Úthlutanir eru eftirlætið

Ég fæ það á tilfinninguna að fátt veiti stjórnmálamönnum meiri ánægju og jafnvel nautn en að „úthluta“ fé skattgreiðenda í hin og þessi mál, og fá í staðinn mikla fjölmiðlaumfjöllun. Um leið fá þeir tækifæri til að hnykkja á algjörlega glórulausum „markmiðum“ sínum í stjórnmálum, eða svo ég vitni í orð matvælaráðherra Vinstri-grænna:

Hún seg­ir það gleðiefni að út­hlut­an­ir dreif­ist nokkuð jafnt á milli kynja og að skipt­ing milli höfuðborg­ar­svæðis og lands­byggðar sé í jafn­vægi.

Það skiptir sem sagt máli að góð hugmynd komi úr legi en ekki typpi, og frá fámennri sveit frekar en þéttbýli.

Af hverju er ríkið að veita styrki?

Jú, af því það kæfir allar góðar hugmyndir í fæðingu með skattlagningu og skrifræði. Styrkir eru hreinlega forsenda þess að komast í gegnum kerfið. Kerfið þarf því að veita styrki.

Skattgreiðendur: Takk fyrir að fjármagna kosningabaráttu einhvers ráðherra.

Styrkumsækjendur sem fengu ekkert: Megið þið éta það sem úti frýs.

Styrkumsækjendur sem fengu eitthvað: Gangi ykkur vel að eyða tíma ykkar í skýrslur til hins opinbera frekar en lausnir á vandamálum.

Úthlutar 491 milljón úr Matvælasjóði

Hægris­innaður po­púl­ista­flokk­ur

Þegar ég sé blaðamenn kalla einhverja hægrisinnaða popúlista þá staldra ég aðeins við. Þetta er einhvers konar skammaryrði sem á að búa til hugrenningatengsl hjá fólki. Mögulega að mynda einhvers konar neikvæða tengingu við Donald Trump í Bandaríkjunum eða Geert Wilders í Hollandi. Einhvers konar fýlusprengja. 

Hægris­innaður po­púl­ista­flokk­ur, oj bara!

En þessi aðferðafræði - að reyna mynda neikvæð hugrenningatengsl við meinta popúlista - virkar ekki lengur. Geert Wilders er sennilega valdamesti þingmaður Hollands. Donald Trump er sigurstranglegastur í forsetakosningum Bandaríkjanna í nóvember. Kjósendur eru að breyta um stefnu. Þeir eru að hafna óheftu flæði innflytjenda, glórulausri sóun á fé til að breyta veðrinu og orkuskorti. Evrópusambandið á ekki framtíðina fyrir sér, NATO hefur verið afhjúpað sem árásarbandalag, Sameinuðu þjóðirnar og Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin eru tæki í höndum stjórnlyndra milljarðamæringa, og við ætlum ekki að borða pöddurnar.

Kallaðu þetta hægri popúlisma eða hvað sem er. Að mínu mati er þetta viðspyrna. Kannski hittir hún ekki í mark að öllu leyti, og getur auðvitað sveiflast of langt til baka, en merki um að stjórnmálastéttin hefur aftengst venjulegu fólki, og í lýðræði þýðir það að valkostir myndist við meginstefið.

Tungutak blaðamanna er ekki saklaust val á vel skilgreindum orðum. Nei, því er ætlað að hafa áhrif á okkur, og vera skoðanamyndandi. Þetta gekk vel lengi vel, en ekki lengur.

Nigel Farage gefur kost á sér og leiðir flokk

Var Guðni góður forseti?

Guðni Th. Jóhannesson, forseti Íslands, er frekar óumdeildur. Hann fær að yfirgefa embætti forseta án gagnrýni og taka alla skrýtnu sokkana með frá Bessastöðum án athugasemda.

En hann var lélegur forseti. Mögulega eins lélegur og þeir gerast.

