Danska leiðin

Blaðamönnum Morgunblaðsins tókst að þefa uppi einhvern heilbrigðisráðherrann sem hefur áhyggjur af íslenskri lagasetningu. Sömu blaðamenn ættu að reka nefið inn í danska umræðu um áfengissölu líka.

Eða réttara sagt: Algjöra fjarveru slíkrar umræðu.

Danir eru sáttir við sitt fyrirkomulag. Í stuttu máli er það svohljóðandi:

Allar verslanir geta fengið að selja allt áfengi allan opnunartíma sinn. Áfengið má auglýsa með áberandi hætti í öllum miðlum, selja á tilboði og staðsetja hvar sem er í verslununum. Áfengiskaupaaldurinn er 15 ár fyrir áfengi upp að 18% styrkleika og 18 ár fyrir allt annað áfengi. 

En þá segir einhver: Danir eiga við miklu meiri áfengisvanda að stríða en aðrar þjóðir. Og deyja fyrr en aðrir íbúar Vestur-Evrópu.

Það má vel vera, en þeir eru líka hamingjusamasta þjóð í heimi samkvæmt sumum mælingum. 

Það er engin ástæða til að lengja líf fólks með því að gera það langdregnara. 

En þá segir einhver: Þetta er þjóðarböl! Viðkomandi getur ekki verið alvara. Hefur einhver séð Íslending sem er nýlentur í Danmörku? Hann er eins og krakki í dótabúð og drífur sig í næstu verslun til að kaupa 700 ml vodkaflösku á því sem svara til um 1500-2000 krónur, nú eða kassa af bjór fyrir í kringum 2000 íslenskar krónur. Sá sem segir að eitthvað sé böl en tekur um leið fullan þátt í því ætti frekar að halda kjafti. 

En þá segir einhver: Íslendingum er kennt að fara vel með áfengi og þökk sé hertu aðgengi og stöðugum hræðsluáróðri og háu verðlagi þá er áfengisneysla Íslendinga betri en annarra. Nei, svona talar enginn. Þvert á móti virðist umræðan á Íslandi sífellt vera um það hvað Íslendingar detta hræðilega illa í það. Um leið vill enginn meina að það sé háu verðlaginu og hræðsluáróðrinum að kenna. Í Danmörku fá menn sé rauðvínsglas með matnum og jafnvel tvö, jafnvel alla daga. Á Íslandi er slíkt til merkis um áfengissýki. Hins vegar er í lagi að hrynja svo rækilega í það um helgar að maginn fer á hvolf. Það er eðlilegt. Á Íslandi.

En þá segir eitthvað: Hvað með börnin! Já hvað með þau? Ekki drekka þau í Danmörku. Unglingar í Danmörku læra að umgangast áfengi og þeirra partý eru bæði rólegri og hófstilltari en þau Íslendingapartý sem ég hef upplifað.

En það tókst að finna heilbrigðisráðherra sem hefur áhyggjur. Viðkomandi til hughreystingar get ég bent hinum norska ráðherra á að það er til góð leið til að finna Íslendinga og Norðmenn í danskri fríhöfn ef maður þarf þess. Það eru þeir sem ganga um með troðfulla, innsiglaða fríhafnarpoka með öllum hugsanlegum tegundum sterks áfengis í.

Óttast áhrifin annarsstaðar

Óþarfi að safna fé fyrir Chile

Í Santiago, höfuðborg Chile, ríkir nú ófremdarástand. Vatnið í leiðslum borgarinnar er mengað og íbúar þurfa að treysta á aðflutt vatn í flöskum og belgjum til að slökkva þorstann.

Sem betur fer eru íbúar Chile nægilega auðugir til að takast á við þetta vandamál án utanaðkomandi aðstoðar. Chile er og hefur lengi verið meðal efnahagslega frjálustu ríkja heims (sem stendur í 13. sæti en byggt á frekar gömlum tölum því miður). Þetta þýðir að yfirvöld þar leyfa íbúum ríkisins og hagkerfinu í heild sinni að ná andanum án of yfirþyrmandi afskipta. Auðvitað hrjá ýmis vandamál íbúa Chile en þökk sé efnahagslegu frelsi geta þeir unnið úr þeim og byggt upp traustar stoðir til lengri tíma. Það sem hjálpar þeim er ríkisvald sem er ekki yfirþyrmandi stórt og viðskiptafrelsi við útlönd. Það sem hamlar þeim er mikið og þungt regluverk, óstöðugur gjaldmiðill og að einhverju leyti ófullnægjandi vernd á eignarrétti.

