Tálbeitur í skuldafenið

LÍN er tálbeita sem dregur ungt fólk ofan í skuldafen og himinháa skattheimtu að námi loknu.

Rekstur LÍN er bundinn í slíka lagaflækju að LÍN getur með engu móti rekið sig öðruvísi en að sjúga milljarða úr ríkissjóði með reglulegu og óreglulegu millibili.

Nemendur fá svo himinhá lán að margir þeirra munu aldrei geta greitt þau til baka. Fjölskyldur nemenda hafa ekki efni á að hjálpa þeim því þær eru sjálfar skattlagðar upp til rjáfurs. Nemendur geta tæplega unnið samhliða námi til að minnka lánsfjárþörfina því skattheimtan er líka himinhá á þá sjálfa. Ríkisrekið nám er líka dýrara en það þyrfti að vera - í Bandaríkjunum sjá menn til dæmis sterka fylgni á milli upphæðar námslána sem hið opinbera býður upp á og skólagjalda.

Til að toppa vítahringinn er ríkisvaldið svo umsvifamikið, meðal annars á markaði lána, að það krefjst himinhárra skatta af hverju launaumslagið sem um leið dregur úr möguleikum fólks til að greiða skuldir sínar, þar á meðal námslánin.

LÍN er tálbeita sem ég vona að sem fæstir bíti á. 

Þurfum að tryggja jafnrétti til náms

Endurvinnsla getur leitt til sóunar og mengunar

Endurvinnslutrúboðið er alltaf tekið lengra og lengra. Nú er rusl ekki bara rusl sem ber að aðskilja frá gömlum batteríum og skaðlegum spilliefnum og ónýtum raftækjum. Nei, nú er rusl aðgreint í pappír, gler, plast, lífrænan úrgang og jafnvel eitthvað fleira. Til hvers?

Yfirleitt er hagstæðast fyrir alla að láta ruslið enda í ruslatunnunni og koma því í urðun eða brennslu. Ruslið brotnar niður og verður jafnvel að prýðilegum jarðvegi sem má nýta i hvað sem er. Þannig er líka keyrsla á rusli lágmörkuð og auðlindir jarðar nýttast skynsamlegast. Stundum er betra fyrir umhverfið og okkar eigin pyngju að kaupa nýtt og henda því gömlu. 

Því hvað gerist þegar menn setja pappírinn í sérstakan gám? Þennan gám þarf að sækja á sérstökum bíl. Það er keyrt á einhvern móttökustað. Þar er pappírnum þjappað saman með mikilli fyrirhöfn. Síðan er hann keyrður að höfninni og settur í skip. Þetta skip siglir í öllu sínu veldi til útlanda. Þar er hann blandaður saman við allskyns límefni og hrærigrauturinn svo notaður til að búa til lélegar endurunnar umbúðir sem þarf svo að keyra til nýs framleiðenda til notkunar. 

Ég er viss um að ef menn bera allt þetta ferli saman við að hreinlega henda því gamla og kaupa nýtt þá komi í ljós stórkostleg sóun á auðlindum og peningum og jafnvel að mengun vegna endurvinnsluferlisins sé gríðarleg. 

Hér hefur fólk smátt og smátt slökkt á tortryggni sinni gagnvart opinberu trúboði, því miður. 

Fjölskyldusport að flokka sorp

Hvað með daglegar kosningar?

Á Íslandi er stjórnarskrá sem gerir ráð fyrir kosningum á fjögurra ára fresti nema ekki sé hægt að mynda starfhæfa ríkisstjórn. Starfhæf ríkisstjórn situr nú í krafti meirihluta á Alþingi. Það er því ekkert stjórnarskráarinnar vegna sem kallar á kosningar.

Forystumenn í ríkisstjórninni lofuðu kosningum í haust gegn ákveðnum skilyrðum. Nú er þrýst á þá að standa við loforðið en henda skilyrðunum. 

En gott og vel, mörgum finnst gaman að kjósa og þá sérstaklega þeim sem styðja liðið í stjórnarandstöðunni hverju sinni og sér að hún er að koma bærilega út í skoðanakönnunum.

