2023: Árið þegar pendúllinn skipti um stefnu

Í mörg ár hefur pendúll umræðunnar sveiflast í eina átt - í átt að meiri og meiri pólitískum rétttrúnaði, rökstuddum með falsvísindum og órökstuddum fullyrðingum. Menn misstu vinnuna út á ásakanir, skattar til breytinga á veðrinu lagðir á og hækkaðir í sífellu, börn sett á lyf sem handsama kynþroska þeirra áður en þau ná að átta sig á samkynhneigð sinni, fullorðnir karlmannslíkamar (skilgreindir sem eitthvað annað kyn en hið raunverulega) fá að veifa sínum vindli í kvennaklefum fyrir framan litla stelpur, barnarán umborið án afleiðinga og þvert á niðurstöður réttarríkisins, mokað undir stríð í nafni friðar og reynt að stöðva loftbornar veirur með því að loka glugganum og sprauta í fólk erfðaefnum.

Ég tel að á árinu 2023 hafi tekist að höggva sprungur í mörg versin af þessu trúarbragði. Sífellt fjölgar þeim sem gagnrýna loftslagsvegferðina sem mun kosta okkur lífskjörin ef hún fær að halda áfram mikið lengur. Mér finnst líklegt að þeim fjölgi í hópi foreldra sem hika við að gera börn sín að ævilöngum lyfjaþrælum lyfjarisanna. Mönnum sem hafði verið útskúfað af vafasömum ástæðum hefur tekist að snúa aftur og gengið vel að selja áskriftir og tónleikamiða. Börnum hefur verið bjargað úr tálmun og aðskilnaði. Sveitarfélögin hafa mætt gagnrýni fyrir að hleypa tittlingum að nöktum stúlkum. Í haust gengu margar veirur yfir samfélagið og það hélt áfram að ganga eins og klukka. Strengjabrúðustríðið sem átti að vinnast í sumar er núna orðið langdregið og leiðigjarnt og hætt að skipta okkur máli.

Sjálfstæðir blaðamenn hafa potað í kýlin og í mörgum tilvikum tekist að hleypa greftrinum út og ofan í ruslið. Í öðrum tilvikum er sú vinna á fullu og gengur víða vel.

Hátindi geðveikinnar er kannski náð. Árið 2023 var kannski árið þegar pendúllinn fór að sveiflast í hina áttina, jafnvel mjög hratt. Ester í Bónus er hugsanlega orðin að persónugerving þessa viðsnúnings þegar hún rak frá sér kynjafræðing og hrakti ofan í holu.

Ég leyfi mér vona, og ætla að leggja mitt af mörkum á árinu 2024 til að liðsinna þessari stefnubreytingu pendúlsins. Lesendur þessarar síðu vita þá að hverju þeir ganga, í hið minnsta.

Samstaða um gjaldskrár- og skattahækkanir

Yfirvöld biðla nú til fyrirtækja að stilla verðhækkunum og bónusgreiðslum í hóf. Þau biðla til aðila á vinnumarkaði að koma sér saman um hóflegar launahækkanir. Þau segja okkur að sýna aðhald og þolinmæði.

Á sama tíma hækka yfirvöld skatta og gjöld og eyða um efni fram.

Er þetta ekki yndisleg mótsögn?

Ef ég skil fjárlagafrumvarpið fyrir árið 2024 rétt þá eru ríkisútgjöld að fara tútna út um yfir 10% frá 2023. Vá!

Menn hafa auðvitað allar heimsins ástæður fyrir því: Aukin framlög til spítala og biðlista og hvaðeina. En hér eru menn sífellt að fá minna fyrir meira, eins og viðhald á gömlum bíl. Þessi gamla drusla er að krefjast meiri og meiri fjármuna til að einfaldlega fara í gang, og er að auki á lánum sem krefjast afborgana. Hún á heima á brotajárnshaug og í staðinn á að koma nýr bíll sem er sparneytinn, hagkvæmur og þarfnast ekki svona mikils viðhalds. 