En hvað sem því líður þá þarf ekki að blása til fjársöfnunar til að hjálpa íbúum Santiago í Chile. Þeir hafa úrræðin til að bjarga sér sjálfir af því íbúarnir hafa fengið að stunda nokkurn veginn frjáls viðskipti og skapa auð og velmegun (sérstaklega á mælikvarða Suður-Ameríku).

Vonum að fleiri ríki snúi af braut sósíalisma og geti þannig líka orðið sjálfbjarga.

Milljónir án vatns í höfuðborg Chile

Ekki bara foreldrar heldur skólar líka

Ég er þakklátur öllum þeim sem ráðleggja foreldrum þegar kemur að tölvunotkun barna. Lykilorð hér eru: Eftirlit og mörk. 

En það eru ekki bara foreldrar sem ota tölvum og tækjum að börnunum. Nei, það gera skólar líka. Kennarar hafa séð ljósið. Með því að dreifa tölvum til krakkanna er hægt að láta þá dunda sér við eitthvað gagnvirkt forrit. En sá lúxus!

Hérna í Danmörku fékk stærri strákurinn minn tölvu í hendurnar í skólanum þegar hann var 9 ára gamall. Ég gæti skrifað heila ritgerð um neikvæðar afleiðingar þess, en ætla að sleppa því. Ég vil bara vara foreldra við. Þótt þið innleiðið allskyns reglur og ramma á heimilinu er ekkert víst að skólarnir taki mark á því. Þar hafa kennarar séð að tækin geta létt þeim vinnuna töluvert og jafnvel bara gert hana að því einfalda verkefni að útvega innstungu og þráðlaust internet. 

Ef snjallsíminn er léleg barnfóstra er tölvan þá eitthvað frekar góður kennari? 

Snjallsíminn ekki góð barnfóstra

Frumvarpið gangi til atkvæðagreiðslu sem fyrst

Langdregin umræða á sér nú stað um hið svokallaða áfengisfrumvarp sem er ætlað að færa áfengisverslun á Íslandi nær því fyrirkomulagi sem viðgengst í flestum öðrum vestrænum ríkjum. Þingmenn hafa flestir gert upp hug sinn. Skoðanakannanir eru afgerandi (Íslendingar segja nei þar til breytingin er komin á og verða svo himinlifandi með hana). 

Það er því ekki eftir neinu að bíða og kominn tími til að koma þessu frumvarpi í atkvæðagreiðslu á Alþingi. Þannig og bara þannig er hægt að komast frá þessu máli. Frumvarpið verður þá samþykkt eða fellt og þingheimur getur snúið sér að öðru.

Þetta mál ætti ekki að þurfa stífla alla umræðu í samfélaginu og á þingi. Atkvæðagreiðsla er eina leiðin til að skera úr um framhaldið. Að hóta þingmönnum, hræða þá eða svívirða eða kaffæra í póstum og athugasemdum er e.t.v. góð leið til að fá persónulega útrás en lagasetningarvaldið er hjá Alþingi. 

Kjósa - fá niðurstöðu - snúa sér að einhverju öðru.

Núna, takk. 

Vilja ekki vín í verslanir

Áfengi, Íslendingar og útlönd

Enn á ný er gerð tilraun til að færa umhverfi áfengisverslunar á Íslandi nær því sem gengur og gerist í hinum vestræna heimi.

Ýmis rök eru færð gegn þessari breytingu, sum þokkaleg og önnur beinlínis furðuleg. 

Mig langar samt að ráðleggja þeim sem eru andsnúnir fyrirætluðum breytingum eitt:

Ekki ferðast til útlanda!