En af hverju að láta sér nægja kosningar á 4 ára fresti, eða 3,5 ára fresti? Á mörgum sviðum kjósum við daglega og jafnvel oft á dag. Það gerum við þegar við veljum eina vöru eða eina þjónustu fram yfir aðra. Við kjósum ákveðna framleiðendur, söluaðila, heildsala og verslunareigendur daglega og um leið missa aðrir atkvæði okkar.

Þetta má skýra með dæmi. Segjum að ríkisvaldið hafi lögbundna einokun á framleiðslu og sölu skófatnaðar. Á um árs fresti þarf að endurnýja skóna. Við þurfum að kjósa sama framleiðenda og söluaðila á hverju ári. Skórnir eru e.t.v. aðeins betri eitt árið en annað en afstaða okkar til þess skiptir engu máli. Sá sem framleiðir og selur skó getur gert ráð fyrir að hann verði fyrir valinu, ár eftir ár.

Nú ákveður hið opinbera af einhverjum ástæðum að framleiðsla og sala skófatnaðar geti alveg farið fram á hinum frjálsa markaði og afnemur ríkiseinokun sína. Nú spretta upp skóframleiðendur og skósalar og úrvalið eykst. Við fáum að velja á milli mismunandi tegunda skófatnaðar, frá sandölum til stígvéla. Litaúrvalið eykst. Við getum valið ódýra skó og endurnýjað oft eða dýrari skó og endurnýjað sjaldnar, og jafnvel dýra skó og endurnýjað oft. Valið er okkar og markaðurinn hlustar og bregst við.

Að kjósa oft á dag á milli góðra valkosta er betra en að kjósa sjaldan á milli lélegra valkosta. Megi það gerast sem víðast!

70 prósent vilja kosningar í haust

Gjafir í boði þess sem þiggur

Aukin fjárútlát í formi styrkja til nemenda þýða hærri skatta þegar námsmenn ljúka námi.

Námsstyrkir eru því tilfærsla á fé frá námsmönnum snemma á lífsleiðinni til námsmanna síðar á lífsleiðinni - þegar lífsbaráttan hefst fyrir alvöru með húsnæðiskaupum, heimilisrekstri og öðru sem fylgir því að halda sér á floti í lífsbaráttunni.

Væri ekki nær að synda í hina áttina og lækka tekjuskatta og um leið fjárútlát til heilbrigðs fólks sem er að sækja sér menntun til að geta gert eitthvað skemmtilegt á ævinni?

Væri ekki nær að lækka skatta á þá sem eru að reyna láta enda ná saman á launatekjum sínum? Þá sem hafa ekki sótt sér menntun og vinna láglaunastörf? Af hverju á að hækka skatta á láglaunafólk til að námsmenn í langskólanámi - læknanir, verkfræðingarnir og aðrir - geti haft það náðugt frá vöggu til grafar?

Er elítuhyllin ekki komin aðeins of langt?

Auðvitað eru til námsmenn sem eiga lítið á milli handanna og berjast við að halda sér í námi. Ég hygg samt að þetta séu undantekningatilvik sem má alveg aðstoða á annan hátt en að flytja fé úr vösum lágtekjufólks í vasa verðandi hátekjufólks. 

Námsmenn fái þrjár milljónir í styrk

Skrautfjöður eða broddur

Ef Guðni Th. Jóhannesson verður forseti Íslands er ljóst að embættið mun taka miklum breytingum frá tíð Ólafs Ragnars Grímssonar. Í stað manns sem er að enda sinn feril og er óhræddur við að taka umdeildar ákvarðanir kemur nokkuð ungur maður á uppleið - maður sem virðist vilja forðast með öllu að troða á tær af ótta við að orð hans verða tekin úr samhengi, hann verði misskilinn eða að hann hljóti gagnrýni fyrir.

Þetta er ekkert endilega slæmt. Svona voru meira og minna allir aðrir forsetar Íslands. Við snúum aftur til tíma þar sem forsetinn er fyrst og fremst skrautfjöður sem á að koma vel fyrir og mun vafalaust gera það. 

Um leið missum við broddinn af embættinu hvort sem mönnum líkar betur eða verr. Ólafur Ragnar Grímsson beit gjarnan frá sér. Hann beit í ríkisstjórn Davíðs Oddssonar þegar hann hafnaði fjölmiðlalögunum svokölluðu á sínum tíma. Hann beit í fráfarandi ríkisstjórn í Iceave-málinu. 