Hann tók fullan þátt í aðförum yfirvalda að réttindum fólks á veirutímum. Ekki stakt varnaðarorð, að því er ég veit, til framkvæmdavaldsins um að fara varlega með valdheimildir - löglegar og aðrar - og ekki stakt orð til varnar ungum börnum sem voru meðhöndluð eins og holdsveikissjúklingar. Auðvitað voru fjarlægðarmörk lítill vandi fyrir Bessastaði, vel utan við tveggja metra fjarlægðina frá mannlegu samfélagi, en forseti hefði átt að sjá stærri mynd en það.

Hann sagði ekki orð þegar íslenskir skattgreiðendur fengu það verkefni að fjármagna stríð Bandaríkjamanna við Rússa í gegnum strengjabrúðustríðið í Úkraínu. Hann hefur raunar ekki haft neina skoðun á neinum stórum málum.

Hann er sennilega frægustur fyrir sokkaval sitt. Á legsteininn mætti skrifa: Guðni sokkaforseti. Allir myndu skilja það. Það var ekkert annað.

Ég skil vel að hlédrægur fræðimaður hafi átt erfitt með sviðsljósið sem hann bauð sig þó fram í, af einhverjum ástæðum. En þótt enginn hafi búist við miklu þá fengu þeir enn minna en það.

Vonandi er nýr forseti af allt öðru tagi: Opinskár, drífandi og með áhuga á að töluð orð hans fái meiri athygli en val á sokkum.

Það er gott að Guðni ákvað að láta sig hverfa. Það er gott að í staðinn hafi valist andstæða hans.

„Þú verður góður forseti“

Tókst loksins að losna við Katrínu Jakobsdóttur

Halla Tómasdóttir verður sjöundi forseti lýðveldisins Íslands. Kjósendur náðu á seinasta augnabliki að forða Íslendingum frá því að Katrín Jakobsdóttir yrði kjörin. Stuðningsfólk annarra frambjóðenda sem höfðu mælst háir í könnunum völdu í kjörklefanum að styðja frekar við Höllu til að koma loksins Katrínu Jakobsdóttur af sviðinu. Það tókst sem betur fer.

Ekki að Katrín hefði endilega þýtt einhverjar hörmungar fyrir Íslendinga. Völd forseta felast aðallega í því að hleypa kjósendum stöku sinnum að ákvarðanatöku þingsins. Kannski of oft, kannski of sjaldan. Sem talsmaður Íslendinga erlendis myndi fátt breytast frá því sem nú er: Talað um að skipta frá olíu í rafmagn en í framkvæmd að láta hið gagnstæða gerast. 

Núna er leitin hafin að einhverju feitu starfi fyrir Katrínu í útlöndum, á kostnað skattgreiðenda, en skattfrjálst. Kannski Sameinuðu þjóðirnar geti tekið við henni, eða Evrópusambandið ef því er að skipta. Kannski NATO, til að fullkomna kaldhæðnina. 

Ég held að Halla Tómasdóttir muni ekki halda kjafti í embættinu, sem er gott. Hún ætlar að vísu ekki að vera öryggisventill en hún segist munu tjá sig um umdeild mál þegar þannig liggur á henni og er opin fyrir því að hleypa landsmönnum að ákvarðanatöku þingsins. Þetta verður engin skelfing. Henni óska ég til hamingju með kjörið.

Halla Tómasdóttir kjörin forseti Íslands

Eru öll atkvæði í forsetakosningunum töpuð?

Ég var að renna yfir svör frambjóðenda til embættis forseta Íslands á spurningum RÚV og gat ekki varist að hugsa: Eru öll atkvæði í þeim kosningum töpuð atkvæði?

Annaðhvort af því frambjóðendur sem hafa eitthvað fram að færa eru ólíklegir til að ná kjöri, eða af því að líklegustu frambjóðendurnir munu breyta embættinu í gagnslausa undirskriftaverksmiðju.

Tökum sem dæmi spurninguna (eða fullyrðinguna): Forseti Íslands á öðru fremur að hafa það hlutverk að sameina þjóðina.

Í hverju? Um hvað? Af hverju? Þetta er ekki ákvæði í stjórnarskrá. Enginn forseti hefur sameinað þjóðina nema með því að hvetja fólk til að mæta á völlinn þegar einhverju landsliðinu gengur vel. En allir frambjóðendur, nema tveir, gefa þessari fullyrðingu tíu af tíu mögulegum. 