Ég vara hér sérstaklega við ríkjum eins og Danmörku, Þýskalandi og Frakklandi svo einhver séu nefnd. Í Frakklandi er seldur bjór á McDonalds. Í Þýskalandi og Danmörku er hægt að kaupa áfengi nánast hvar og hvenær sem er, oft á tilboði. Áfengisauglýsingar sjást líka víða. Í Danmörku er sterka áfengið oft í hillum við kassana svo það er auðvelt að freistast til að kippa með sér einni vodkaflösku í biðröðinni. Áfengiskaupaaldurinn í Danmörku er 15 ár (fyrir áfengi upp að 18% styrkleika), að hugsa sér! Engin furða að Danmörk sé fyrst og fremst fræg fyrir blindfulla unglinga með ólæti alla daga. 

Nú fyrir utan hætturnar við sjálf útlöndin er það auðvitað fríhöfnin á Íslandi. Þar er áfengi úti um allt gólf, við innganginn og við kassana. Fáir Íslendingar sleppa ófullir í gegnum fríhöfnina. Þá er líka hægt að kaupa bjór á barnum klukkan 5 á morgnana. 

Nú fyrir utan hætturnar við fríhöfnina og við sjálf útlöndin eru það auglýsingarnar í erlendu sjónvarpsstöðvunum og tímaritunum. Allt útlenskt ber að forðast.  

Svo á auðvitað að forðast nálægð við íslenska skemmtistaði og kaffihús. Helst á bara að loka þessum búllum. 

Hvernig á venjulegur Íslendingur að geta stjórnað áfengissýki sinni í þessari erlendu mengun? Hann getur það ekki. Mótmæli hans við evrópskt fyrirkomulag áfengissölu á Íslandi eru því skiljanleg. Dómsdagsspádómarnir hljóta að rætast í þetta skipti, öfugt við það sem gerðist þegar slíkir spádómar voru bornir á borð þegar bjórinn var leyfður. 

Þetta með kynbundna launamuninn, svokallaða

Háskólaprófessor í tölfræði hefur nú vogað sér á ritvöllinn til að gagnrýna mælingar á hinum svokallaða kynbundna launamun. Hann uppsker vitaskuld fátt annað en ávítur en ég fagna því að hann taki slaginn samt. Hann reynir sem sagt að beita vísindalegum rökum á pólitíska goðsögn. Vísindalega gengur honum vel. Pólitískt ekki alveg eins vel.

En er hinn kynbundni launamunur til? Nei, og það má fullyrða án þess að kafa ofan í ringulreiðina sem mælingar á slíkum launamun snúast um. 

Það má fullyrða einfaldlega vegna þess að... það borgar sig ekki að mismuna! 

Því segjum sem svo að konur fái kerfisbundið lægri laun en karlar þrátt fyrir að forgangsraða eins í þágu vinnu og á kostnað fjölskyldulífs, fórna sér í sama mæli fyrir vinnuna á kostnað barnanna, keyra sig út á sama hátt í vinnunni til þess eins að vera alveg búin(n) á því heima fyrir og annað slíkt. 

Af hverju er eitthvað ótrúlega gráðugt einkafyrirtæki ekki búið að sópa öllum þessum fórnfúsu, ofur-metnaðarfullu, fjölskyldu-vanrækjandi konum inn á launaskrá sína, borga þeim lægri laun en karlkynsstarfsmönnum sínum og uppskera ofsagróða? 

Því það er ekki eftir neinum slíkum ofsagróða að sækjast. Hann er ekki til. Konur sætta sig ekki við lægri laun. Lögin banna það en það er aukaatriði. Aðalatriðið er að þessir vinnukraftar kvenna eru einfaldlega metnir á nákvæmlega sama hátt og karlanna.

Það sem skiptir máli í vinnunni er andstæða þess að hafa áhuga á því að rækta vini og fjölskyldu. Flest okkar finnum eitthvað hentugt jafnvægi. Það má hrósa ofurduglega starfsmanninum fyrir framlag sitt á vinnustaðnum en líka gagnrýna hann fyrir að vanrækja börnin sín. Það má gagnrýna þann sem hendir alltaf vinnunni frá sér um leið og einhver krakkinn heima hóstar oftar en tvisvar á sama morgni. 