Fjármálaráðherra hitti naglann á höfuðið um daginn í viðtali:

Ríkið á fyrst og fremst að sinna grunnþjónustu samfélagsins, kjarnanum. Og sinna henni almennilega. Öðru eigum við að leyfa öðrum að finna út úr og sinna ...

Þetta þýðir einkavæðingar, fækkun opinberra starfsmanna og niðurskurður á reglugerðum og eftirlitsiðnaðinum.

Það þarf að selja gömlu drusluna. Strax.

Samstaðan kemur okkur í gegnum áföll

Græna svikamyllan

Fjárlagafrumvarp ríkisstjórnarinnar fyrir árið 2024 er ekki góður lestur fyrir hjartveika, en engu að síður upplýsandi. Þar sést meðal annars að græna svikamyllan (aðgerðir gegn loftslagsbreytingum) snýst á fullu og mylur verðmæti samfélagsins í duft.

Meðal leiða til að sjúga verðmæti út úr samfélaginu og ofan í ríkisjóð eru eftirfarandi liðir:

• Vörugjald af ökutækjum: 8,9 milljarðar
• Vörugjald af bensíni, almennt: 4,2 milljarðar
• Sérstakt vörugjald af blýlausu bensíni: 6,7 milljarðar
• Kolefnisgjald: 14 milljarðar
• Olíugjald: 15,5 milljarðar
• Kílómetragjald af ökutækjum: 1,8 milljarðar
• Bifreiðagjald: 12,3 milljarðar
• Umferðaröryggisgjald: 0,2 milljarðar
• Sala á heimildum til losunar gróðurhúsalofttegunda: 2,6 milljarðar

Ég verð að viðurkenna að ég hafði aldrei heyrt um suma af þessum sköttum fyrr en á þessum laugardagsmorgni.

Auðvitað ættu allir þessir skattar að renna í viðhald og uppbyggingu innviða en það gera þeir ekki. Til dæmis renna um 31 milljarðar í fjármagnskostnað, ábyrgðir og lífeyrisskuldbindindi, sem er útgjaldaliður með þrjá drifkrafta:

• Óráðsía og skuldsetning hins opinbera, til dæmis til að fjármagna óvísindalega og óþarfa geldingu samfélagsins árin 2020-2022 (og auðvitað dauðasprauturnar líka)
• Alltof margir opinberir starfsmenn sem njóta alltof ríkulegra lífeyrisréttinda
• Eyðilegging gjaldmiðilsins í boði yfirvalda, seðlabanka og viðskiptabanka

Einnig stendur til að senda nokkur hundruð milljónir til útlanda á hverju ári til að borga fyrir aflátsbréf loftslagskirkjunnar. Það er pólitísk ákvörðun en ekki einhver óvænt yfirsjón í heimilisbókhaldinu. 

Gleymum svo ekki 12,2 milljörðum undir liðnum almennur varasjóður og sértækar fjárráðstafanir, sem mætti einnig kalla vasapeninga ríkisstjórnarinnar sem hún getur notað í hvað sem er án umræðu á Alþingi. Þessi sjóður tæmist alltaf og rúmlega það og er því enginn varasjóður í þeim skilningi. Miklu frekar mætti líta á þennan sjóð eins og veski unglings á útihátíð: Á meðan það er eitthvað eftir í því má halda partýinu áfram án þess að mamma og pabbi verði nokkurs vísari.

Græna svikamyllan stækkar svo á hverju ári, óháð því hvaða markmiðum menn telja sig vera að ná. Núna er ruslið komið í margar tunnur og þá hækka bara sorphirðugjöld sveitarfélaganna. Rafmagnsbílum fjölgar í sífellu en þá bætist bara við kílómetragjald á alla bíla. Menn fjárfesta í dýrum tengivirkjum til að skipta úr olíu í rafmagn en fá þá ekkert rafmagn. Arðbær fyrirtæki sem borga fúlgur í skatta og gjöld fá ekki lengur rafmagn og ekki er blásið í virkjanir. Græna svikamyllan er óseðjandi og kallar ekki bara á endalausa peninga heldur líka stanslausar lífskjaraskerðingar. Henni þurfa Íslendingar að hafna sem fyrst.