Með þessu er ég ekki endilega að leggja til að þeir sem vilja að embættið haldi broddi sínum kjósi Davíð Oddsson, þótt óneitanlega sé hann líka beittur og að sama skapi maður á enda ferils síns sem yrði óhræddur við að taka sjálfstæðar og jafnvel umdeildar ákvarðanir. Menn geta sleppt því að kjósa eða skilað auðu.

Spurningin er sem sagt: Ætla menn að hafa þægan forseta sem heldur sig til hlés í erfiðum málum, eða mann sem getur bitið frá sér?

Kjósendur gera þetta væntanlega upp við sig án minnar aðstoðar.

Guðni með rúmlega 60% fylgi

Kennslubókardæmi sem ekki er kennt

Ástandið í Vensúela núna er fyrirsjáanlegt og óumflýjanlegt og á ekki að koma neinum á óvart. Venesúela er kennslubókardæmi um afleiðingar sósíalisma. Gallinn er sá að þetta kennslubókardæmi er lítið kennt.

Alveg þar til undir það allra síðasta voru vinstrimenn um allan heim að lofa yfirvöld í Venesúela fyrir ástandið þar í landi. Menn hafa jafnvel leyft sér að kalla Vensúela fyrirmynd fyrir önnur ríki. Þó var Vensúela ekki á annarri vegferð en mörg af fátækustu ríkjum heims hafa verið á um árabil, t.d. mörg þeirra sunnan Sahara. 

Þau ætla seint að læra hagfræði sem vit er í, þessum Suður-Ameríkuríkjum. Alltaf skal fjöldinn elta þann sem lofar mest. Margir Vesturlandabúar sem borða kapítalíska köku til að skíta sósíalískum skít gera svo illt verra með því að styðja við bakið á þeim sem syngja söngvana þeirra. Verst að nú vantar klósettpappírinn í Venesúela til að hreinsa upp þann skít. 

450% verðbólga í Venesúela

Víkingar í ofsaveðri

Veðurfar víða um heim fer nú að líkjast því og mannkynið bjó við á tímum víkinganna. Kartöflur og rófur voru ræktaðar á Grænlandi og þar var hægt að stunda sauðfjárbúskap. Korn var ræktað víða um land á Íslandi. Um 1000 árum fyrr ræktuðu Rómverjar vín á Englandi og allar menningarþjóðir heims upplifðu gullöld. 

Þetta voru víst alveg voðalegir tímar. Torfbæirnir hljóta að hafa þolað vindkviður í fellibylsstyrk. Víkingaskipin hljóta að hafa þurft að brjótast í gegnum gríðarlegar öldur. Vínekrur Englands á tímum Rómverja hafa verið alveg sérstaklega sterkbyggðar.

Eða hvað?

Þeir sem tala um núverandi breytingar á loftslagi og hörmungar þeirra þurfa að fara passa sig. Heimsendaspár þeirra hafa nú dunið á okkur í ansi mörg ár og jafnvel áratugi. Strákurinn sem kallaði úlfur, úlfur var hunsaður eftir tvær falskar tilkynningar. Hvað eiga heimsendaspárnar að dynja oft á okkur þar til þær fá ekki langa og ítarlega umfjöllun í fjölmiðlunum lengur?

Þess má nú samt geta að auðvitað er allt í lagi að vera á varðbergi. Búist maður við stærri öldum þarf hann að styrkja flóðgarða sína. Búist hann við hvassari vindkviðum þarf hann að festa þakið betur. Sá sem vill halda aftur af mengun þarf að krefjast þess fyrir dómstólum að þeir verji eignir hans fyrir neikvæðum áhrifum af iðju annarra. 

Stjórnmálamenn hafa engu hlutverki að gegna hér. Þeir eiga hvorki að beita ríkisvaldinu til að skipta sér af né fjármagna einhliða vísindaáróður sem á að renna fræðilegum stoðum undir umsvifamikið ríkisvald.