Aðeins neðar á spurningalistanum er svo þessi gullmoli: Eitt helsta hlutverk forseta Íslands er að vera öryggisventill þjóðarinnar gagnvart ákvörðunum stjórnmálamanna.

Eða með orðalagi stjórnarskrár lýðveldisins Íslands: 

Ef Alþingi hefur samþykkt lagafrumvarp, skal það lagt fyrir forseta lýðveldisins til staðfestingar eigi síðar en tveim vikum eftir að það var samþykkt, og veitir staðfestingin því lagagildi. Nú synjar forseti lagafrumvarpi staðfestingar, og fær það þó engu að síður lagagildi, en leggja skal það þá svo fljótt sem kostur er undir atkvæði allra kosningarbærra manna í landinu til samþykktar eða synjunar með leynilegri atkvæðagreiðslu. Lögin falla úr gildi, ef samþykkis er synjað, en ella halda þau gildi sínu.

Þessari fullyrðingu eru flestir frambjóðendur ekki afgerandi sammála, þar á meðal flestir þeirra efstu í skoðanakönnunum. Hvernig stendur á því?

Eftirfarandi fullyrðing fær svipaðar móttökur: Forseti Íslands og ríkisstjórnin eiga að tala einni röddu á alþjóðavettvangi.

Sem betur fer ekki! Á tímum Icesave talaði forseti alveg þvert á ríkisstjórnina og var eini málsvari íslensks almennings í útlöndum. Vonandi er sjaldgæft að slíkt þurfi, en stundum nauðsynlegt, og í embættinu þarf að vera einhver sem skilur það.

Aðrar spurningar (fullyrðingar) skipta minna máli. Auðvitað spyr RÚV um hlutverk forseta til að ná svokölluðum loftslagsmarkmiðum, og auðvitað gefa flestir frambjóðendur því tíu, og er þá hringleikahúsið fullkomnað. 

Þegar ég lít yfir svör frambjóðenda og svo þessar skoðanakannanir þá er freistandi að draga þá ályktun að öll atkvæði séu töpuð. Frambjóðendur sem hafa sýnilega lesið stjórnarskránna mælast lágir, þeir sem telja embættið vera hlutverk veðurguðsins, sem stjórnar veðrinu, mælast háir.

Á Bessastaði sest því ekki manneskja sem ætlar sér að vera málsvari almennings og öryggisventill gagnvart heilaþvegnum þingheimi heldur tannhjól í því færibandi sem þingið er orðið fyrir erlendar tilskipanir.

Öll atkvæði töpuð.

Auðvitað hvet ég samt alla til að kjósa. Skoðanakannanir gætu mögulega verið hannaðar eða sífellt að hamast á sama úrtaki í heimi þar sem sífellt færri samþykkja handahófskennd símtöl eða hafa skráð sig á sérstaka lista til að taka afstöðu til ýmissa mála. Kannski er undiralda sem fjölmiðlamenn í fílabeinsturnum eru ekki hluti af, enda blaðamenn. Hver veit! 

En þá geta menn kosið því það er gaman að mæta á kjörstað, velja sinn fulltrúa, og snúa svo heim í sorpið sem þarf að flokka í tíu tunnur, skatta sem enginn skilur og fjármögnun á vopnakaupum til að þjónkast utanríkisstefnu Bandaríkjanna.

Lýðræði.

Leiðir til að ónáða almenna borgara að óþörfu

Yfirvöld beita ýmsum ráðum til að ónáða almenna borgara. Flókið skattkerfi er mögulega þekktasta leiðin. Hið opinbera gæti hæglega einfaldað skattkerfið, fækkað skattþrepum, lækkað bæði skattheimtu og kostnað við skattheimtu, og fengið það sama, eða meira, úr krafsinu. En auðvitað er tilgangur skattkerfisins ekki að afla hinu opinbera tekna.

Annað dæmi og nýlegra er krafa um að fólk flokki heimilissorpið. Þetta er gert með sífellt ágengari hætti og nú er svo komið að margir losna einfaldlega ekki við sorpið. Það er jú markmiðið. Að vísu stangast það á við það markmið yfirvalda að taka bílinn af fólki enda er heimilisbíllinn sífellt meira notaður til að keyra um bæinn með rusl og reyna að finna stað til að losna við það, en kannski er mótsögnin búin til viljandi. Til að valda óþægindum.

