Think globally, act locally - ekki nei?

Fyrir mörgum áratugum var oft sagt að umhverfisvernd snérist um að hugsa heildrænt en framkvæma staðbundið (sem er léleg þýðing á slagorðinu "think globally, act locally"). Þetta var auðvelt að skilja, líka sem barn. Þú getur kannski ekki sagt öðrum heimshlutum fyrir verkum en getur a.m.k. gengið frá eigin rusli og sett notuð batterí í þar til gerð ílát og sleppt því að hella olíu í lækinn. Vonandi leiðir svo hið góða fordæmi og hinar ábyrgu gjörðir til einhvers á heimsvísu.

Nú er þessi öðruvísi háttað. Nú mætti segja að slagorðið í gildi sé: "Forget globally, screw yourself locally".

Þetta kemur fram í mörgu.

Til dæmis er útblástur vestrænna ríkja á hinni sárasaklausu sameind, CO2, gjörsamlega áhrifalaus fyrir loftslagið og heildarmagn gróðurhúsalofttegunda í andrúmsloftinu, sérstaklega þegar haft er í huga að aukning sama útblásturs er aðallega að eiga sér stað í vanþróaðri heimshlutum. Kínverjar og Indverjar halda áfram að auka sinn útblástur í a.m.k. 10 ár í viðbót áður en þeir verða nógu ríkir til að kaupa dýrari tækni til að framleiða orku úr öðru en jarðefnaeldsneyti (og hafa þá fyrst og fremst bætt loftgæði í huga en ekki gagnslaus loftslagslíkön). Mið-Ameríka, Brasilía og mörg svæði Afríki eiga líka inni tímabil þróunar þar sem raforkan þarf að koma með sem ódýrustu og viðhaldsminnstu orkuaflandi aðferðinni. Og það er bara allt í lagi!

Ofurskattar á almenning í vestrænum ríkjum í nafni gróðurhúsaáhrifa gera ekkert nema skerða lífskjör almennings. Ekkert annað! Og jú, eyða regnskógunum. Ef allir Bretar hættu að nota jarðefnaeldsneyti á morgun þá yrði "sparnaður" í losun uppurinn með aukningu Kínverja á frekar stuttum tíma (að mig minnir 1-2 árum). 

Svo er auðvitað vert að nefna að í þau fáu skipti sem menn hafa nennt að setjast yfir óbeina losun svokallaðra grænna orkugjafa þá er ávinningurinn í formi minnkandi losunar ekki jafnmikill og menn telja sér í trú um. Turn vindmyllu þarf t.d. að búa til úr stáli, með notkun hita frá kolabruna og námuvinnslu og flutninga á hráefnum og lokaafurð. Sé allt reiknað saman eru menn ekkert endilega að gera mikið til að draga úr losun - bara innleiða dýran millilið á milli orkugjafa og neytanda - láta kolin bræða stálið í vindmylluna í stað þess að knýja orkuverið.

Á Vesturlöndum tala menn um orkuskiptin eins og það þýði að fara úr jarðefnaeldsneyti í endurnýjanlegt eldsneyti. Það er bara okkar skilningur á orðinu. Á mörgum svæðum þýða orkuskiptin þau að fara úr engri orku í einhverja orku - að þurfa ekki lengur að brenna þurrkaða kúamykju og fá rafmagn í staðinn, gjarnan úr kolaorkuveri. Á öðrum svæðum vilja menn losna við skítuga kolareykinn og skoða þá olíu og jarðgas sem valkost. Orkuskiptin eru ekki þau sömu fyrir alla. Þetta nenna fáir að tala um og fyrir vikið eru ríki nörruð inn í sáttmála sem í besta falli eru verðlaus pappír en í versta falli eyðileggjandi fyrir hagkerfi þeirra og velferð íbúa.

Beint: Loftlagsfundur og breytingar síðustu 5 ára

Heimurinn kyrrsettur en ávinningur enginn

Magn gróðurhúsalofttegunda í andrúmsloftinu náði hámarki á síðasta ári og hefur haldið áfram að hækka það sem af er þessa árs, þrátt fyrir viðamiklar aðgerðir til að sporna við kórónuveirufaraldrinum.

Eða samkvæmt hlýnunarprestunum hjá NOAA:

"After removal of the long-term increasing trend at each site one is left with a seasonal cycle caused primarily by seasonal photosynthesis and respiration of ecosystems on land. The three figures below show the 10-year average seasonal cycle, and the year-to-year variations. These natural variations are large, and so far the "missing" emissions have not stood out."