Loks má auðvitað benda á að besta vörnin gegn öfgaveðrum er gott hús. Hverjir hafa efni á góðu húsi? Nú þeir sem eru efnaðir. Hverjir eru efnaðir? Þeir sem geta framleitt verðmæti. Hverjir geta það? Þeir sem búa við tryggan eignarétt, fyrirsjáanlegt ríkisvald og greiðan aðgang að heimsmarkaðinum.

Öfgaveðurtilfellum mun fjölga

Hvaða tungumál tala allir flugmenn?

Í fréttum er nú sagt frá því að seinkanir verði á "öllum ferðum Icelandair til Evrópu, Bandaríkjanna og Kanada í dag vegna yfirvinnubanns flugumferðarstjóra".

Ef ég færi í yfirvinnubann væri búið að reka mig á nokkrum vikum.

Á móti kemur að ef ég yrði þvingaður til að vinna yfirvinnu gegn vilja mínum myndi ég segja upp.

Svona lagað á að vera samkomulagsatriði milli einstaka starfsmanna og yfirmanna þeirra.

Nú getur auðvitað vel verið að allir flugumferðarstjórar séu búnir að ákveða að vinna ekki yfirvinnu og telja það vera sér til hagsbóta í kjarabaráttu. Með því að svipta atvinnurekanda sinn tekjum telja þeir að meira verði til ráðstöfunar í launaumslög þeirra sjálfra.

Það má samt spurja sig: Hvaða tungumál tala allir flugmenn heims sem fljúga á milli ríkja? Hvaða tungumál tala allir flugumferðarstjórar sem þjónusta þá?

Auðvitað tala allir ensku. Er þá einhver ástæða til að vera með íslenska flugumferðarstjóra? Má ekki bjóða þessa þjónustu út á alþjóðamarkaði?

Þeir sem vilja ekki vinna yfirvinnu geta þá setið heima og aðrir komið í þeirra stað.

Þetta er að mínu mati friðsæl lausn sem mjög margir aðilar á markaðinum nota. Nú sit ég t.d. í stól verkfræðings í Danmörku og þegar ég var ráðinn var danskan mín ekki upp á marga fiska. Ég var samkeppni við innlent vinnuafl - starfsmaður ákafur í að vinna yfirvinnu og gera sem mest (og er raunar enn). Dani sem vill ekki vinna yfirvinnu má alveg láta mig fá verkefnin sín. 

Bjóðum flugumferðarstjórn á Íslandi út sem fyrst og leyfum þeim sem vilja vinna yfirvinnu að gera það á meðan aðrir sofa lengur eða horfa á þætti úr sófanum heima hjá sér.

Öllu Evrópu- og Bandaríkjaflugi seinkar

Norræna módelið og það sovéska

Margir verða veikir í hnjánum þegar hið svokallaða norræna módel er nefnt, þ.e. blanda af opinberum rekstri og einkarekstri í einhverju.

Íslendingar eru duglegir að herma eftir frændum sínum á Norðurlöndum. Ef eitthvað er bannað í einhverju norrænu landi er það bannað á Íslandi. Ef eitthvað er ríkisrekið á einhverju hinna Norðurlandanna er það ríkisrekið á Íslandi. Hið sama gildir um niðurgreiðslur og þess háttar.

Þetta þýðir að Ísland er sennilega norrænast allra Norðurlandanna en verður þannig sovéskast þeirra allra. Sovéska módelið er oftar en ekki fyrirkomulagið sem Íslendingar taka upp á sína arma.

Á hinum Norðurlöndunum er starfsemi einkaaðila umborin miklu víðar en á Íslandi. Tökum nokkur dæmi:

Í Danmörku selja einkaaðilar áfengi til allt niður til 16 ára ungmenna. Í landinu er einnig ógrynni af einkareknum fyrirtækjum í heilbrigðisgeiranum. Atvinnuleysistryggingar eru í höndum og á ábyrgð einstaklinga sjálfra sem greiða sín eigin (skattfrádráttarbæru) iðgjöld til þar til gerðra tryggingafélaga. Allt ofannefnt er í höndum ríkisins á Íslandi. En Danir eru með umsvifamikið velferðarkerfi sem festir stóran hluta íbúanna í fátæktrargildru, t.d. með gjafmildum skilyrðum fyrir örorku, og það er fordæmið sem Íslendingar hafa tekið upp á sína arma. 

