Stoð hagkerfis fellur frá

Sparsamir milljarðamæringar sem fjárfesta fyrir peninga sína eða koma þeim í skjól frá skattayfirvöldum eru stoðir hagkerfisins. Í stað þess að moka milljörðum sínum ofan í botnlausar hítir yfirvalda eiga milljarðamæringar að reyna verja auð sinn svo þeir geti dregið af honum þegar heppileg og arðbær fjárfestingatækifæri skjóta upp kollinum. 

Auðvitað eiga allir að fylgja lögum (nema e.t.v. stundum) en þegar því er við komið á að reyna fylgja lögum þannig að maður komi sem hagstæðast út úr því sjálfur (og auðvitað þannig að enginn tapi á því nema ríkisvaldið).

Þannig taka allir fegins hendi við ódýrari klippingu því menn halda virðisaukaskattinum utan við verðlagninguna.

Þannig taka allir fegins hendi við aðstoð frændans sem er löggiltur rafvirki en skrifar ekki reikninga á blað fyrir fjölskyldumeðlimi. 

Það eru líka til lög sem menn fylgja með ánægju jafnvel þótt lögin séu alls ekki hönnuð fyrir viðkomandi.

Þannig taka allir fegins hendi við hvers kyns bótum - vaxtabótum, barnabótum og slíku - jafnvel þótt viðkomandi sé ekki bláfátækur og þarf strangt til tekið ekki að vera löggiltur bótaþegi.

Þannig nýta menn allan persónuafslátt sinn af tekjuskattinum jafnvel þótt menn komist af án hans.

Þannig setja menn milljarða í hirslur í Liechten­stein ef lögfræðingarnir sjá ekki neina hættu á því að lögreglan heimsæki mann og svipti frelsi.

Blaðamaður sem fjallar um Ingvar Kamprad hefur mikinn áhuga á peningum hans og fjármálaumsýslu en frekar lítinn áhuga á því mikla kraftaverki sem IKEA hefur verið mörgum og er enn. Það er synd og skömm.

Sparsamur milljarðamæringur

Þeir hlynntastir sem munu líklega nota möguleikann minnst?

70 milljarða Borgarlínan virðist njóta stuðnings hjá mörgum hópum.

Konur virðast hlynntari en karlar.

Háskólamenntaði virðast hlynntari en ekki-háskólamenntaðir.

Yngri eru hlynntari en eldri.

Vinstrisinnaðir eru hlynntari en aðrir.

Fljótt á litið virðist munstrið vera það að þeir sem eru líklegir til að nota Borgarlínuna minnst eru hlynntastir henni.

Konur bruna um bæinn á bílum til að komast til og frá vinnu, sækja og keyra krakka og versla inn fyrir fjölskylduna. Það mun áfram nota bílinn.

Háskólamenntaðir eru að jafnaði tekjuhærri en aðrir og á bíl. Stórir strætóar eru ekki líklegri til að soga til sín jakkafataklædda skrifstofustarfsmenn en litlir strætóar.

Yngri munu vissulega nota allar þær samgöngur sem í boði eru, hvort sem það eru löglegir strætóar eða ólöglegir skutlarar, og þegar fram í sækir Uber, Lyft og aðrar eins þjónustur. 

Vinstrisinnaðir segjast nota strætó mikið en það er ekkert víst að það sé raunin. Ég hef einu sinni séð vinstrisinnaðan borgarfulltrúa á hjóli - það var á einhverjum sérstökum degi hjólsins á sínum tíma. Ég sá hann hvorki fyrr né síðar.

Strætó er mest notaður af unglingum, útlendingum og fólki sem býr stutt frá biðskýli, vinnur stutt frá biðskýli og þarf ekki að skipta um vagn á leiðinni til og frá vinnu. 

Borgarlínan mun ekki breyta því. Meira þarf til. Það þarf að herða miklu meira að barnafjölskyldum, vinnandi fólki og fólki að flýta sér. 

(Þess má geta að ég nota strætóa við hvert tækifæri. Í slíku farartæki má lesa, dotta, drekka áfengi eða spila leiki í símanum. Strætó fylgja mjög margir kostir en það má ekki gleyma því að strætó fylgja líka ókostir.)

Borgarlínan hápólitískt álitaefni

Auðvitað!