Allt þetta virðist koma blaðamanni á óvart. Var ekki nóg að kyrrsetja stóra hluta heimsins, læsa fólki inni, drepa störf, senda milljónir fátæklinga í hungurdauða og aðrar milljónir í dauða vegna allskyns annarra sjúkdóma, breyta atvinnu í glæpi, kremja líftóruna út úr gömlu fólki með einangrun og andlegri vanrækslu og lepja upp allar ráðleggingar verndaðra hópa embættismanna og milljarðamæringa til að svo mikið sem hægja á aukningu CO2 í andrúmsloftinu?

Ef ekki, hvað ætla þá hlýnunarprestarnir að leggja til næst? Þeir hafa jú lengi daðrað við að loka á hitt og þetta til að minnka útblástur á CO2. 

Kannski þarf bara að ganga enn lengra, enn lengur?

Nú eða fleygja þessari snákaolíu vúdú-vísinda út um gluggann og á ný byrja að huga að velferð mannkyns.

Metmagn gróðurhúsalofttegunda í andrúmslofti

Gamla fólkið

Yfirleitt, þegar veira fer á stjá, þá fer hún á flug. Enginn er með ónæmi og allir móttækilegir. Veiran er loftborin og hoppar á milli og nær til allra. Sem betur fer eru flestir samt hraustir og þeir sem eru það ekki fara til læknis. Sumir hafa farið í bólusetningu en það flýtir bara ferli sem annars hefði átt sér stað. Samfélagið byggir smátt og smátt upp ónæmi, með eða án bóluefnis. Veiran hættir að rekast á móttækileg fórnarlömb og deyr út. Aftur verður óhætt að heimsækja ömmu á elliheimilið. Þar á bæ var veirutímabilið tímabil færri heimsókna en ella.

Nú blasa aðrar aðstæður við.

Með takmörkunum er búið að hægja á útbreiðslu ónæmis. Eftir marga mánuði af veirutíma er veiran ennþá frekar auðveldlega að finna móttækilega einstaklinga. Varnarveggurinn á milli veiru og þeirra öldruðu er minni og stopulli en á hefðbundnu veirutímabili. Líkurnar á að veiran nái til þeirra eldri eru miklu meiri en venjulega. Veiran bíður róleg eftir tækifæri sínu. Hún ætlar sér inn á elliheimilin og henni hefur verið gert auðveldar fyrir.

Í stuttu máli: Vegna þess hvað er búið að ganga vel að fletja út ónæmi er hugsanlega verið að hámarka fjölda þeirra af elstu kynslóðunum sem munu fá í sig veiruna. Verið er að hámarka fjölda dauðsfalla vegna veiru með því að lágmarka fjölda þeirra sem smitast.

Um þetta eru til ritrýndar greinar sem ég mun finna og tengja á.

Nú þegar sóttvarnarlæknir talar um glapræði þá er rétt að benda á að það er glapræði að búa ekki til almennilegan varnarvegg sem skýlir okkar elstu meðborgurum frá veiru sem er hættuleg þeim en fæstum öðrum.

Miklar tilslakanir núna væru „glapræði“

Út úr kófinu

Mig langar að benda á svolitla grein sem ég, meðal annarra, skrifa undir:

Hvað er „Út úr kófinu”?

Í henni kemur margt fram sem verður vonandi nýtt í opinberri umræðu um sóttvarnaraðgerðir í framhaldinu, sérstaklega þegar stefnir í að yfirvöld ætli að herða enn þumalskrúfuna á samfélaginu.

Ég vil svo benda áhugasömum á síðuna Pandata.org en þar er búið að safna saman ótrúlega mikið af gögnum sem beint og óbeint snúa að COVID-19 umræðunni. Frá þeirri síðu:

Við getum bara vonað að súlurnar á toppnum (hjartasjúkdómar, krabbamein og elliglöp) muni ekki stækka meira en ella vegna áhrifa sóttvarnaraðgerða!

 

Nýtt Indefence?

Eru sóttvarnaraðgerðir að fæða af sér nýtt Indefence-átak, þar sem hópur borgara sameinar krafta sína og berst gegn yfirvöldum með ráðum og dáðum, og nær almenningi á sitt band?

Og sigrar vonandi, aftur.

Mér sýnist það.

Og lögsóknir eru í undirbúningi nú þegar.