Nýskipaður fjármálaráðherra sagði nýlega í viðtali:

Ríkið á fyrst og fremst að sinna grunnþjónustu samfélagsins, kjarnanum. Og sinna henni almennilega. Öðru eigum við að leyfa öðrum að finna út úr og sinna ...

Hljómar vel! En trúir þessu einhver? Erum við ekki miklu nær því að ríkisvaldið þjóðnýti farsímafyrirtækin en að hið opinbera láti fé fylgja nemendum og sjúklingum í stað þess að reka stofnanirnar sjálft? Það held ég.

Gjaldskrárhækkanir blási í glæður verðbólgu

Tálmunardeild lögreglunnar, get ég aðstoðað?

Þau sitja enn töluvert í mér þessi orð úr frétt Nútímans:

Samkvæmt heimildum Nútímans innan úr lögreglunni var mál drengjanna þriggja búið að skipta upp embættinu í tvö lið – þar voru starfsmenn sem láku upplýsingum til vina og vandamanna Eddu Bjarkar og höfðu mikla samúð með málstað hennar en svo hópur starfsmanna sem hélt leitinni linnulaust áfram en með mikilli leynd frá miðjum desember þar sem grunur um leka hafði ítrekað komið upp. Síðarnefndi hópurinn fann svo drengina í gær.

Hérna get ég ekki betur séð en að innan lögreglunnar séu reknar tvær algjörlega aðskildar nálganir á löggæslu þegar móðir sviptir börn föður þeirra: 

• Lögreglumenn sem sinna löggæslu
• Lögreglumenn sem styðja við tálmun

Ef einhver svarar í símann, „tálmunardeild lögreglunnar, get ég aðstoðað?“, þá þarf að biðja um að símtalið sé flutt á löggæsludeildina.

Fyrri hópurinn virðist vera frekar nýlega stofnaður því tugir íslenskra feðra hafa þurft að horfa upp á mæður barna þeirra rífa þau upp með rótum og flytja á hjara veraldar, þvert á alla samninga, án afleiðinga. Núna geta feður mögulega hringt í lögregluna í slíkum málum og beðið um löggæsluhluta hennar. 

Nú veit ég að það eru til einstaklingar sem telja að ef mamman vill bara meðlögin en ekki föðurinn í líf barnanna að þá geti faðirinn bara haldið kjafti og sætt sig við það. Hann má gleyma öllum rannsóknum sem sýna hvað slíkt sé slæmt fyrir börnin. Hans metnaður fyrir hönd barna hans má fjúka út um gluggann. Hans ást á börnunum, og ást þeirra á föður, telur ekki af mamman er fjárþurfi tálmunarkvendi. En ég er ósammála, og vonandi löggæsludeild lögreglunnar líka, ef hún á annað borð fær að starfa áfram.

Rökin fyrir aðgerðaleysi í loftslagsmálum

Mikið er rætt og skrifað um loftslagsmál og af hverju það þurfi að takmarka losun manna á koltvísýringi í andrúmsloftið til að koma í veg fyrir einhverja ákveðna hlýnun loftslagsins eftir einhverja áratugi. Hér verða færð nokkur rök fyrir aðgerðaleysi í loftslagsmálum, þ.e. því að gera ekkert til að reyna minnka losun manna á koltvísýringi og njóta einfaldlega ávaxta slíkrar losunar.

Áður en lengra er haldið vil ég taka fram að ég útiloka auðvitað ekki að athafnir manna geti haft áhrif á loftslagið á einn eða annan hátt. Augljóslega getur þetta átt sér stað staðbundið með losun á ryki og sóti í loftið. En áhrif koltvísýrings eru orðum aukin.

Kostnaðurinn er óendanlegur

Loftslagsaðgerðir eru alveg svakalega dýrar. Þær sjúga fé úr innviðum, úr launaumslögum, úr sjóðum fyrirtækja, úr öllu. Þær kalla á að ódýr og hagkvæm tæki séu tekin úr umferð og að í staðinn komi dýr og óhagkvæm tæki. Þær kalla á að venjulegt fólk missi bílinn, flugferðalögin og kjötið. Í raun er þetta skrímsli óseðjandi í fjárþörf sinni. Á sama tíma lengjast biðlistar og innviðir grotna niður.

