Fylgjum vísindunum!

Að segjast vera "fylgja vísindunum" er sennilega orðin ein þreyttasta tugga seinni ára. Mætti jafnvel segja að þegar þetta er sagt þá sé verið að segja að ekki verði hlustað á neinar aðrar hliðar máls nema hina opinberu, viðteknu og yfirlýstu línu.

Sem dæmi má nefna loftslagsmál. Einhvern tímann fyrir nokkrum árum var því lýst yfir að vísindin hafi komist að niðurstöðu og að frekari umræða sé óþarfi. Flókin tölvulíkön á tilraunastigi, sem hafa aldrei spáð neinu rétt, voru talin endanleg. Ekki síðan á blómaskeiði kaþólsku kirkjunnar hefur vísindagrein verið lokað á svipaðan hátt.

Annað augljóst dæmi eru veiruvísindin. Einhvern tímann í febrúar var öllum fyrri hugmyndum um veiruvarnir hent í ruslið og ný vísindi fundin upp. Þau vísindi kalla á almenna grímunotkun fólks, lokanir á fyrirtækjum og skólum, takmarkanir á ferðalögum og stofufangelsi á heilbrigðu fólki. Hin nýju vísindi urðu hin einu sönnu vísindi og öllum tilraunum til að opna umræðu um þau mætt af hörku. Sem betur fer hafa menn samt ekki gefist upp, sjá t.d. nýlega rannsókn hérna sem meðal annars segir:

The infection fatality rate of COVID-19 can vary substantially across
different locations and this may reflect differences in population age structure and casemix of infected and deceased patients and other factors. The inferred infection fatality rates tended to be much lower than estimates made earlier in the pandemic.

Þetta rímar ágætlega við það sem blasir við þegar aldursdreifing látinna vegna COVID-19 er skoðuð. Um 90% látinna eru yfir sjötugt á öllum yfirlitum sem ég hef séð [IS|SE|US]. Undirliggjandi sjúkdómar útskýra stóran hluta dauðsfalla undir sjötugu og svo eru jafnvel aðrir þættir í spilinu, svo sem gen eða skortur á ákveðnum vítamínum. Menn hafa, þrátt fyrir allt, lært ýmislegt á gríðarlegum rannsóknum og tilraunum með lyf og meðferðir seinustu mánuði, sem betur fer!

Það er allt gott og blessað við að fylgja vísindunum en að telja þau vera útkljáð er yfirleitt ranghugsun.

Fátækt börn eru alveg jafnklár og hvít börn

Joe Biden, verðandi forseti Bandaríkjanna, mun ekki sitja lengi í embætti. Hann er ekki heill í höfðinu og á bak við hann stendur fullt af fólki sem ætlar sér ekki að styðja við hann heldur ýta honum til hliðar við fyrsta tækifæri.

Það er heldur ekki þorandi að hafa forseta sem gleymir ítrekað á örfáum sekúndum hvað hann ætlaði að segja, veit ekki í hvaða bæ hann er staddur eða hvaða dagur vikunnar er, hreytir í þeldökkan mann að ef hann sé svo mikið sem að hugleiða að kjósa eitthvað annað en Demókrata-flokkinn þá sé viðkomandi ekki raunverulega þeldökkur, segir að fátæk börn séu alveg jafnklár og jafnhæfileikarík og hvít börn, kann ekki þekktustu línur stjórnarskrár Bandaríkjanna, kallar unga stelpu ljóta og þrekvaxinn karlmann feitan fyrir framan fullt af fólki, og svona mætti lengi telja.

Á þessi maður að setjast niður með Putín og ræða utanríkismál? 

Á þessi maður að hitta Merkel og tala um Nord Stream 2 gasleiðsluna?

Á þessi maður að sætta bandarískan almenning?

Trump sparar ekki stóryrðin en hann velur sín stóryrði. Biden missir þau út úr sér og snýst svo í hringi.

Ég spái því, og er jafnvel tilbúinn að leggja táknræna upphæð undir, að hann verði settur í helgan stein áður en árið 2021 er úti. Í hans stað stígur Kamala Harris, og hún er kona sem kann að sundra fólki og stuðla að deilum og jafnvel misnota völd sín.