Flokkun á sorpi er eitthvað sem einfaldlega allir eru svo hjartanlega sammála um. Svo mjög, að stjórnmálamenn hafa víða skrifað inn í lagatexta hvernig sú flokkun skuli eiga sér stað. Danska dæmið er mér vel kunnugt: Dönsk lög segja að það sé ekki bara krafa að flokka rusl, heldur að heimilin þurfi að standa í þeim óþverra. Sjái einhver betri leið til að flokka sorp, svo sem í vélvæddum móttökustöðvum þar sem vélmenni flokka margfalt betur en við sauðsvartur almúginn, þá er það hreinlega bannað með lögum.

Á Fjóni í Danmörku eru sveitarfélögin komin á afturlappirnar og vilja breytingar á slíkum lögum. Þau vilja bjóða borgurum sínum upp á stórar tunnur sem taka við öllu sorpi sem síðan er flokkað miðlægt. Baráttan stendur enn yfir, og á meðan lifa þessi sveitarfélög á undanþágum frá löggjöfinni. Undanþágum sem fyrr eða síðar verður hætt að veita. 

Ég skil þetta. Ég skil að í höfði kjörins fulltrúa - mannfræðings, bókasafnsfræðings, lögfræðings - blundi lítill alræðisherra sem telur sig geta ekki bara skilgreint ákveðin takmörk heldur líka leiðirnar til að ná þeim. Þeir eru jú kjörnir fulltrúar. Þeir hafa umboð! Þeir eru vel lesnir, klárir og lausnamiðaðir einstaklingar.

En þeir eru líka til vandræða og flækjast fyrir. 

Nema þeir vilji einfaldlega ónáða almenna borgara. Þennan sauðsvarta almúga sem skilur ekki hamfarahlýnun og hverjir eru góðu og vondu kallarnir á alheimssviðinu. 

Er það kannski líklegri útskýring á framferði þeirra?

Bókun 35 og ásælnin í Ísland

Ég fylgist með öðru auganu með undanfara forsetakosninga á Íslandi. Ég segi með öðru auganu því þegar ég ætlaði að athuga hvort ég gæti ekki skráð mig sem kjósanda þá kemur í ljós að umsóknarfrestur fyrir slíkt, fyrir mig sem hef búið erlendis lengi og ekkert kosið í 25 ár, rann út í desember, löngu áður en forsetakosningar voru svo mikið sem á dagskrá. En hvað um það.

Eitt af því sem þessir frambjóðendur tala lítið um, nema Arnar Þór Jónsson (sem ég hefði kosið ef ég gæti), er svokölluð bókun 35. Um hana hefur eitthvað verið rætt en voðalega lítið í raun, miðað við þýðingu hennar. Það er athyglisvert. Hún er svohljóðandi:

Ef skýrt og óskilyrt lagaákvæði sem réttilega innleiðir skuldbindingu samkvæmt EES-samningnum er ósamrýmanlegt öðru almennu lagaákvæði skal hið fyrrnefnda ganga framar, nema Alþingi hafi mælt fyrir um annað. Sama á við um skuldbindingar sem eru innleiddar með stjórnvaldsfyrirmælum.

Eða eins og lögfróðari maður en ég hefur sagt: Ekki verður lengur um það að ræða að ný lög gangi framar eldri lögum, gefið að eldri lög innleiði tilskipun ESB, í gegnum EES-samninginn.

Eða með öðrum orðum: Alþingi er hérna að leyfa sér að framselja vald til útlanda, þvert á fyrirmæli stjórnarskrár.

En um þetta tala fáir og segja jafnvel að þetta sé ekki rétt túlkun. En lestu nú bara orðin. Þarna gæti alveg eins staðið:

Ef þú flytur inn í íbúð sem er með gula veggi, og þig langar að mála þá hvíta, þá skulu þeir áfram vera gulir, af því að þú ræður ekki. Ef þeir eru hvítir, en það stendur á einhverjum miða að þeir eigi að vera gulir, þá mætir málarinn og málar þá gula.