Ávinningurinn er enginn

Segjum sem svo að allar þessar loftslagsaðgerðir nái fram að ganga og samfélagið einhvern veginn ekki komið endanlega á hausinn í kjölfarið. Hver er ávinningurinn? Örlítið lægra hitastig? Öllu var eytt í að draga úr losun og ekki króna eftir til að byggja varnargarða, styrkja hafnir, reisa síki og fjárfesta í dælum. Ef allar svörtustu sviðsmyndir svokallaðrar hamfarahlýnunar rætast þá er auðsköpun í krafti notkunar á hagkvæmu jarðefnaeldsneyti (eða kjarnorku) alveg feykinóg til að aðlagast öllu sem náttúran hendir á okkur. En sú auðsköpun er vitaskuld horfin, og aðlögunarhæfnin sömuleiðis. Eftir situr fátækur, orkusnauður og varnarlaus almenningur.

Allir þræðir á hendi ríkisvaldsins

Loftslagsaðgerðir kalla á aukin völd hins opinbera til að banna, niðurgreiða, fresta og flýta. Í nafni loftslagsaðgerða er búið að gera fólki ómögulegt að losna við sorpið nema leggja undir sig hálft eldhúsið og sjá orma skríða upp úr ruslatunnunum. Rekstur bílsins er orðinn svíðandi dýr. Plastpokarnir þurftu af einhverjum ástæðum að fara, og plaströrin auðvitað líka svo mjólkurhristingur er ekki lengur í boði. Áform eru uppi um að mæla kolefnisfótspor okkar sem verður síðan að stjórntæki sem skammtar okkur kjötbita og flugmiða. Ríkisvaldið getur teygt og togað þessar loftslagsaðgerðir til að ná yfir allt og alla. Þær eru tæki til að ná tökum og stjórn á samfélaginu. Í nafni vísinda, auðvitað.

Dropi í hafið

Við í hinum auðugu ríkjum byggðum alla okkar velsæld á notkun hagkvæms eldsneytis. Núna viljum við segja heiminum að gera eitthvað annað. Heimurinn er ekki að hlusta. Kínverjar, Indverjar, Brasilíumenn og ótal önnur fjölmenn ríki eru ekki að fara hætta vegferð sinni að orkuvæðingu samfélagsins. Afríka mun líka fyrr eða síðar opna allar olíu- og gaslindir og kolanámur upp á gátt til að koma orku til fólks síns. Við hin rembumst á meðan við að reyna framleiða vetni með vindmyllum til að skipta út olíunni, og mun mistakast. En þótt allar okkar loftslagsaðgerðir séu eins og prump út í loftið þá valda þær venjulegu fólki raunverulegum þjáningum. Að þarflausu.

Skautun samfélagsins

Hræsnin er öllum ljós: Stjórnmálamenn og milljarðamæringar streyma á loftslagsráðstefnur á einkaþotum og snæða þar steikur og drekka kampavín á meðan almenningur sér rafmagnsreikninginn hækka enn einu sinni. Blóðsugur á framfæri skattgreiðenda baða sig í sviðsljósinu og rukka meira að segja almenning fyrir aflátsbréf sín - svokallaða kolefnisjöfnun á lífsstíl fína fólksins. Skattgreiðendur þurfa í staðinn að velja á milli þess að kynda húsið, kaupa bensín á bílinn eða versla í matinn. Þessi skautun á samfélaginu minnir á myrkar miðaldir aðalsfólks og smábænda, í ánauð.

Raunveruleg vandamál fá enga athygli

Það er til nóg af raunverulegum vandamálum í heiminum sem er hægt að leysa fyrir tiltölulega lítið fé, séð í stóra samhenginu. Við erum ekki að tala um þau og hvað þá fjármagna lausnirnar. Algengir sjúkdómar sem þjökuðu áður allan heiminn þjaka núna bara fátæka heimshluta, og fá litla athygli. Það er búið að líma andlitin á okkur föst við eitt svokallað vandamál og við sjáum ekkert annað. Sérstaklega er unga fólkið illa statt hérna.