"We choose truth over facts!" /Joe Biden

Vonandi nota nú bæði Demókratar og Repúblikanar tækifærið til að finna hæfileikafólk innan sinna raða. Af nægu er að taka hjá báðum.

Hverjir verða í ríkisstjórn Bidens?

Toppurinn á ísjakanum

Kórónuveirufaraldurinn hefur orðið til þess að ofbeldi gegn konum hefur aukist úti um allan heim. Auðvitað olli faraldurinn engu slíku svo því sé haldið til haga. Yfirvöld innleiddu aðgerðir og það eru afleiðingar þeirra sem þjaka nú mannkynið.

Ofbeldi gegn konum er samt bara toppurinn á ísjakanum.

Á Íslandi þjáist ungt fólk af aukinni vanlíðan. Þetta kom fram strax í vor og ástandið hefur ekki batnað síðan. Biðlistar í heilbrigðiskerfinu eru að lengjast með tilheyrandi þjáningum. Atvinnuleysi í mörgum landshlutum er í tveggja stafa tölunni. Sjálfsvígum fjölgar og margir óttast að þar sé bara að fara bætast í. Löggan er farin að kíkja inn um gluggana á heimilum fólks í leit að unglingasamkvæmum. 

Úti í hinum stóra heimi blasa við enn hræðilegri afleiðingar aðgerða gegn veiru. Hungurdauði barna er kannski það dapurlegasta en listinn er miklu, miklu lengri. 

Í stað þess að einbeita sér að sóttvörnum þeirra sem eru viðkvæmir fyrir veiru er verið að eltast við hraust fólk á landamærum og í heimahúsum.

Út úr kófinu, takk!

Stóraukið ofbeldi gegn konum í faraldrinum

Einmanaleiki er banvænn

Það er hægt að deyja úr ýmsu. Til dæmis er talið að einmanaleiki geti hraðað hrörnun vegna sjúkdóma eins og Alzheimers og jafnvel leitt til þeirra. Það mætti því segja að það sé hægt að deyja úr einmanaleika.

Sóttvarnaraðgerðir hafa stuðlað að einmanaleika og líklegt má teljast að heilbrigðiskerfið fái að finna fyrir því með fleiri heilabiluðum skjólstæðingum en ella þegar fram líða stundir.

Lífið snýst ekki bara um að halda lífi. Jólin snúast ekki bara um að rífa upp pakka sem einhver sendillinn bar að dyrum. Fjölskyldan er meira en bara sameiginlegt erfðaefni. Félagsskapur er meira en bara listi yfir tengiliði á samfélagsmiðlum.

Vonandi hittist fólk sem mest á jólahátíðinni hvað sem líður veirufréttum.

Hefur áhyggjur af jólunum

Veirusagan og gullfiskaminnið

Árið 2009 herjaði veira á flest samfélög. Mikill ótti greip um sig. Landspítalinn fylltist af allskyns veirusjúklingum og ástandið þótti tvísýnt. Lyfjafyrirtæki fengu stórar fjárhæðir til að hraðsjóða bóluefni og sífjölgandi mælingar sýndu sífellt fleiri smit en sífellt færri dauðsföll - svokallaður tilfellafaraldur (e. casedemic). 

Veiran gekk að lokum yfir, enda fékk hún yfirvöld ekki til að fletja út hagkerfið og samfélagið. Í kjölfarið fóru að heyrast raddir um blekkingaleik í boði lyfjafyrirtækjanna og annarra hagsmunaaðila sem höfðu áhrif á ákvarðanatöku opinberra aðila sem eyddu svimandi fjárhæðum til að berjast við veiru.

Svolítil frétt um rannsóknir sem kallað var eftir má sjá hér.

Síðan eru liðin 10 ár og allt er þetta gleymt og grafið. Sagan er að endurtaka sig, en úrræði gegn veiru hafa orðið þeim mun róttækari. Árið 2009 var því hafnað að setja heilbrigt en mögulega smitað fólk í sóttkví. Öll nálgun smítsjúkdómalæknis var yfirvegaðri, jafnvel þótt teikn væru á lofti um fjölgun sjúklinga.

Sænsku leiðina, núna takk!

Miðstýringin

Miðstýring hefur kosti og galla.

