Einokunargeðklofinn

Íslendingar elska einokun, hata hana og elska að hata hana um leið og þeir biðja um hana.

Þannig vilja Íslendingar að ljósmæður séu ríkisstarfsmenn en bara á meðan þær sætta sig við kjör sín og halda áfram að taka á móti börnum. Hins vegar hefur enginn beðið um ríkisvæðingu smiða, rafvirkja og pípara því allir vita að það er ávísun á biðraðakerfi og verkföll meðal þeirra.

Þannig vilja Íslendingar að ríkið eitt megi selja áfengi þótt það þýði dauða hverfiskaupmannanna á kostnað stórmarkaða með bílastæði nálægt næstu áfengis- og tóbaksverslun ríkisins. Um leið sakna margir hverfiskaupmannanna og kvarta yfir löngum bílferðum í næstu verslun.

Þannig vilja Íslendingar að ríkið eitt eigi vegina og haldi áfram að vanrækja þá en að flugsamgöngur í umsjón einkaaðila haldi áfram að kosta minna og þægindin í fluginu að aukast.

Þannig vilja Íslendingar að bankakerfið fái að starfa undir verndarvæng ríkisstofnunar sem hefur beinlínis það markmið að rýra kaupmátt peninga okkar og láta innistæður liggja undir skemmdum á bankareikningum. Fatahreinsanir, sem taka líka við verðmætum okkar, eiga hins vegar að passa óaðfinnanlega vel upp á flíkurnar sem þær fá inn og helst að skila þeim af sér í betra ástandi en áður.

Þannig sætta Íslendingar sig við rándýrar sjúkratryggingar sem bjóða upp á biðraðir, sumarlokanir, vinnutap, lélegan húsakost og stressað starfsfólk á tvöfaldri vakt. Um leið verða þeir brjálaðir ef bílatryggingin hækkar örlítið í verði og skipta hiklaust um tryggingafélag til að spara þúsundkall á mánuði.

Þessi geðklofi er að sumu leyti skiljanlegur. Stanslaus áróður um ágæti hins opinbera dynur á okkur frá stjórnmálamönnum, ríkisfjölmiðlum og klappstýrum ríkiseinokunar. Um leið er geðklofinn óskiljanlegur því einkaframtakið er svo áberandi miklu betra að mæta kröfum okkar um þjónustu, gæði og verðlag. Starfsmenn gleraugnaverslana, farsímafyrirtækja, bifreiðaverkstæða og stórmarkaða fara ekki í verkföll. Samt sækir fólk um vinnu hjá þessum fyrirtækjum og þiggur fyrir þau laun, og viðskiptavinir streyma að til að kaupa og gera verðsamanburð og kvarta hiklaust ef þeir rekast á útrunna skyrdós í kælinum.

Það er engin ástæða fyrir ríkið til að vasast í rekstri af neinu tagi. Það er hægt að tryggja aðstoð við fatlaða, umönnun sjúklinga og kennslu á krökkum með öðrum hætti en rekstri fjárfreks, miðstýrðs, þumbalegs og ósveigjanlegs opinbers kerfis. Öll fyrirtæki þurfa ræstingarþjónustu en flest bjóða þá þjónustu út til sérhæfðra aðila. Öll þurfum við lækna og kennara á lífsleiðinni og eigum að fá að kaupa þjónustu þessara fagstétta og annarra á frjálsum markaði.

Geðklofi veldur þeim sem þjást af honum miklum og alvarlegum óþægindum og það er erfitt að lifa eðlilegu lífi með þann geðsjúkdóm. Í samhengi stjórnmálanna er geðklofi hins vegar áunnið ástand sem má losa sig við með einfaldri hugarfarsbreytingu. Eigum við ekki að leyfa okkur þann lúxus?

Þessi grein birtist í Morgunblaðinu í dag og er aðgengileg áskrifendum blaðsins hér.

Hið opinbera og klósett

Spurt er:

Hvað þarf marga opinbera starfsmenn til að setja upp eitt salerni?

Svar óskast. Það má gjarnan vera í formi brandara sem segir frá raunveruleikanum á skondinn hátt.

Fá að setja salerni við Grjótagjá

Lög um meiðyrði slæva dómgreind okkar

Það er mikið að gera hjá dómstólunum við að taka á meiðyrðamálum. Samkvæmt lögum má ekki segja hitt og þetta, gefa sumt í skyn og fullyrða annað, án þess að eiga von á stefnu fyrir dómstólum. 

En eru lög um meiðyrði gagnleg?

Í svolítilli bók eru færð rök fyrir því að svo sé ekki.

Bókin heitir Defending the Undefendable, og er aðgengileg hér sem PDF-skjal, rafbók og hljóðbók endurgjaldslaust, og hér á pappír gegn vægu gjaldi.  