Með því að hætta aðgerðum í loftslagsmálum mætti einnig auka stuðning við rannsóknir í valkostum við jarðefnaeldsneyti. Þar er eins og allt sé stopp. Eftir nokkra áratugi, þegar olíuna og gasið fer að þverra (en nóg eftir af kolum) þá væri fínt að hafa aðgang að háþróuðum kjarnorkuverum til að fylla í skarðið.

Niðurstaða: Gerum ekkert

Mér finnst blasa við að gera ekkert í loftslagsmálum. Íslendingar þurfa að segja sig frá öllum skuldbindingum í loftslagsmálum og spara sér milljarða í greiðslu aflátsbréfa - fé sem er tekið af skattgreiðendum og sent í erlendar hirslur. 

Það væri fínt að hefja aðgerðaleysi í loftslagsmálum sem fyrst. Biðlistarnir og innviðirnir þurfa athygli, strax.

Blaðamanni tókst næstum því að falla ekki í gildruna

Mikið af skógum brunnu á árinu 2023. Í mörgum tilvikum var um að ræða íkveikjur ofstækisfólks sem situr í grjótinu núna. Menn hafa byggt nálægt skógum og það eykur líkurnar á skemmdum. Víða banna líka yfirvöld grisjun skóga í nafni náttúruverndar og þeir ná því að breytast í skraufþurrar púðurtunnur. 

Ekkert af þessu kemur á óvart. Blaðamaður tekur afleiðingarnar ágætlega fyrir (en síður orsakirnar). Honum tókst næstum því að skrifa um þetta heila frétt án áróðurstilbragða en fellur þó að lokum í gildruna í lokaorðum sínum:

Frá upp­hafi árs hafa skógar­eld­ar losað 6,5 millj­arða tonna af kolt­ví­sýr­ingi út í and­rúms­loftið, sam­kvæmt Sam­einuðu þjóðunum. Á hinn bóg­inn nem­ur los­un af völd­um jarðefna­eldsneyt­is 36,8 millj­örðum tonna á þessu ári. 

Talið er að um 80 pró­sent af kol­efn­um sem losna í gróðureld­um nýti gróður­inn aft­ur, hin 20 pró­sent­in fara út í and­rúms­loftið og stuðla að hnatt­rænni hlýn­un.

Stuðla að hnattrænni hlýnun já! Blaðamenn hafa ekki einu sinni fyrir því að rökstyðja svona fullyrðingar um áhrif snefilefnis í andrúmsloftinu. Ef koltvísýringur losnar í andrúmsloftið þá hlýnar Jörðin. Punktur, búið. Ef sú losun er minnkuð þá kólnar Jörðin, eða hlýnar hægar. Punktur, búið. Öllu loftslagi Jarðar má stjórna með því að snúa einum hnapp - styrk koltvísýrings í andrúmsloftinu - og hitastigið með einum aukastaf stillt af með þeim hætti.

Gleymum um leið öllum hinum lofttegundunum, hafinu, sólblettum, geimgeislum, jöklum og ólínulegum áhrifum eins á allt hitt. Ræðum svo alls ekki jákvæð áhrif koltvísýrings á plöntuvöxt og uppskeru.

Blaðamenn eru auðvitað alsælir með svona grófa einföldun á flóknum hlutum. Þeir skilja þetta með losun manna á koltvísýring og að hitastigið hækki og lækki í takt við hana. Þeir telja sig ekki þurfa að útskýra af hverju nánast tvöföldun á styrk koltvísýrings í andrúmsloftinu undanfarna áratugi hefur ekki valdið neinni greinanlegri breytingu á hitastigi lofthjúpsins. 

Um leið leika blaðamenn hérna hlutverk nothæfa vitleysingsins sem hjálpar sérvitrum milljarðamæringum og stjórnlyndum stjórnmála- og embættismönnum að réttlæta aðför sína að samfélagi venjulegs fólks. 

Hvað um það. Blaðamanni tókst næstum því að fjalla um skógarelda án þess að falla í gildruna. Næstum því. 