Þingmenn úr röðum Pírata, Viðreisnar, Sjálfstæðisflokks og Samfylkingarinnar leggja fram frumvarp um afnám banns við heimabruggun til einkaneyslu.

Gott mál! Því fyrr því betra! Ég vona að enginn reyni að svæfa þetta mál í nefnd eins og hafa verið örlög allra annarra lagafrumvarpa undanfarin ár er snúa að því að liðka til löggjöfina í kringum áfengi á Íslandi.

Næsta skref er svo að leggja niður ÁTVR og heimila sölu á hvaða áfengi sem er í hvaða verslun sem er til allra sem hafa náð 18 ára aldri.

Lögreglan getur þá farið að gera eitthvað annað en plaga fólk sem langar að kaupa áfengi og hitt sem langar að selja það.

Maður spyr sig samt að því hvort ákveðin gúrkutíð sé komin í íslenskum stjórnmálum. Alltaf þegar eitthvað áfengisfrumvarp stingur upp kollinum er sagt að það sé ótímabært og eigi ekki að vera forgangsatriði. Á sama tíma fara menn í málþóf og endalaus nefndarstörf í stað þess að leyfa þingmönnum bara að kjósa af eða á.

Vilja leyfa heimabrugg til einkaneyslu

Fortíðin heillar

Samband íslenskra auglýsingastofa (SÍA) lýsir yfir áhyggjum af því að geta ekki lengur keypt ódýrar auglýsingar sem eru sendar til skylduáskrifenda.

Það mætti halda að þar sem RÚV er ekki með dreifikerfi þá sé alveg ómögulegt að auglýsa! Sem sagt, öll önnur lönd heims nema Ísland.

Kvabbið í SÍA ber ekki að taka alvarlega. Hvað með það þótt fólk sé hætt að nenna línulegri dagskrá troðfullri af auglýsingum og kjósi frekar Netflix og Youtube? Hugsið í lausnum!

Þetta viðhorf er dæmigert fyrir risaeðlur sem skilja ekki gangverk hins frjálsa markaðar. Á hverjum degi eru fyrirtæki að fara á hausinn og önnur eru stofnuð. Margar vörur eru að verða úreltar og aðrar að koma í þeirra stað. Margar tegundir starfa eru að leggjast af og aðrar að verða til. 

Fyrirtæki á Íslandi borga ekki fólki til að standa úti á götu með auglýsingaskilti. Þess í stað ráða þau sérfræðinga í samfélagsmiðlum í markaðsdeildir sínar. Fyrirtæki senda sjaldnast gíróseðla með pósti og kjósa í staðinn að senda innheimtubeiðnir beint í heimabanka fólks. 

Íslenskar auglýsingastofur hafa sýnt og sannað að þær geta náð til fólks, með og án RÚV. RÚV er risaeðla og tími hennar er liðinn. 

Mun eldra fólk ekki lengur hafa neitt til að hlusta á eða horfa á þegar RÚV leggst af? Sjáum hvað setur. Eldra fólk er með nægan frítíma og oft ágæta greiðslugetu. Ég er viss um að það megi seðja þörf þess fyrir upplýsingar og afþreyingu.

Mun miðaldra fólk stara tómum augum á svarta sjónvarpsskjái þegar RÚV leggst af? Nei, ætli það sé nú ekki þegar hætt að horfa á RÚV.

Munu forvitnir krakkar missa af möguleikanum til að læra um lífið og tilveruna í gegnum dýralífsþætti og Stundina okkar? Ég held nú síður. Dóra landkönnuður er hundrað sinnum betra barnaefni en nokkuð sem er í boði á RÚV. Á Netflix eru fleiri heimildaþættir en RÚV hefur nokkurn tímann geta boðið upp á.

Munu tilkynningar um neyðarástand ekki ná til almennings án RÚV? Þá hafa menn gleymt því þegar einhver jarðskjálftinn dundi yfir Ísland og RÚV hélt áfram að sýna fótboltaleik (eða var það formúlukappakstur?) á meðan fréttamenn Stöðvar 2 voru komnir á vettvang. 