Eða þannig skil ég það.

Enginn forsetaframbjóðandi, nema Arnar Þór Jónsson, hefur spáð í þennan leik Alþingis. Þar á bæ eru menn á fullu að hita okkur upp fyrir frekari völd og áhrif ÉSB, NATO og annarra samtaka, með lymskulagi tali um samþættingu. Það er jú stríð í Úkraínu, verðbólga, veira og samkeppni frá Bandaríkjunum! 

Það má svo sem deila um ágæti þess að forseti neiti að skrifa undir lög og velji að framkalla þjóðaratkvæðagreiðslu, þótt mér finnist það vera hið besta mál og tel söguna hafa kennt okkur það. Þetta er nú ekki verra en svo að lögin taka gildi þar til þjóðaratkvæðagreiðslan er gengin yfir, og standa þá eða falla. Gott ef Svisslendingar eru ekki með svipað kerfi og halda fast í.

Oftast sinnir forseti fyrst og fremst því hlutverki að klippa á borða og mæta á íþróttamót krakka. En stundum þarf forseti að dusta rykið af stjórnarskránni og beita sér. Það er mögulega bara 1% af tíma hans, eða minna, en sé hlutfallið 0% þá eru Íslendingar í vondum málum, og íslenska hlaðborðið opnast fyrir útlendinga í leit að auðlindum og mögulega - með tíð og tíma - fersku blóði á vígvellina.

Sérstaklega skoðað í ljósi þess að Íslendingar eru að innleiða reglur Evrópusambandsins með mun veigameiri hætti en ríki Evrópusambandsins. 

Er þá ekki bara ágætt að setja þessa bókun 35 í tætarann með hjálp forseta?

Forseta sem skilur þann leik sem verið er að leika, sem um leið er hættuspil.

Það finnst mér.

Þrasið víkur fyrir vinnu

Enn eitt eldgosið er hafið á Reykjanesskaga. Vinnuvélar eru ræstar, fólki er komið í skjól og hugað er að innviðunum. Þrasið víkur fyrir vinnunni sem þarf að vinna.

Neyðarástand virðist vera góð leið til að rífa Íslendinga út úr fundarherbergjunum og inn í raunveruleikann. 

Nema stundum.

Það er til dæmis ennþá orkuskortur á Íslandi og enginn að gera neitt í því. Engin útboð í gangi, engin virkjun í smíðum. Menn sitja ennþá sem fastast í fundarherbergjunum. 

Innviðirnir eru víða í molum eða sprungnir. Mögulega er bara ein brú í smíðum á Íslandi, og sú er komin vel á eftir áætlun. Holur í götum, þrengsli, tafir og raðir, en ekkert gerist. Rafmagn sem þó er framleitt er sent í sjóinn því flutningsnetið er of veikt. Menn eru óðum að skipta úr notkun á rafmagni yfir í notkun á olíu - hin íslensku orkuskipti.

Ónefnd eru svo mygluðu húsin, skólpið í sjónum og aldraða fólkið á göngudeildum sjúkrahúsa. 

En eldgos duga til að fara í lausnir. Neyðin er samt víðar og jafnvel meiri. 

Þarf kannski að kveikja í fundarherbergjunum til að koma mönnum út úr þeim og í stígvél og vinnuhanska?

Orkusetur og orkuvetur

Orkusetur Orkustofnunar boðar orkuvetur og lausnir sem líta ekki einu sinni vel út á blaði. Þetta setur ætti að setja ofan í skúffu og hætta að fjármagna það. Þaðan kemur ekkert nothæft, jafnvel ekki að mati manns sem hefur gaman af allskyns talnaupplýsingum og -yfirlitum. Á yfirborðinu er þetta einhvers konar fræðslustofnun en eins og kemur fram í máli talsmanna hennar er í raun um að ræða róttæk samtök sem berjast opinskátt og á bak við tjöldin gegn orkuframleiðslu.

Allt sem hér hefur verið ritað um Orkusetur á einnig við um Landvernd. Þar kalla menn sig málsvara náttúrunnar en eru í raun að einblína á að stöðva eins og unnt er allar áætlanir um að afla orku fyrir fólk.

