma sem flestum út úr bótakerfinu og geta þá í staðinn greitt bætur sem duga til framfærslu eða sem uppbót fyrir þá með skerta starfsgetu.

Slíkt kemur sér hins vegar illa fyrir þá sem eru nú þegar á bótum og hafa vanist því að þiggja bætur í stað þess að vinna.

Það er auðvelt fyrir stjórnmálamann að bæta 100 manns við hóp bótaþega (hvort sem það eru örorkubætur eða listamannabætur) og uppskera fyrir það hrós og klapp á bakið fyrir að hafa slegið sig til riddara á kostnað skattgreiðenda. Það tekur ár og daga að koma einum manni út úr þeim hópi.

Það þarf að taka til en enginn hefur pólitískt þor til að segja það, og hvað þá leggja í það.

„Sorglega lélegt svar“

Loðdýrabændur af ýmsu tagi

Það tekur andartak að koma á niðurgreiðslu, stuðningi, tollavernd, bótakerfi og skattahlunnindum.

Það tekur augnablik að búa til nýja stöðu opinbers starfsmanns og ráða í hana.

Þessi andartök og augnablik uppskera mikið hrós frá viðeigandi hagsmunasamtökum. Þau hafa hlotið vernd og sérstaka náð fyrir augum ríkisvaldsins. Störf verða til. 

Þegar kemur í ljós að það var óheppilegt að veðsetja skattfé ríkisins í áhættusaman rekstur eða veita sérstök hlunnindi til að halda dauðadæmdum fyrirtækjum á lífi blasir annar veruleiki við.

Það getur tekið mörg ár og jafnvel áratugi að afnema niðurgreiðslu, stuðning, tollavernd, bótakerfi og skattahlunnindi.

Það getur reynst nánast ómögulegt að leggja niður stöðu opinbers starfsmanns og koma verkefnum hans út á hinn frjálsa markað (sé yfirleitt þörf á að vinna þau).

Þessi ár fyllast af kröftugum mótmælum frá viðeigandi hagsmunasamtökum. Þau sjá fram á að gufa upp og lenda á öskuhaugum sögunnar. Mikið er gert úr því að störf hverfa og fólk verður atvinnulaust. Grísirnir svelta til dauða ef gyltan lokar á spenana.

Þessi tregða kerfisins til að minnka, skila aftur eða afnema ætti að vera víti til varnaðar.

Ég hef enga skoðun á loðdýrarækt í sjálfu sér. Ætli stjórnmálamenn sér hins vegar að ausa fé skattgreiðenda í hana óttast ég að það verði að varanlegu fyrirkomulagi, hvað sem líður heimsmarkaðsverði á skinnum. Er þá ekki betra að framleiðendur aðlagist einfaldlega breyttum markaðsaðstæðum strax?

Tíminn er að hlaupa frá okkur

Íslendingar selji eigur sínar erlendis

Íslendingar geta auðvitað takmarkað og jafnvel bannað kaup útlendinga á eignum á Íslandi, hvort sem það eru jarðir, fyrirtæki, fasteignir, sumarbústaðir og ruslahaugar. 

Um leið þurfa Íslendingar að sætta sig við að þeir gætu mætt sömu takmörkunum erlendis. 

Þeir gætu þurft að sætta sig við að geta ekki keypt sumarhús á Spáni, íbúðir í Kaupmannahöfn, jarðnæði í Svíþjóð, fyrirtæki í Þýskalandi og veiðirétt í Ástralíu.

Íslenskir fjárfestar, eins og lífeyrissjóðirnir, gætu lent í því að fjárfestingar þeirra erlendis mættu takmörkunum. Áhættudreifing þeirra yrði því bundin við að kaupa skuldir hins opinbera og hlutabréfakaup í íslenskum fyrirtækjum sem sveiflast upp og niður með aðstæðum á hinum litla íslenska markaði. 

Menn þurfa bara að gera upp við sig hvað þeir vilja og sætta sig við að það sem Íslendingar gera að reglu á Íslandi gæti orðið að reglu á Íslendinga erlendis.

„Ísland á að vera eign þjóðarinnar“

Endurvinnsla (á glærum) í borginni

Hvenær ætla menn að gefast upp á þunglamalegum miðstýringarbatteríum?

Hvenær hætta menn að trúa þeirri haugalygi að það sé gott fyrir neytendur og notendur að hafa ekkert um það að segja hver veitir þeim þjónustu, og hvenær?

Hvenær byrja menn að krefja stjórnmálamenn um að skila einhverjum þeirra verkefna sem hið opinbera hrifsaði af frjálsri samvinnu?

Ég verð stundum alveg steinhissa á því hvað kjósendur eru auðkeyptir og láti hið opinbera endurtekið og ítrekað svíkja sig og pretta, afleiðingalaust.

Einkafyrirtæki sem svíkur og lofar upp í ermina á sér fer lóðbeint á hausinn og missir alla viðskiptavini í hendur samkeppnisaðila. 

Hið opinbera hækkar bara skatta og reynir að kenna öðrum um eigin klúður.