Skógareldar ársins þeir mannskæðustu á öldinni

Báknið er ekki blaðra heldur glerkúla

Oft er við hæfi að tala um að báknið, þ.e. hinn opinberi rekstur, sé að blásast út. Þá er gjarnan talað um að það blási út eins og blaðra. En er það rétt samlíking?

Vissulega blásum við í blöðru en þegar við hættum að blása þá lekur loftið úr henni. Blöðrur springa líka auðveldlega. Ekkert af þessu á við um báknið. Þegar blásið er í báknið þá stækkar það, varanlega. Ekki dugir einu sinni að sameina stofnanir til að fækka opinberum starfsmönnum því þeir finna bara upp á nýjum verkefnum til að réttlæta ráðningar.

Rétt samlíking er áfram sú að tala um að báknið sé að blásast út, en ekki eins og blaðra heldur eins og glerkúla. Þannig sé heitu loftið blásið þegar glerið er heitt. Glerið kólnar hratt og heldur lögun sinni þótt blæstri sé hætt og holrýmið í glerkúlunni er opið. 

Ekki dugir neinn títuprjónn til að draga úr stærð glerkúlunnar. Nei, menn þurfa hamar og að leggja til atlögu við grundvallaratriðið, sem er það að glerkúlan er orðin alltof stór og menn þurfa einfaldlega að byrja upp á nýtt: Afnema lög og reglur sem kalla á mikinn fjölda opinberra starfsmanna til að fylgja eftir. Þannig er hægt að minnka báknið um dugi prósenta án þess að nokkur sjái muninn, nema auðvitað þeir sem misstu þægilegu innivinnuna og þurfa að sækja sér nýtt starf á frjálsum markaði sem sér endurnýjun lífdaga þegar báknið hefur minnkað. 

Sennilega blundar í mörgum sú trú að báknið þurfi að vera stórt til að tryggja neytendavernd, traust umsóknarferli, vandaða stjórnsýslu, vernd dýra og umhverfis, aðgang að vegabréfum og sjúkdómalausa kjúklingarétti. Ég er ósammála. Var allt í svo miklum ólestri fyrir 20-30 árum síðan að báknið einfaldlega varð að stækka? Það er ekki rétt söguskýring. Rétt söguskýring er sú að frá Evrópu streyma tilskipanir sem Íslendingar gullhúða, og svo er auðvitað hin eðlislæga þörf báknsins til að stækka sig, t.d. með upplýsingafulltrúum og aðstoðarmönnum því kjörnir fulltrúar eru of uppteknir á samfélagsmiðlum til að vinna vinnuna sína. 

En það er ekkert að fara gerast. Kjörnir fulltrúar sem sýna minnkun báknsins áhuga eru máttlausir. Ríkisstjórnin er of upptekin af viðhaldi eigin lífs til að hugsa í lausnum og grípa til aðgerða. Fjölmiðlar eru með hugann við dellu dagsins. Almenningur er bara feginn að þurfa ekki að hugleiða kosningar strax. 

Sigurvegagarnir eru opinberir starfsmenn. Þú tapar.

Sprungan í glerhjúpnum

Ég verð að viðurkenna að mér finnst gaman að sjá vitnað í skrif mín. Gildir þetta líka þegar slíkar tilvitnanir eru í mjög neikvæðum tón enda þýðir það að umræðan virkar og menn geta skipst á skoðunum í ræðu og riti án þess að grípa til gífuryrða. 

Ég var því ánægður að sjá Staksteina Morgunblaðsins í dag þar sem vitnað var í skrif mín á jóladag um glerhjúpinn um manngerða hlýnun Jarðar sem núna er byrjaður að springa.  

Hið opinbera finnur upp á ýmsu til að eyða peningum okkar í. Er sumt frekar saklaust og um leið hóflega dýrt á meðan annað er mjög dýrt en talið frekar nauðsynlegt. Aðgerðir gegn manngerðri hlýnun Jarðar falla í flokkana ónauðsynlegt og rándýrt sem er versta mögulega samsetning. Það á að taka bílinn af venjulegu fólki, setja takmörk á ferðalög og kjötneyslu, hækka orkureikninginn og gera orkuna óstöðugri í leiðinni og ofan á allt þetta leggja græna skatta á allt og alla. Svo liggur við að það eigi að hætta að hirða sorpið líka. Skattarnir renna svo beint í hítina sem nýtist venjulegu fólki í engu.