Það er ekki skrýtið að nú þegar sé skollinn á orkuskortur á Íslandi. Rafmagnsreikningarnir klifra upp, arðgreiðslur orkufyrirtækjanna vaxa og eru sognar ofan í opinberar hirslur, fyrirtæki missa af tugum milljarða í gjaldeyristekjum, fiskvinnslan hefur þurft að skipta frá notkun rafmagns yfir í notkun á olíu og flöskuhálsar í dreifikerfinu (sem má heldur ekki efla) leiða til ómældrar sóunar á orku.

Hvaða mannfjandsamlegu öfl eru að stuðla að þessu ástandi?

Eru íslenskar strengjabrúður að taka við áróðri, og fé, frá einhverjum útlendingum? Eða er þetta heimatilbúin uppfinning? 

En á meðan Íslendingar fá ekki að afla sér sjálfbærrar og vistvænnar orku er talið hið besta mál að stuðla að innflutningi og kaupum á rafmagnsbílum sem hafa svo slæmt vistspor að menn neita að ræða það, frá opnum námum mönnuð börnum í þrælavinnu til heilu stöðuvatnanna fullum af eiturefnum. 

Skiptir kannski ekki máli ef sóðaskapurinn er skilinn eftir í Asíu og Afríku. Það sem sést ekki er ekki til.

Því miður hafa Íslendingar komið sér uppi sérstöku ráðuneyti til að hvetja vitleysuna áfram. Heilu ráðstefnurnar eru haldnar. Fjöldi manns vinnur á kostnað annarra við að skerða lífskjör almennings. 

Sem betur fer segir almenningur nei, í verki. Hann hikar við að kaupa rafmagnsbílana sem seljast ekki nema á hrakvirði að nokkrum árum liðnum, gefið að þeir hafi ekki kveikt í sér, kyrrstæðir í bílastæðum sínum. 

Efnameira fólk sem hefur efni á dýrum leikföngum er að gera nákvæmlega það: Kaupa sér dýr leikföng. Ekki til að bjarga loftslaginu. Ekki til að minnka álagið á vatnsaflsvirkjanirnar. Ekki til að auka öryggi sitt. Nei, til að leika sér í dýrum leikföngum.

Það sem vantar er að yfirvöld hætti að fjármagna áróðurinn og að almenningur skelli endanlega, frekar en að hluta til, skollaeyrum við þessari vegferð.

Þá er von, en varla fyrr.

„Tökum erfiðar ákvarðanir þó að einhverjir verði brjálaðir“

Viðtölin við dúxana eru uppspretta bjartsýni

Núna eru framhaldsskólar og aðrir að útskrifa nemendur og verðlaun veitt fyrir bestan árangur í hinu og þessu. Viðtöl við þá sem útskrifast með hæstu meðaleinkunnina eru mörg og ég fagna hverju og einu þeirra. Þar fær ungt fólk sem nær árangri að útskýra hvað liggur að baki velgengni þeirra, og svörin yfirleitt þau sömu: Vinnusemi, metnaður, skipulag. Gjarnan í bland við hófstillt félagslíf og rækt við áhugamál og vini.

Berum þessi viðtöl saman við viðtöl við þá sem ná engum árangri. Þar eru svörin svolítið önnur: Fordómar, hindranir og of miklar kröfur.

Ég er ekki að segja að það sé ekki mótvindur á mörgum. En ég held að vinnusemi, metnaður og skipulag séu mögulega góð hráefni fyrir lífið.

Við þetta má svo bæta að það er í raun ótrúlegt að ennþá sé að vaxa úr grasi ungt fólk sem leggur mikið á sig. Er ekki verið að kenna því að það sé nóg að rétta út hendi til að fá örugga framfærslu, aðgang að öllu og starf við hæfi? Sem betur fer er einhver dýpri rödd í flestum sem hafnar slíkum boðskap. 

Megi viðtöl við dúxa verða sem flest og jafnvel birtast utan útskriftarvertíðarinnar. Stærri uppspretta bjartsýni á samfélagið finnst varla. 

„Snýst um metnaðinn að ná árangri“