Þar er kafli um meiðyrði og rógburð þar sem slíkt er varið sem hluti af tjáningarfrelsinu og endað á þessum orðum:

With the present laws prohibiting libelous falsehoods, there is a natural tendency to believe any publicized slur on someone’s character. ... If libel and slander were allowed, however, the public would not be so easily deceived.... The public would soon learn to digest and evaluate the statements of libelers and slanderers—if the latter were allowed free rein. No longer would a libeler or slanderer have the automatic power to ruin a person’s reputation.

Með öðrum orðum: Almenningur færi að hugsa gagnrýnið í stað þess að trúa öllu sem sagt er og skrifað á þeim forsendum að væri eitthvað ósatt á ferðinni þá munu dómstólar kveða upp úrskurð um slíkt. 

Þannig yrðu þeir sem fullyrða að færa fram sannanir ella eiga á hættu að vera hunsaðir. 

Þessu er öfugt farið í dag. Maður sem er ranglega ásakaður um eitthvað þarf að berjast fyrir dómstólum fyrir máli sínu, oft með ærnum tilkostnaði og fjárfestingu í tíma. Sá sem fullyrðir bíður bara rólegur heima hjá sér eftir stefnunni og almenningur trúir öllu á meðan dómstólar þegja. 

Er ekki kominn tími til að almenningur fái að spreyta sig í gagnrýnu hugarfari?

Egill tapaði máli sínu fyrir MDE

Kirkjan: Fyrsti íslenski skattheimtumaðurinn

Á Íslandi eru margar kirkjur. Þær eru auðvitað samkomustaður kristinna manna. Um leið er íslenska kirkjan fyrsti íslenski skattheimtumaðurinn. Áður en kristni var viðtekin og tíundin tekin upp var ekki skattheimta á Íslandi. Framkvæmdavaldinu var dreift og í höndum goðanna, og bændur gátu valið á milli goða til að verja sig fyrir glæpamönnum og tala máli sínu á Alþingi. 

Á þessum tíma ríkti það sem sumir kalla stjórnleysi á Íslandi, þ.e. það var ekkert ríkisvald. En stjórnleysi var það heldur ekki. Íslendingar voru án ríkisvalds í lengri tíma en Bandaríkin hafa verið uppi sem ríki í dag. Það var ekki fyrr en höfðingjar fóru að breiða út tíundina og viða að sér skatttekjum að framkvæmdavaldið fór að safnast á færri hendur og var loks afhent Noregskonungi.

Það var með öðrum orðum innleiðing fyrsta íslenska skattsins, tíundarinnar, að samþjöppun valds fór að taka við dreifðu valdi.

Þetta er áhugavert efni sem aðrir hafa gert ágæt skil, meðal annars hérna (David Friedman) og hérna (Thomas Whiston). Kirkjan sem slík er samkomustaður kristinna manna. Kirkjan sem opinber stofnun hefur sögulega séð verið hamar til að berja á almúganum með.

BBC fjallar um íslenskar kirkjur

Í guðanna bænum, einkavæðið heilbrigðiskerfið!

Menn eru vonandi á þessari stundu að setjast alvarlega yfir áætlanir um að einkavæða heilbrigðiskerfið. Það gengur ekki að einstaka stéttir heilbrigðisstarfsmanna geti ítrekað stefnt heilsu og lífi fólks í bullandi hættu. 

Auðvitað er ekki farið vel með þessar stéttir. Heilbrigðisstarfsfólk vinnur eðli málsins samkvæmt aðallega vaktavinnu, en oft eru þær vaktir langar og of fámennar og valda miklu álagi á starfsfólk. Um það er að ég held ekki deilt. En vitið hvað - svipað ástand gildir um starfsfólk í malbikun, lögregluþjóna, öryggisverði, flatbökusendla, flugfreyjur og verkamenn í sumum verksmiðjum. Það er ekki fyrr en þetta fólk kemst í stéttarfélög eða í guðatölu með opinberum starfsmönnum sem hafa völd til að beita ofbeldi og vinnustöðvun að vandamálin byrja að skjóta upp kollinum, fyrir alla!

Ríkisvaldið á ekki að þurfa hafa þúsundir starfsmanna á sinni könnu sem safna innistæðulausum lífeyrisskuldbindingum og taka samfélagið í gíslingu á nokkra ára fresti.

Ríkið á að geta sinnt öllu því sem það lofar að sinna án þess að hafa einn einasta fastráðna starfsmann á sinnu könnu fyrir utan nokkra ritara sem sjá um að millifæra verktakagreiðslur á verktaka hins opinbera. 