Vissulega er það innbyggt í vinstrimenn að hugsa bara um peningana sem fylgja launaumslaginu. Það þýðir ekkert að segja þeim að önnur gildi skipta meira máli fyrir sumum. Vísindalega er allt tal um kynbundinn launamun kjaftæði og rökfræðilega gengur slíkt tal heldur ekki upp, a.m.k. ef maður hefur lágmarksþekkingu á lögmálum hagfræðinnar.

Ef ekki væri fyrir eilífa afskiptasemi hins opinbera væri þessi umræða bara svolítill sandkassaleikur á bloggsíðunum og Facebook, á sömu línu og rökræður um þróunarkenningu Darwins sem fáir efast en sumir neita að kaupa vegna trúarskoðana. En hið opinbera ætlar hér að þenja sig enn meira út. Vinsamlegast, kæra ríkisvald, slepptu því. 

Er ódýrara að vinna eða ferðast?

Opinberir starfsmenn og sérstaklega stjórnmálamenn ferðast mikið vegna vinnu sinnar. Það kostar auðvitað sitt fyrir skattgreiðendur og hefur vafasaman ávinning í för með sér. 

Ég er hins vegar í klípu. Er hugsanlega ódýrara að hafa opinberan starfsmann í vinnuferð með tilheyrandi flugmiðakaupum, dagpeningum og rauðvínsdrykkju á kostnað skattgreiðenda á kvöldin en að hafa hann í fullri vinnu á Íslandi?

Opinber starfsmaður í vinnuferð getur voðalega lítið gert af sér. Hann er aðallega að hlusta á aðra tala og eiga við timburmenn eftir þambið á flugvellinum og opinberu mótttökunum. Opinber starfsmaður í fullri vinnu er að framleiða reglugerðir og skýrslur sem geta skaðað hagsmuni launþega og fyrirtækja. 

Það liggur t.d. alveg fyrir að það er ódýrara að hafa þingmenn í jóla- og sumarfríi en í sölum Alþingis að framleiða skatta og hamlandi reglugerðir. Þess vegna vil ég lengja jólafrí þingmanna til sumarsins svo þeir fái góða 9 mánuði til að slappa af. En gildir það sama um vinnuferðir opinberra starfsmanna erlendis? Ég er ekki alveg viss. Kannski bara já. 

Offitusjúklingurinn fær afslátt af hamborgaranum

Nú hafa Ríkiskaup samið við Icelandair og WOW air um afsláttarkjör á fargjöldum. Eru það góðar fréttir eða slæmar?

Vandamálið er að hið opinbera sendir alltof marga starfsmenn til útlanda. 

Dæmi 1:

Bjarni Bene­dikts­son, for­sæt­is­ráðherra Íslands, verður einn tíu þjóðarleiðtoga í for­svari fyr­ir HeForS­he, kynn­ingar­átak UN Women þar sem karl­menn um all­an heim eru hvatt­ir til að taka þátt í bar­átt­unni fyr­ir jafn­rétti kynj­anna. (frétt)

Dæmi 2:

Á ráðstefnunni í Helsinki verður fjallað um snjallborgir eða Open cities og aðgerðir í þeim efnum.  Tíu manna hópur sækir ráðstefnuna fyrir hönd borgarinnar, fulltrúar frá hverjum flokki auk embættismanna. (frétt)

Tíu manna hópur, takk fyrir!

En úr því opinberir starfsmenn eru á ferð á flugi er þá ekki góð hugmynd að fá afslátt af fargjöldum þeirra?

Nei, af þremur ástæðum fyrst og fremst.

Í fyrsta lagi hvetja afslættir til aukinnar neyslu. Við þekkjum þetta sjálf. Kosta tveir tannburstar 500 kr. en einn tannbursti kostar 300 kr.? Best að kaupa tvo og spara. Heildareyðslan eykst. Munar litlu að senda þriðja manninn af stað? Sendum hann þá af stað!