Þetta þarf auðvitað að stöðva sem fyrst. Það er til nóg af úrræðum til að tryggja hreint loft og ósnerta náttúru og stöðuga og hagkvæma orku án þess að taka bílinn, kjötið, rafmagnið og flugmiðana af venjulegu fólki á meðan sorpið er ósótt í fimmtán mismunandi ruslatunnum. Fyrsta skrefið er alls ekki að bíða eftir því að stjórnmálastéttin vakni. Það gerir hún seinast allra. Almenningur þarf að kvarta og mótmæla. Hann þarf að biðja um réttlætingu á því að lífskjör hans þurfi að þola eyðileggingu. Það þarf að segja rétt frá klæðaburði keisarans, sem er auðvitað nakinn.

Allt er þetta ferli sem betur fer að hefjast, hægt og rólega. Öfgafyllstu yfirlýsingar um græn orkuskipti eru byrjaðar að útvatnast aðeins. Áhuginn á baðstrandar- og kampavínsferðum einkaþotuliðsins (oft kallaðar loftslagsráðstefnur) fer þverrandi. Þolinmæðin fyrir síhækkandi orkureikningum fer minnkandi. Sprungurnar eru orðnar sjáanlegar, en þurfa að stækka áður en illa fer.

Styrkur koltvísýrings í andrúmsloftinu hefur undanfarna áratugi hækkað úr um núll komma núll tvö prósent í um núll komma núll fjögur prósent. Jörðin er að grænka sem afleiðing þess, en hlýnunin er ósýnileg eins og íslenskur tölfræðiprófessor benti á um daginn. Það er enginn heimsendir í nánd, engin dómsdagsklukka að hringja og hamfarirnar að mestu fólgnar í aðför yfirvalda að verðmætasköpun og aðlögunarhæfni samfélagsins í síbreytilegum heimi.

Stoppum þetta rugl strax, takk.

Fjölmiðlar í aftursætinu

Frá því veirutímar skullu á hefur það orðið sífellt fleirum ljóst að fjölmiðlar eru bara ein möguleg aðferð til að finna upplýsingar, og mögulega léleg leið í þokkabót. Þeir þögguðu niður í rannsóknum, vísindamönnum, álitsgjöfum, greinendum og jafnvel prófessorum. Þeir tóku að sér hlutverk gjallarhornsins fyrir yfirvöld. Þeir köstuðu sér gagnrýnislaust út í hræðsluáróður og skautun á samfélaginu.

Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar, og mætti jafnvel segja að fjölmiðlar hafi komið sér rækilega í aftursæti minni, sjálfstæðari fjölmiðla sem sumir eru varla mikið meira en einn blaðamaður, eða bara einhver gaur á samfélagsmiðlum. 

Nýlegt dæmi eru umfjallanir Nútímans um mál íslenskrar móður sem hefur brennt brýr svo árum skiptir og súpir nú seyðið af því. Í kjölfarið fóru aðrir miðlar að sýna inntaki þess máls áhuga frekar en bara slagorðunum á skiltum oftækishópa.

(Biðin eftir rækilegri rannsóknarblaðamennsku á umframdauðsföllum í kjölfar sprautu heldur áfram.)

Á Brotkast eru reglulega tekin fyrir mál og hliðar á þeim sem fá lítið pláss í öðrum miðlum. Þar slær líka hjarta málfrelsisins, án afsakana!

Fréttin.is kom eins og bjargvættur inn í íslenska umræðu þegar kæfandi þögn hinna miðlanna var orðin óbærileg og hefur haldið sínu striki alla tíð síðan.

Nýjasti gullmolinn í hópi óháðra, sjálfstæðra og hugrakkra miðla á íslenskri tungu er Snorri Másson, ritstjóri. Það var ánægjulegt að sjá að löng vist hans í Ríkisútvarpi Útvaldra Viðhorfa (RÚV) náði ekki að eyðileggja hann.