Kostir miðstýringar eru hraðari ákvarðanatökur, lítil yfirbygging og skjótar boðleiðir. Þegar yfirboðarinn segir eitthvað þá fer allt kerfið af stað, strax. Þegar einveldiskonungur vill fara í stríð þá er stríði lýst yfir. Þegar herforingi vill skjóta þá er skotið.

Ókostirnir blasa líka við. Í stað þess að neyðast til að ræða málin og fá allar upplýsingar á borðið er hægt að taka ákvörðun byggða á magatilfinningunni einni. Mótvægi, gagnrýni, skoðanaskipti og aðhald eru ónauðsynleg fyrirbæri nema stjórnandinn nenni að hlusta og velji að hlusta.

Sóttvarnaraðgerðir eru á könnu ríkisvaldsins og embættismanna þess. Þar eru vissulega haldnir fundir og menn ræða saman en allt fer samt fram í lokuðum fundarherbergjum og ákvarðanir eru teknar sem gilda strax. Með öðrum orðum: Miðstýring.

Þess vegna eru hnefaleikar þar sem tveir einstaklingar anda ört framan í hvorn annan nú orðnir að líkamsrækt, jafngildi þess að einn maður sitji úti í horni í vel loftræstu og sótthreinsuðu rými og lyfti þar lóðum.

Þess vegna eru nú hópsmit meðal háaldraðra sjúklinga á spítala jafngildi grunnskólabekkjarins þar sem nokkrir krakkar sitja við borð og horfa á kennara, og kannski allir smitaðir en enginn veikur.

Þess vegna eru nú kylfingurinn og rjúpnaskyttan, einir eða með einum félaga á risastórri grasflöt eða heiði, jafngildi handboltaliðsins þar sem fólk andar ört í lokuðu rými í lengri tíma.

Þess vegna eru smit eini mælikvarðinn, óháð því hver smitast eða í hvaða ásigkomulagi viðkomandi er. Að margir eða fáir séu á spítala eða að látast er aukaatriði. Aðgerðir miðast við smit.

Svo já, miðstýring sóttvarnaraðgerða hefur reynst samfélaginu þungbær, rétt eins og miðstýring á öðrum sviðum og öðrum tímum. En sem betur fer eru nú að fæðast gagnrýnisraddir.

Tekjufall nemur rúmum milljarði

Miðstéttin færir sig um set

Blaðamaður vekur athygli á því að frambjóðandi demókrata sé í fyrsta sinn að sigra í ríkinu Arizona síðan árið 1996. Sennilega tengir blaðamaður það við persónutöfra Biden án þess að segja það berum orðum en hver ætli raunverulega ástæðan sé?

Kannski er hún sú að fólksflóttinn frá Kaliforníu ("California exodus") og til t.d. Arizona sé farinn að hafa áhrif á atkvæðavægið (Demókratar unnu Arizona með litlum 11 þús. atkvæðum). Þeir sem flýja taka með sér atkvæðaseðlana sem benda á demókrata. Það breytist ekki. Vinstrimenn verða áfram vinstrimenn þótt þeim takist að flýja skatta vinstrimanna.

Árið 2019 flutti yfir hálf milljón Kaliforníubúa inn í Texas. Trump tók Texas með um 600 þús. atkvæða mun. Hvað gerist ef hálf milljón bætist við í ár og aftur það næsta? Vinna Demókratar þá Texas, eitt höfuðvígi Repúblikana? Eða munu innfæddir í Texas endurmennta nýju nágrannana sína? Tíminn mun leiða það í ljós.

En Demókratar eru ekki bara að breiða úr sér með því að óánægðir demókratar í Kaliforníu hreiðri um sig í öðrum fylkjum til að flýja háa skatta demókrata í Kaliforníu en kjósa svo með háum sköttum frá demókrötum í Washington. Þeir hafa líka uppi áform um að bæta Puerto Rico og District of Columbia við Bandaríkin sem fullgildum ríkjum og þar sem kjósendur þessara svæða eru yfirgnæfandi vinstrisinnaðir þá mun slík aðgerð tryggja Demókrötum völdin í öldungaþingi Bandaríkjanna um ókomna framtíð. Snjallt, ekki satt?

Bandaríkin eru að breytast á róttækan hátt. Vonum að það muni á einn eða annan hátt verða því ágæta fólki sem þar býr til góðs, þótt ég telji það ólíklegt.