Og skólabörn, barnafjölskyldur, sjúklingar, aldraðir og fátækir raðast á biðlista og loforðalista og geta bara vonað það besta, en lítið gert nema bíða.

Fimm nýir leikskólar og 750 fleiri pláss

Valið milli tveggja slæmra valkosta

Lífið stillir oft upp valkostum fyrir okkur. Stundum eru báðir slæmir. Þá þarf að vega og meta. Stundum hentar sumt betur en annað, og stundum öfugt. 

En mætir þá á svæðið góðhjartaði stjórnmálamaðurinn. Hvað gerir hann? Hann fjarlægir annan valkostinn. Málið leyst!

Það sem var áður val á milli erfiðisvinnu og hungurdauða er einfaldað: Hungurdauðinn einn er í boði.

Það sem áður var val á milli verksmiðjuvinnu og vændis er einfaldað: Verksmiðjuvinnan er gerð útlæg eða ólögleg og vændið eitt stendur eftir sem val.

Auðvitað fer margt fram í heiminum sem mér misbýður mér persónulega. Auðvitað má alltaf fordæma ofbeldi og þjófnað. En hverjum er verið að hjálpa með því að fækka valkostum í lífinu? Nætursvefni þeirra ríku sem þurfa varla að velja á milli annars en kavíars og kampavíns?

„Hann dó eins og vígamaður“

Frumkvöðull tekst á við risa

Vivaldi-vafrinn er að mörgu leyti ágætur. Það er hægt að aðlaga hann að eigin þörfum, hann er röskur að birta heimasíður og ég hef ekki rekist á neitt hingað til sem vafrinn ræður ekki við.

En til hvers að byggja enn einn vafrann? Er ekki vonlaust að keppa við risa eins og Microsoft, Google og Apple?

Það er öðru nær. Nýir aðilar koma með nýjar nálganir. Ef neytendur eru ánægðir þá skipta þeir um vöru. Annars ekki. Saga netvafranna er ekki löng en þar hafa átt sér stað miklar og hraðar breytingar og sér ekki fyrir endann á því. Eða man einhver eftir Netscape lengur?

En nóg um hinn frjálsa markað skapandi eyðileggingar.

Einkavæðum allt. Það frelsar staðnaðar rekstrareiningar úr frosnum höndum ríkisins. Frumkvöðlar gætu látið til sín taka í umönnun aldraðra, sjúklinga og ungabarna. Þeir gætu endurhugsað rekstrarumhverfi spítalanna. Þeir gætu innleitt tækninýjungar sem bjarga mannslífum mun hraðar en opinberar nefndir gera. Þeir gætu endurheimt raunverulega menntun í skólakerfinu. Krakkar gætu á ný lesið sér til gagns og reiknað þegar þess er þörf.

Stöðnun er dauði. Ríkisrekstur er stöðnun.

Vivaldi smíðar tölvupóst

Það sem þeir vilja sjá

Borgarstjóri lætur hafa eftirfarandi eftir sér:

„Eitt af því sem ein­kenn­ir upp­bygg­ing­una er að hún er ekki fyr­ir ein­hvern einn hóp. Stærst­ur hluti upp­bygg­ing­ar­inn­ar eru al­menn­ar sölu­íbúðir en svo eru fjöl­mörg verk­efni með verka­lýðshreyf­ing­unni, stúd­ent­um, fé­lög­um sem eru að byggja upp fyr­ir eldri borg­ara og öðrum sem eru að koma upp og tryggja þessa nauðsyn­legu blöndu sem við vilj­um sjá.“

Það er sem sagt þetta sem borgarstjóri vill sjá.

En hvað með það sem aðrir vilja sjá? 

Margir vilja sjá framboð á lóðum í úthverfum aukast og að þær séu veittar eða seldar á raunhæfum kjörum (en ekki með útboðum þar sem borgin reynir að kreista sem mest út úr lóðaveitingunni). 

Margir vilja sjá litlar og ódýrar íbúðir úti um allan bæ en sérstaklega nálægt þjónustukjörnum.

Margir vilja sjá rúmgott húsnæði fyrir fjölskyldur á bærilegum kjörum og sætta sig alveg við að búa í útjaðrinum á meðan það er nóg pláss fyrir alla á heimilinu.

Margir vilja sjá einföld fjölbýlishús sem eru jafnvel án geymslupláss, lyftu og tiltekinnar lágmarksstærðar af gluggum í svefnherberginu, en með sitt eigið bílastæði. 

Margir hefðu viljað sjá uppbyggingu áður en verð húsnæðis rauk upp úr öllu valdi með tilheyrandi áhrifum á verðbólgu og þar með verðtryggð lán og áhrifum á kaupverð með tilheyrandi þörf á skuldsetningu. Fjölskylda á Akureyri þarf núna að borga af hærra láni en ella af því Reykjavík lokaði á lóðaframboð. 

Af hverju má þetta fólk ekki sjá sínum þörfum mætt líka? Af hverju er það bara það sem borgarstjóri vill sjá sem fær að rætast? Sýn sem má í stuttu máli kalla: Of lítið, of seint. 

Metár í byggingu nýrra íbúða í borginni