Munu allar gamlar upptökur sem sýna fyrstu ár íslensks sjónvarps eyðileggjast og gleymast? Nú veit ég ekki betur en að það sé tilfellið nú þegar. Miklu frekar er þörf á að koma verðmætum upptökum á stafrænt form og hætta að eyða plássi í að geyma visnaðar segulræmur sem ekkert tæki getur spilað hvort eð er. 

Nei og aftur nei, RÚV er óþarfi. Leggjum það niður. 

Slæmt ef RÚV færi af auglýsingamarkaði

Sagan um brúna bréfpokann

Frétt þess efnis að Landseinokun Allra Notalegra Drykkjarvara Innandyra (LANDI) sé hætt að gefa brúna bréfpoka minnir mig á lítið atriði í frægri þáttaröð sem ég mæli eindregið með að allir kynni sér með því að smella á myndbandið hér fyrir neðan.

Stundum er besta löggæslan sú sem getur einbeitt sér að raunverulegum glæpum frekar en saklausum lögbrotum.

Hætta að gefa brúna bréfpoka

Fjárlög miðast við að ekkert eldfjall gjósi

Sprengigos undir jökli gæti stöðvað flutninga á gjaldeyri ferðamanna til Íslands. Það gæti haft keðjuverkandi áhrif á íslenskt hagkerfi. Samdráttur gæti orðið fljótur að breiðast út. Ríkisvaldið yrði af skatttekjum. Nú þegar er það rekið nánast á núllinu þótt skattar séu í hæstu hæðum, og skuldar um leið næstum því 1000 milljarða auk þess sem hundruðir milljarða hvíla á því í formi lífeyrisskuldbindinga. 

Það má því segja að öll fjárlagavinna stjórnvalda og allar áætlanir næstu ár byggist á því að ekkert eldfjall gjósi. 

Vonum það besta!

Eldgos hefði víðtæk áhrif

Já, en!

Skattheimta á Íslandi - bæði á vegum ríkisvaldsins og sveitarfélaganna - er í svimandi hæðum, og skuldir hins opinbera líka þótt þær séu víðast hvar undir svokölluðum viðmiðunarmörkum í tilviki sveitarfélaga, sem segja bara hálfa söguna. Það er ekkert svigrúm til að hækka skatta meira nema eitthvað gefi mjög alvarlega eftir: Gjaldþrot fyrirtækja og heimila, flótti fjármagns og fyrirtækja frá landinu, aukin skuldsetning allra og rýrnandi sparnaður með tilheyrandi lánsfjárkreppu.

Sem stendur virðist þó sem svo að hin svimandi skattheimta hafi ekki öll hin neikvæðu áhrif, eða að hin neikvæðu áhrif eru að mestu leyti vegin upp af jákvæðum áhrifum efnahagsuppsveiflunnar. Það getur samt breyst hratt. Það þarf bara að hægja á ferðamannastrauminum í stutta stund (eldgos í Kötlu?) eða sjá nokkra fiska synda hinum megin við landhelgina (kólnun Jarðar?) og þá fara veikleikamerkin fljótlega að koma í ljós.

Já, en! segja stjórnmálamennirnir þá. Við viljum reisa stærri hallir! Já, stofnið þá einkahlutafélag á eigin vegum og án ábyrgðar skattgreiðenda og leyfið fólki að borga í gæluverkefni ykkar af fúsum og frjálsum vilja.

Kjósendur eru ábyrgir. Þeir kjósa ítrekað yfir sig loforðaglaða eyðslugosa sem þenja út hið opinbera eins hratt og þeir geta. Þetta sendir þau skilaboð til frambjóðenda að þeir eigi að lofa enn meiri útgjöldum.

Kjósendur, vinsamlegast hættið að grafa eigin gröf.

Frambjóðendur, hættið að lofa eins og eiturlyfjasalar og byrjið að lofa eins og ábyrgir foreldrar.

Skattarnir aldrei meiri

Heimilislausir frjálshyggjumenn í stjórnmálum

Stundum segja menn að Sjálfstæðisflokkurinn sé hægriflokkur. Þar eru frjálshyggjumennirnir! Þarna eru þessir óþekku krakkar sem vilja setja höndina í nammikrukkuna en neita að borga. 