Helst á ríkið auðvitað að gera miklu minna en það gerir í dag - helst ekki neitt - en á meðan stjórnmálin snúast um að veita Sigga eitthvað fyrir skattfé Bigga er hægt að gera það án opinberra starfsmanna. Og nú fer að verða áríðandi að koma á slíku fyrirkomulagi.

„Vaknið ríkisstjórn!“

Ljósmæður eru ekki vandamálið

Ljósmæður standa nú í baráttu við ríkið. Kröfur þeirra eru sagðar yfirdrifnar. Sjálfar tala þær um leiðréttingu en ekki launahækkun. Uppsagnir blasa við. Óléttar konur hafa áhyggjur. Forsætisráðherra hefur uppi stór orð. Hvað er til ráða?

Það er nauðsynlegt að gera sér grein fyrir því að ljósmæður eru ekki vandamálið. Þær eru opinberir starfsmenn sem hafa sérmenntað sig til að starfa fyrir ríkið og geta ekki fundið aðra atvinnurekendur. Hið sama gildir um hjúkrunarfræðinga, lækna, meinatækna og kennara. Starfsfólk í þessum stéttum getur ekki farið eitthvað annað ef það er ósátt við kjörin (nema henda menntun sinni og reynslu og gerast flugliðar). Ríkið veit þetta vel. Og þótt allir tali um slæm kjör í þessum stéttum er framboð af fólki engu að síður svo mikið að ríkið þarf engu að kvíða.

Vandamálið er rekstrarformið: Ríkiseinokunin. 

Ljósmæður ættu að sjálfsögðu að vera verktakar eða starfa hjá einkareknum fyrirtækjum sem semja við bæði heilbrigðisstofnanir og einstaklinga. Hið sama ætti að gilda um alla aðra þjónustu sem ríkið veitir í dag fyrir fé skattgreiðenda. Ríkið ættu að bjóða hana út eða hætta með öllu að bjóða hana og láta það eftir einkaaðilum. 

Þetta veitir sveigjanleika sem ríkið hefur ekki í dag. Einkaaðilar hafa hvata til að þróa nýjungar og úrræði til að lækka kostnað en um leið bæta þjónustuna. Hið opinbera sleppur við að safna í lífeyrissjóði fyrir allan þennan fjölda sem starfar hjá hinu opinbera í dag (eða skuldbinda sig án þess að safna í sjóði). Starfskjör einstakra hópa hætta að setja samfélagið á hliðina og verða að einföldu samningsatriði milli veitenda og þiggjenda. 

Er eftir einhverju að bíða? Er ekki einmitt frábært tækifæri í dag til að bjóða út vinnu ljósmæðra?

Uppskrift að óstöðugleika

Kostnaður og aðhald

Ísland er hluti af varnarbandalagi. Út á það þarf svo sem ekki að setja. Ísland er herlaust en Rússland er það ekki. Ekki viljum við að Pútín sendi eins og einn Jörund hundadagakonung til Íslands sem hertekur landið með nokkrum fallbyssum, er það?

Varnarbandalagið er hins vegar ekki bara það. Það er líka pólitískt bandalag sem hefur þanið út hlutverk sitt langt umfram að bara verja landamæri. Að hluta má kenna stjórnmálaástandinu í Bandaríkjunum um. Þar starfa öflugir hópar sem vilja endilega að Bandaríkin stundi vopnaskak um víða veröld af ýmsum ástæðum, sumum yfirlýstum og öðrum ekki. Stundum tekst að lokka varnarbandalagið með í þær vegferðir, t.d. í Líbýu (til að koma í veg fyrir að landið hætti að nota dollar í olíuviðskiptum sínum) og fyrrum Júgóslavíu (af mannúðarástæðum). Þannig geta Bandaríkin sparað sér einhverja hermenn og jafnvel einhvern kostnað. 

Reikningurinn fyrir þessu brölti er hins vegar orðinn himinhár og Bandaríkin hafa borgað megnið af honum. Núna vilja sumir segja stopp. Og það er gott.

Ef íslenskir skattgreiðendur fá að borga fyrir bröltið er líklegra en ella að þeir verði tortryggnari á tilgang þess og hvetji íslensk yfirvöld til að beita neitunarvaldi sínu innan þess (eitthvað sem margir bjuggust við að Vinstri-grænir myndu gera í tilviki Líbýu, en úr því rættist ekki). Hið sama gildir um Dani, Þjóðverja og aðra. Það ætti að veita ákveðið aðhald og halda aftur af hernaðaraðgerðum bandalagsins.

Ef íslenskir skattgreiðendur og stjórnmálamenn þurfa að hætta að líta á varnarbandalagið sem tekjulind og þess í stað sem útgjaldalið er hugsanlegt að þeir einbeiti sér frekar að raunverulegri verðmætasköpun.