Réttarríkið er á leiðinni í stórt próf. Niðurstaðan verður afgerandi fyrir framtíðina. Nú þegar má spyrja sig spurninga um hvata yfirvalda ýmissa ríkja til að innleiða kæfandi aðgerðir til að berjast gegn veiru sem drepur ekki meira en flensan. Nema, auðvitað, þá sem ættu að hafa vit á því að passa sig.

Nú þurfa borgarar að skrúfa tortryggniskvarðann sinn alveg í botn.

Sjáum hvað setur.

Rök fyrir því að stjórnarskrá hafi verið brotin

Fylgjum vísindunum!

Að segjast vera "fylgja vísindunum" er sennilega orðin ein þreyttasta tugga seinni ára. Mætti jafnvel segja að þegar þetta er sagt þá sé verið að segja að ekki verði hlustað á neinar aðrar hliðar máls nema hina opinberu, viðteknu og yfirlýstu línu.

Sem dæmi má nefna loftslagsmál. Einhvern tímann fyrir nokkrum árum var því lýst yfir að vísindin hafi komist að niðurstöðu og að frekari umræða sé óþarfi. Flókin tölvulíkön á tilraunastigi, sem hafa aldrei spáð neinu rétt, voru talin endanleg. Ekki síðan á blómaskeiði kaþólsku kirkjunnar hefur vísindagrein verið lokað á svipaðan hátt.

Annað augljóst dæmi eru veiruvísindin. Einhvern tímann í febrúar var öllum fyrri hugmyndum um veiruvarnir hent í ruslið og ný vísindi fundin upp. Þau vísindi kalla á almenna grímunotkun fólks, lokanir á fyrirtækjum og skólum, takmarkanir á ferðalögum og stofufangelsi á heilbrigðu fólki. Hin nýju vísindi urðu hin einu sönnu vísindi og öllum tilraunum til að opna umræðu um þau mætt af hörku. Sem betur fer hafa menn samt ekki gefist upp, sjá t.d. nýlega rannsókn hérna sem meðal annars segir:

The infection fatality rate of COVID-19 can vary substantially across
different locations and this may reflect differences in population age structure and casemix of infected and deceased patients and other factors. The inferred infection fatality rates tended to be much lower than estimates made earlier in the pandemic.

Þetta rímar ágætlega við það sem blasir við þegar aldursdreifing látinna vegna COVID-19 er skoðuð. Um 90% látinna eru yfir sjötugt á öllum yfirlitum sem ég hef séð [IS|SE|US]. Undirliggjandi sjúkdómar útskýra stóran hluta dauðsfalla undir sjötugu og svo eru jafnvel aðrir þættir í spilinu, svo sem gen eða skortur á ákveðnum vítamínum. Menn hafa, þrátt fyrir allt, lært ýmislegt á gríðarlegum rannsóknum og tilraunum með lyf og meðferðir seinustu mánuði, sem betur fer!

Það er allt gott og blessað við að fylgja vísindunum en að telja þau vera útkljáð er yfirleitt ranghugsun.

Fátækt börn eru alveg jafnklár og hvít börn

Joe Biden, verðandi forseti Bandaríkjanna, mun ekki sitja lengi í embætti. Hann er ekki heill í höfðinu og á bak við hann stendur fullt af fólki sem ætlar sér ekki að styðja við hann heldur ýta honum til hliðar við fyrsta tækifæri.

Það er heldur ekki þorandi að hafa forseta sem gleymir ítrekað á örfáum sekúndum hvað hann ætlaði að segja, veit ekki í hvaða bæ hann er staddur eða hvaða dagur vikunnar er, hreytir í þeldökkan mann að ef hann sé svo mikið sem að hugleiða að kjósa eitthvað annað en Demókrata-flokkinn þá sé viðkomandi ekki raunverulega þeldökkur, segir að fátæk börn séu alveg jafnklár og jafnhæfileikarík og hvít börn, kann ekki þekktustu línur stjórnarskrár Bandaríkjanna, kallar unga stelpu ljóta og þrekvaxinn karlmann feitan fyrir framan fullt af fólki, og svona mætti lengi telja.

Á þessi maður að setjast niður með Putín og ræða utanríkismál? 

Á þessi maður að hitta Merkel og tala um Nord Stream 2 gasleiðsluna?

Á þessi maður að sætta bandarískan almenning?

Trump sparar ekki stóryrðin en hann velur sín stóryrði. Biden missir þau út úr sér og snýst svo í hringi.