Biden tryggði sér sigur í Arizona

Veirumynd dagsins

Munum að fjöldi smita og fjöldi dauðsfalla eru ekki samhangandi stærðir. Fjöldi smita er gjörsamlega gagnslaus mælistika á aðgerðir sem eiga að bjarga mannslífum.

Hver fær fyrstu nálina?

Bóluefni til að verja fólk gegn COVID-19 verður bráðum aðgengilegt. Virkni þess er auðvitað ekki þekkt að fullu, hugsanlega verða einhverjar hliðarafleiðingar af því að láta sprauta sig með því og erfitt verður að segja nákvæmlega hvernig yfirvöld í hinum og þessum ríkjum ætla að sleppa kverkatakinu af samfélagi og hagkerfi eftir því sem fleiri eru bólusettir.

En hverjir fá fyrstu skammtana?

Samkvæmt WHO eiga þessir hópar að vera í forgangi:

• Heilbrigðisstarfsmenn sem eru í mikilli eða mjög mikilli smithættu.
• Fólk sem skilgreint er í áhættuhópi vegna aldurs. Aldursviðmiðið skuli hvert ríki ákveða fyrir sig.

Skynsamlegt, eða hvað?

Í Bandaríkjunum tekur nýr forseti bráðum við og einn af hans ráðgjöfum í veirumálum er maður að nafni Dr. Zeke Emanuel, gamall Obama-maður.

Hann vill ekki að þeir öldruðu fái fyrstu skammtana af bóluefninu. Það sparast jú svo fá æviár á slíku. Að auki finnst honum lítið varið í einstaklinga yfir 75 árum að aldri, þar með talið sjálfan sig þegar hann nær þeim aldri. 

Svo hvort er sniðugra að fylgja leiðbeiningum WHO eða eins af helstu ráðgjöfum verðandi Bandaríkjaforseta? Þetta verður spennandi umræða!

Persónulega ætla ég ekki að láta bólusetja mig, a.m.k. ekki sjálfviljugur. Frekar vil ég finna einstakling með COVID-19, láta hann hósta framan í mig og vinna svo að heiman í nokkra daga á meðan líkaminn vinnur vinnuna sína. Þetta er ekki nálgun sem ég ætla að mæla með við neinn en tel hana henta mér. 

Fékk hvalreka vegna bóluefnisins

Hey þú, takk!

Dómsmálaráðherra, sem um leið er ung kona sem man væntanlega vel eftir sínum skólaböllum og hvernig hún eignaðist hrúgu af vinum og kunningjum á göngum mennta- og grunnskóla sinna, skrifar í blaðagrein í dag:

Þú ert allt unga fólkið sem er að upp­lifa skrýtna tíma sem eng­inn gat séð fyr­ir. Jú, vissu­lega erum við öll sam­an í þessu en það má sér­stak­lega minn­ast þeirra fórna sem þú ert að færa á meðan þetta ástand var­ir. Takk fyr­ir að standa í þessu með okk­ur.

Gott og vel. Það er auðvitað hægt að halda í sér andanum og rembast við að synda yfir 25 metra sundlaug. Vandamálið er bara að núna er þessi sundlaug orðin 50 metrar, og sennilega endar hún á að verða 75 metrar eða 100 metrar. Fáir hafa þrek í slíkt kafsund. Sumir drukkna. Aðrir ákveða að koma upp á yfirborðið og vonar að enginn rétti þeim sektarmiða. Þetta nær einfaldlega ekki lengra. Úthaldið er búið.

Grímurnar veita falskt öryggi.

Ungt fólk veikist varla og hvað þá deyr af veirunni sem er talin svo hættuleg.

Þeir sem eru með veikt ónæmiskerfi af einhverjum ástæðum vita í 99% tilfella af því, og þeir eiga auðvitað að passa sig og láta aðra vita af ástandi sínu.

Úthaldið er búið og það ætti ekki að þakka fyrir að vera á mörkum þess að drukkna. Þess í stað á að gefa fólki á ný súrefni: Nám, vinnu, félagslíf, fjölskyldu, vini, vonir og lífsgleði.

Unga fólkið heyrir: Takk! 

Það ætti þess í stað að heyra: Lifðu!