Bandaríkjaforseti talaði í sinni kosningabaráttu um að draga úr stríðsrekstri um víða veröld. Í verki hefur það tal reynst frekar innantómt, en kannski hann sé með bakþanka. Með því að senda reikninginn vegna varnarbandalagsins í auknum mæli á aðila þess er vonandi að fæðast eðlilegt aðhald sem heldur varnarbandalaginu innan skilgreinds hlutverks síns: Að verja, frekar en gera árás.

Spennuþrunginn fundur NATO í dag

Vítamínsprautur

Margar íslenskar jarðir eru að komast í eigu erlendra fjárfesta. Þetta eru góðar fréttir. Þessir fjárfestar koma með peninga til að byggja upp. Þeir hafa í hyggju að þéna á fjárfestingu sinni en stundum þarf að eyða miklum peningum til að græða þá (og stundum tapast öll fjárfestingin og endar á brunaútsölu).

Það væri frábært ef Ísland gæti orðið að lúxusáfangastað fyrir ferðamenn. Slíkir ferðamenn eru tilbúnir að borga fyrir klósett. Þeir kúka síður á bera jörðina. Þeir vilja góðan mat og vín með. Þeir vilja herbergi með útsýni en um leið að það útsýni sé ósnortin náttúra. 

Á tímabili leit út fyrir að yfirvöld ætluðu að reyna stöðva erlenda fjárfestingu í jörðum. Það hefði verið slæm hugmynd. Við vitum öll hvaða ríki það eru sem stöðva erlenda fjárfestingu: Fátæk ríki.

Framtíð íslensks ferðamannaiðnaðar er björt ef greinin fær að laða að sér efnaða fjárfesta, innlenda og erlenda.

4.700 hektara jörð seld með hóteli

Málpípur ríkisvaldsins?

Fjölmiðill á ríkisstyrkjum er ekki óháður. Ef hann byggir afkomu sína á opinberum fjárstuðningi byggir hann líka efnistök sín á því að hið opinbera samþykki þau.

Með því að styrkja fjölmiðla með fé skattgreiðenda er verið að gera þá að málpípum hinna viðteknu skoðana - hins pólitíska rétttrúnaðar.

Vonandi hafa fjölmiðlar bein í nefinu og mótmæla ríkisstyrkjum. Þeir ættu frekar að biðja um skattalækkanir á rekstur sinn þannig að bæði nýir og gamlir fjölmiðlar sitja við sama borð og þurfi um leið að vinna fyrir peningunum. 

Íslenskir fjölmiðlar fá minni stuðning

Leynist ofdekraður og ósjálfbjarga eilífðarkrakki á þínu heimili?

Höfum eitt á hreinu: Skólakerfið snýst ekki nema að litlu leyti um að mennta krakka - að kenna þeim hluti sem nýtast þeim í áframhaldandi námi og í lífinu almennt.

Miklu frekar snýst skólastarf um að troða öllum í sama mótið. Þeir sem passa ekki í það fá róandi lyf. Aðrir fá að stara út í loftið í tímum og láta sér leiðast. Það má ekki lengur skipta krökkum upp eftir námsáhuga, námsgetu og áhugasviðum. Það má ekki einu sinni hafa ótalandi innflytjendur í sérstökum bekkjum lengur. Finnist enn skólar sem framfylgja slíku skipulagi þá fer þeim fækkandi.

Fyrir vikið eru strákar að flosna upp úr námi sem aldrei fyrr og sjálfstraust þeirra að molna.

Foreldrar reyna auðvitað að bregðast við. Þeir hlaupa undir börnin sín og lyfta þeim upp þegar þau detta. Þeir reyna að útvega þeim vini og tækifæri. Þeir koma þeim á æfingar sem fá tímann til að líða. Þessir foreldrar hringja brjálaðir í kennarana þegar einkunnaspjaldið kemur heim. Seinna hringja þessir foreldrar í tilvonandi atvinnurekendur og mæta jafnvel í atvinnuviðtölin með börnum sínum.

Barnið þitt er hugsanlega eitthvað annað og meira en húðlatur sérvitringur en þú munt sennilega aldrei komast að því, en til vara þegar það er orðið of seint. Skólakerfið reyndi að troða því í mót og þú reyndir að halda því uppi þegar mótið braut barnið. 

Og hvað er til ráða? Nú augljóslega að hætta miðstýrðum mótunaráætlunum og leyfa skólunum að keppa sín á milli í nýjum aðferðum til að troða námsefni í hausinn á krökkunum og styrkja þá félagslega. 

Einkavæðum skólakerfið.

Leynist lítill Einstein á þínu heimili?