Frjálshyggjumenn mótmæla þessu yfirleitt og af góðum ástæðum. Formaður flokksins hefur sjálfur tekið af öll tvímæli og sagt að Sjálfstæðisflokkurinn sé ekki frjálshyggjuflokkur. Sami formaður hefur að auki tekið upp hagfræði vinstriflokkanna sem boðar að aldrei sé réttur tími fyrir skattalækkanir. Flokkurinn lofar allskonar fyrir alla og tekur þar fullan þátt í loforðakapphlaupi annarra stjórnmálaflokka. 

En jú vissulega finnast frjálshyggjumenn innan flokksins. Dómsmálaráðherra, Sigríður Andersen, er til dæmis frjálshyggjumaður og meira að segja í harðari kantinum. Þingmaðurinn Óli Björn Kárason er frjálshyggjumaður að mínu mati. Forysta ungliðahreyfinganna í flokknum talar stundum á þeim nótum að þar sé að finna frjálshyggjumenn. Flestir Sjálfstæðismenn eru samt ekki frjálshyggjumenn og meira að segja hvergi nærri.

Frjálshyggjumenn eru óvinsæll hópur heimilisleysingja í íslenskum stjórnmálum. Skiljanlega. Ekki stofna þeir sinn eigin flokk. Hugsjón sem beinlínis lítur á ríkisvaldið sem andstæðing hins frjálsa framtaks þýðir að vinna hjá ríkisvaldinu er ekki alltaf fyrsta val (nema menn séu læknar eða kennarar og eiga ekki um aðra vinnustaði að velja). Frjálshyggjumenn geta heldur ekki lofað allskonar fyrir alla. Þeir mundu þvert á móti neyðast til að lofa að taka ýmislegt frá flestum og biðla til kjósenda um að gefa frelsinu tækifæri - að hugsa til lengri tíma frekar en skemmri. Frjálshyggjumenn sem hafa áhuga á þátttöku í stjórnmálum hafa því valið að starfa innan annarra stjórnmálahreyfinga (t.d. Sjálfstæðisflokksins og Viðreisnar) og fleyta sér til valda á breiðari grundvelli. 

Eftir stendur að frjálshyggjumenn eru heimilislausir í stjórnmálum. Þeir eru trúleysingjar í samfélagi ríkisvaldstilbeiðslu. Þeir eru útlagar. En það gerir ekkert til.

Þeir sem börðust gegn þrælahaldi á sínum tíma voru hæddir og spottaðir. Þeim var sagt að kröfur þeirra væru óraunhæfar. Þeir voru beðnir um að lýsa samfélaginu án þræla, sem þeir gátu auðvitað ekki enda sér enginn inn í framtíðina í raun og veru. Hugsjónir þeirra voru kallaðar útópíur. Jú vissulega væri krúttlegt að ímynda sér samfélag án þræla, en fullkomlega óraunhæft. Andstæðingar þrælahalds héldu samt baráttu sinni áfram því þeir trúðu á réttlætið og sáu óréttlætið í því að sumir mættu kúga aðra með blessun laganna.

Frjálshyggjumenn dagsins í dag trúa líka á réttlætið. Þeir vita ekki hvernig er best að leysa af óréttlæti ríkisvaldsins. Þeir vita ekki hver mun leggja vegina eða hlúa að öldruðum og fátækjum öryrkjum. Baráttan fyrir réttlæti mun samt halda áfram.

Tilraun sem mætti endurtaka víðar

Starfsmenn bandaríska alríkisins mæta ekki til vinnu í dag. Sennilega seinkar þessi fjarvera einhverjum umsóknum um lán, styrki eða undanþágu frá einhverju, einhverjum ákvörðunum þarf að fresta og einhver fær ekki leyfið sitt.

En ætla menn að nota tækifærið og hugleiða hvar bandaríska alríkið stendur víða í vegi fyrir borgurum sínum? Kannski Trump geri það sem Obama gerði ekki í svipaðri aðstöðu: Endurskoði hlutverk alríkisins og reyni að minnka vægi þess í samfélaginu og hagkerfinu svo það megi fækka eitthvað af þessum alltof mörgu starfsmönnum.