Ég spái því, og er jafnvel tilbúinn að leggja táknræna upphæð undir, að hann verði settur í helgan stein áður en árið 2021 er úti. Í hans stað stígur Kamala Harris, og hún er kona sem kann að sundra fólki og stuðla að deilum og jafnvel misnota völd sín.

"We choose truth over facts!" /Joe Biden

Vonandi nota nú bæði Demókratar og Repúblikanar tækifærið til að finna hæfileikafólk innan sinna raða. Af nægu er að taka hjá báðum.

Hverjir verða í ríkisstjórn Bidens?

Toppurinn á ísjakanum

Kórónuveirufaraldurinn hefur orðið til þess að ofbeldi gegn konum hefur aukist úti um allan heim. Auðvitað olli faraldurinn engu slíku svo því sé haldið til haga. Yfirvöld innleiddu aðgerðir og það eru afleiðingar þeirra sem þjaka nú mannkynið.

Ofbeldi gegn konum er samt bara toppurinn á ísjakanum.

Á Íslandi þjáist ungt fólk af aukinni vanlíðan. Þetta kom fram strax í vor og ástandið hefur ekki batnað síðan. Biðlistar í heilbrigðiskerfinu eru að lengjast með tilheyrandi þjáningum. Atvinnuleysi í mörgum landshlutum er í tveggja stafa tölunni. Sjálfsvígum fjölgar og margir óttast að þar sé bara að fara bætast í. Löggan er farin að kíkja inn um gluggana á heimilum fólks í leit að unglingasamkvæmum. 

Úti í hinum stóra heimi blasa við enn hræðilegri afleiðingar aðgerða gegn veiru. Hungurdauði barna er kannski það dapurlegasta en listinn er miklu, miklu lengri. 

Í stað þess að einbeita sér að sóttvörnum þeirra sem eru viðkvæmir fyrir veiru er verið að eltast við hraust fólk á landamærum og í heimahúsum.

Út úr kófinu, takk!

Stóraukið ofbeldi gegn konum í faraldrinum

Einmanaleiki er banvænn

Það er hægt að deyja úr ýmsu. Til dæmis er talið að einmanaleiki geti hraðað hrörnun vegna sjúkdóma eins og Alzheimers og jafnvel leitt til þeirra. Það mætti því segja að það sé hægt að deyja úr einmanaleika.

Sóttvarnaraðgerðir hafa stuðlað að einmanaleika og líklegt má teljast að heilbrigðiskerfið fái að finna fyrir því með fleiri heilabiluðum skjólstæðingum en ella þegar fram líða stundir.

Lífið snýst ekki bara um að halda lífi. Jólin snúast ekki bara um að rífa upp pakka sem einhver sendillinn bar að dyrum. Fjölskyldan er meira en bara sameiginlegt erfðaefni. Félagsskapur er meira en bara listi yfir tengiliði á samfélagsmiðlum.

Vonandi hittist fólk sem mest á jólahátíðinni hvað sem líður veirufréttum.

Hefur áhyggjur af jólunum

Veirusagan og gullfiskaminnið

Árið 2009 herjaði veira á flest samfélög. Mikill ótti greip um sig. Landspítalinn fylltist af allskyns veirusjúklingum og ástandið þótti tvísýnt. Lyfjafyrirtæki fengu stórar fjárhæðir til að hraðsjóða bóluefni og sífjölgandi mælingar sýndu sífellt fleiri smit en sífellt færri dauðsföll - svokallaður tilfellafaraldur (e. casedemic). 

Veiran gekk að lokum yfir, enda fékk hún yfirvöld ekki til að fletja út hagkerfið og samfélagið. Í kjölfarið fóru að heyrast raddir um blekkingaleik í boði lyfjafyrirtækjanna og annarra hagsmunaaðila sem höfðu áhrif á ákvarðanatöku opinberra aðila sem eyddu svimandi fjárhæðum til að berjast við veiru.

Svolítil frétt um rannsóknir sem kallað var eftir má sjá hér.

Síðan eru liðin 10 ár og allt er þetta gleymt og grafið. Sagan er að endurtaka sig, en úrræði gegn veiru hafa orðið þeim mun róttækari. Árið 2009 var því hafnað að setja heilbrigt en mögulega smitað fólk í sóttkví. Öll nálgun smítsjúkdómalæknis var yfirvegaðri, jafnvel þótt teikn væru á lofti um fjölgun sjúklinga.

Sænsku leiðina, núna takk!