Í Svíþjóð og sérstaklega Stokkhólmi er að finna fjöldan allan af einkareknum skólum og fyrirtækjum í heilbrigðisgeiranum. Þar er til að mynda fullbúinn spítali í einkaeigu. Svíar geta víða valið á milli opinberra skóla og einkaskóla án þess að fá aukareikning. Í Svíþjóð má kaupa sér munntóbak löglega enda hafa Svíar lengi reykt mun minna en aðrar Evrópuþjóðir. Á Íslandi er allt ofannefnt í höndum ríkisins eða bannað með lögum. En Svíar setja áfengi í ríkisverslanir og herða aðgengi að því svo það hafa Íslendingar líka valið að gera. 

Í Noregi má einnig neyta hins sænska munntóbaks og þar er einnig að finna einkarekin fyrirtæki í heilbrigðisgeiranum. Bjór má kaupa í verslunum til kl. 20 á kvöldin. Ekkert ofannefnt gildir um Ísland. Norðmenn eru hins vegar duglegir að niðurgreiða gjaldþrota starfsgreinar úti á landi (sérstaklega sjávarútveginn sinn) og auðvitað skulu Íslendingar þá gera það sama (með landbúnaðinn sinn). 

Þegar þú tekur allt það strangasta, mest ríkisrekna og mest bannaða frá öllum Norðurlöndunum og raðar niður á Ísland er niðurstaðan ekki norræna módelið, heldur hið sovéska. 

Hrifinn af norræna módelinu

Hin opinbera einsleitni

Þeir eru margir sem vilja að hið opinbera sé svo gott sem eini aðilinn sem býður upp á menntun og barnagæslu. Sömu aðilar hafa allskyns skoðanir á því hvernig hið opinbera á að haga slíkum rekstri - hvað eigi að kenna hverjum og hvenær og þess háttar.

Um leið dynja miklar kröfur á hið opinbera úr ýmsum áttum. Oft eru þær mótsagnakenndar. Hvað er þá til ráða?

Sumir foreldrar vilja að börn sín læri um Jesú en aðrir um Allah. Sumir vilja að börnin borði eingöngu grænmetisfæði en aðrir vilja reglulegar kjötmáltíðir. Síðan er auðvitað hægt að láta leikskólana tala um hjónabönd samkynhneigðra við 4 ára börn eða sleppa því.

Þegar fólk snýr sér frá opinberum stofnunum og í átt að hinum frjálsa markaði blasir hins vegar allt önnur heimsmynd við því. Hérna eru allir sáttir við að geta labbað á milli verslana í samkeppnisrekstri og valið á milli þess dýra og ódýra, þess fjöldaframleidda og þess einstaka, þess einslita og þess skrautlega. Krafan er sú að fjölbreyttum óskum allra eigi að vera hægt að mæta í samkeppnisumhverfi einkaaðila. Ef allar verslanir tækju upp á því að selja nákvæmlega sömu tegund af svörtum sokkum væri fljótlega byrjað að tala um samráð, einokun og einsleitni og telja slíkt auðvitað vera ólíðandi.

Með öðrum orðum: Við heimtum einsleitni og sömu ramma og menntun fyrir öll börn allra en fjölbreytni, úrval og mismunandi áherslur fyrir okkur sjálf.

Í lokaverkefnum háskólanna er talað um að hitt og þetta vanti upp í öllum leikskólum og grunnskólum landsins, og að hið opinbera ætti að innleiða nýjar reglur fyrir allar stofnanir sem geyma börn á daginn. 

Einsleitni er krafist. Háværasta krafan hverju sinni á að gilda fyrir alla og gilda ofar óskum foreldranna sjálfra.

Þetta gengur auðvitað ekki upp. 

Væri ekki nær að boða einkavæðingu barnageymslunnar og reyna svo sem foreldri að hafa áhrif á nákvæmlega þá stofnun eða fyrirtæki sem hefur börn manns sjálfs til umráða á daginn? Svona eins og við gerum í fataverslunum, til dæmis. 

Væri það ekki friðsamlegri lausn en hin mótsagnakennda flóðbylgja kröfugerða á hið opinbera?

Fræða ætti börn um ólík fjölskylduform