En það að alríkið, miðstjórnin eða ríkisstjórnin leggist í dvala er ekki endilega neinn dauðadómur. Í Belgíu komumst menn af án ríkisstjórnar í nálægt því 600 daga. Almenningur tók varla eftir neinum breytingum enda er belgíska ríkinu skipt upp í þrjú svæði sem hvert hefur sína svæðisstjórn. Bandaríkin hafa sín ríki. Ísland hefur sín sveitarfélög. Er hugsanlegt að það sé hægt að minnka vinnutíma ríkisstjórnarinnar töluvert án afleiðinga (annarra en að lækka kostnað við rekstur ríkisins)?

Við höfum tilhneigingu til að ofmeta mikilvægi og ágæti ríkisvaldsins. 99% af tíma okkar fer í að eiga samskipti við vini, fjölskyldu, vinnufélaga og einn og einn opinberan starfsmann nálægustu stjórnsýslueiningarinnar (t.d. sveitarfélagsins). Ekkert land fer á hliðina þótt þingmenn fari í löng (en ekki nógu löng) sumar-, jóla- og páskafrí. Ekkert land fer á hliðina þótt alríkið, miðstjórnin eða ríkisstjórnin gufi upp í nokkra mánuði. Fólk heldur áfram að eiga viðskipti og samskipti og þræða reglugerðafrumskóginn sem verður einfaldlega greiðfærari og fyrirsjáanlegri þegar yfirstjórnin lætur hann eiga sig. 

Til hamingju Bandaríkjamenn með að fá svolítið hlé frá alríkinu. Það er þá ekki hægt að lýsa yfir fleiri stríðum á meðan. 

Mæta ekki til vinnu í dag

Sumir eru jafnari en aðrir

Leit fyrirtækisins Amazon að borg fyrir aðrar höfuðstöðvar sínar er eins og samþjöppuð saga af ástandi vestræns viðskiptaumhverfis.

Þegar litið er á magn reglugerða, álagningarstuðla hinna ýmsu skatta og ýmsan kostnað sem leggst á fyrirtæki sem starfa löglega gæti manni virst sem svo að það geti enginn rekið fyrirtæki af neinu tagi.

Þá þarf að kafa dýpra og finna ýmsar undanþágur frá reglum og sköttum sem fyrirtæki geta nýtt sér. Lítil fyrirtæki á Íslandi þurfa t.d. ekki að hafa jafnréttisáætlun og það lækkar aðeins kostnað þess. 

Sum fyrirtæki geta svo krækt sér í undanþágur sem aðrir fá ekki: Ódýrari lóð, lægri skatta eða hreinlega beina ríkisstyrki.

Auðvitað ætti ekki að þurfa að hafa svona flókið kerfi. Miklu frekar ætti viðskiptaumhverfi fyrirtækja - allra fyrirtækja! - að vera einfalt, gagnsætt og ekki íþyngt með hafsjó af sköttum og gjöldum. Ríkið gæti þá mjólkað fyrirtæki á jafnræðisgrundvelli og um svipaðar fjárhæðir og flækjufrumskógurinn í dag sýgur í hirslur hins opinbera.

Þetta vilja stjórnmálamenn hins vegar ekki. Þeir fá engin atkvæði út á slíkt. Nei, þeir komast í fréttir þegar þeir veita undanþágur eða rýmka fyrir ákveðnum tegundum af fyrirtækjum sem eru í tísku þá stundina. Embættismennirnir missa líka störfin sín ef kerfið er of einfalt og skilvirkt. Atvinnulausir embættismenn geta fljótlega orðið að fjölmennum hópi kjósenda og þá óttast stjórnmálamenn.

En af hverju rífa atvinnurekendur ekki oftar kjaft? Sumir gera það vissulega. Samtök atvinnulífsins af ýmsu tagi rífa líka oft kjaft. Það virðist bara ekki vera nóg. Það þarf að ná eyrum kjósenda svo þeir kjósi stjórnmálamenn sem vilja gera sig óþarfa. Slíkir stjórnmálamenn eru því miður í miklum minnihluta en þeir finnast samt. 

Vonum að íslenska ríkið vilji ekki lokka til sín skrifstofur Amazon. Það gæti orðið íslenskum skattgreiðendum dýrkeypt, svona eins og niðurgreiðslur á framleiðslukostnaði kvikmynda, rekstur RÚV og ívilnanir fyrir mengandi verksmiðjur og erlendar matarolíur ætlaðar bílvélum. 

20 borgir í skoðun hjá Amazon