Í öðru lagi eru opinberir starfsmenn að fylla sæti (á afsláttarkjörum) sem þrýstir verðinu á öðrum sætum upp. Samkeppnin um sætin bitnar því á farþegum sem um leið eru skattgreiðendur. Þeir tapa tvisvar.

Í þriðja lagi er opinber starfsmaður í útlöndum ekki bara að kosta skattgreiðendur flugmiðana. Hann kostar líka dagpeninga eða uppihald almennt. Hann er líka á leið eitthvert til að hitta aðra opinbera starfsmenn og þeir þurfa að hittast í húsnæði sem skattgreiðendur þurfa að standa undir. Frá því hinn opinberi starfsmaður yfirgefur heimili sitt og þar til hann snýr aftur heim er hann því stanslaus aukakostnaður fyrir skattgreiðendur (fyrir utan hefðbundin laun sín).

Ríkið eða hið opinbera hvar sem er ætti ekki að leita leiða til að lækka fargjaldakostnað og keppa um sæti við einstaklinga og fyrirtæki. Miklu frekar ætti það að leita leiða til að fækka ferðalögunum. Það má t.d. sækja Skype og fjárfesta í vefmyndavél. Nú eða senda tölvupósta og skiptast á skýrslum. 

Spara 100 milljónir með útboði

Ríkið afnemi nauðsynlega skatta

Sjómenn eru í verkfalli. Deila þeirra við atvinnurekendur þeirra virðist stranda á skattlagningu á fæðisgjaldi. Gott og vel, ríkið ætti hér að bregðast hratt við og afnema þá skattlagningu. Fyrir alla. 

En hvað með þá sem borga eigið fæði undir fullri skattlagningu? Afnemið þá skattlagningu líka.

Hvað með þá sem fá bara sín laun og kaupa þá mat eða ekki fyrir þau? Lækkið launaskatta.

Hvað með þá sem vinna sem verktakar? Lækkið skatt á vinnu þeirra.

Það er ekki sanngjarnt að skattleggja eina stétt eða eitt fyrirkomulag en ekki aðrar stéttir eða annars konar fyrirkomulag. Með því að afnema skatta á alla má komast hjá mismunum. Um leið má rýra ríkiskassann. Allir vinna.

Ef lausnin á sjómannadeilunni leysist með því að lækka skatta þá ber að lækka skatta. Svo ber að lækka skatta meira og á alla. 

Annars er það nú svo með verkfall sjómanna eins og verkfall annarra stétta sem njóta sérstakra forréttinda af hálfu löggjafans: Hún snýst um að það sé hægt að leggja niður vinnu án þess að það megi manna störfin með fólki sem vill vinna vinnuna. Það er kominn tími til að endurskoða þessi forréttindi útvaldra aðila á vinnumarkaði, og afnema þau. 

„Höfum daginn til að klára þetta“

Verð á einokunarþjónustu er hvorki rétt né rangt en alltaf handahófskennt

Þegar opinbert ríkiseinokunarfyrirtæki ákveður verð fyrir vörur sínar eða þjónustu er það verð óumflýjanlega handahófskennt. Það er hvorki rétt né rangt. Rangt verð þýðir annaðhvort óseldir lagerar og vinnutæki sem standa óhreyfð eða umframeftirspurn og biðraðir. Rétt verð þýðir það verð sem má setja á vöru eða þjónustu sem fær það til að borga sig að standa í rekstrinum en um leið laðar að viðskiptavini.

Ríkiseinokun er yfirleitt á rekstri sem allir eru skyldugir til að kaupa (t.d. förgun rusls) eða neyðast til að kaupa (t.d. heilbrigðisþjónusta). Reykvíkingar eru skyldugir til að versla við Sorpu. Sorpa missir því aldrei viðskiptavini sína. Það skiptir því ekki máli hvaða verð hún rukkar. Viðskiptavinirnir komast ekki neitt og geta ekki flúið þjónustu Sorpu. Þeir verða að borða uppsett verð. Verðið er samt handahófskennt.

Sorpu á vitaskuld að einkavæða og selja sem fyrst. Það er til nóg af fyrirtækjum til að taka við rusli og meðhöndla það samkvæmt öllum kröfum löggjafans. 

Nær 70% hækkun gjalds