Ekki má svo gleyma Útvarpi Sögu og Mitt val og vefritinu Krossgötum.

Kannski mætti kalla alla þessa miðla afsprengi veirutíma þótt sumir séu eldri en veiran. En í flestum málum sem skipta máli  gildir í dag að það getur enginn kallað sig upplýstan um umræðuna eða mál málanna nema hafa skoðað a.m.k. einhverja þeirra reglulega. Sérstaklega mæli ég með því að fólk kynni sér það sem stundum er kallað samsæriskenningar en má oft kalla undanfara frétta á öðrum miðlum.

Fjölmiðlar höfðu lengi verið í ákveðinni tilvistarkreppu - tóku sig mjög hátíðlega, forðuðust að taka á erfiðu málunum og farnir að reiða sig á æsandi fyrirsagnir til að laða að músarsmelli. Á veirutímum ákváðu þeir svo meira og minna allir sem einn að gerast málpípur og svíkja þar með endanlega neytendur frétta. Þeir voru kannski hægt og rólega á leið í gröfina en tóku svo upp á því að grafa hana sjálfir. Gott á þá! Áfram sjálfstæð hugsun og raunveruleg blaðamennska!

Mun landsbyggðin bjarga Íslandi?

Ég á marga vini sem ólust upp á mölinni en hafa síðan á fullorðinsárum valið að flytja út á land til að stofna þar fjölskyldu. Allir bera því söguna vel, hvort sem það er vinkona á Hveragerði eða kunningi á Egilsstöðum. Það kvartar enginn yfir lífinu á landsbyggðinni þótt það sé lengra í Kringluna. Á landsbyggðinni er minni umferð, meira samfélag og jafnvel betri skólar að sögn. 

Það þarf heldur ekki að dvelja lengi á landsbyggðinni til að finna þar hið sanna íslenska hugarfar. Komi upp vandamál þá er það leyst. Minna traust er á að hið opinbera komi til bjargar. Þar eru meira að segja flugeldasýningar á sumrin. Börn stikla á steinum við ár og læki og koma í drullugum skóm úr leik í einhverjum skurði. 

Ef leið mín liggur aftur til Íslands þá hugsa ég að ég myndi vilja búa út á landi. Til vara í Mosfellsbæ. Reykjavík er auðvitað sokkið skip með ónýta innviði og skóla og svo skuldsett að það er engin von að svo mikið sem rispa höfuðstólinn. Önnur sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu sýna lítil ummerki um að ætla sér að ranka úr rotinu í þeim vandræðamálum sem bæði sorphirða og Borgarlína eru orðin. 

Landsbyggðin þarf auðvitað líka að hugsa sinn gang. Hún er of háð ríkisstyrkjum og hún hefur látið ríkisvaldið dæla of mörgum verkefnum í sig sem sliga alla sjóði. Sjálfstæði sveitarfélaga til að ráða sínum málum sjálf í takt við aðstæður þarf að aukast. Þannig geta sum sveitarfélög reynt að lokka til sín aldraða á meðan önnur reyna að krækja í unga fólkið sem borgar skatta í langan tíma. Lítil sveitarfélög halda áfram að vinna þvert á landamæri sín, svo sem að skólaakstri og ýmis konar félagslegri þjónustu. 

Fyrir um 15 árum fékk ég tækifæri til að vinna fjarvinnu frá Íslandi í um það bil ár. Þá hétu forritin Skype og MSN Messenger. Núna er slíkt fyrirkomulag orðið mjög útbreitt. Lífið á landsbyggðinni er ekki bara fiskur og búfé - frá Kópaskeri er hægt að vinna að stórum alþjóðlegum verkefnum eða fylgjast með heitavatnsleiðslu á Selfossi. Landsbyggðin getur boðið upp á meiri lífsgæði, hagkvæmara húsnæði og seinast en ekki síst: Íslenska hugarfarið.

Landsbyggðin - bjargvættur Íslands? Mögulega!

Flutti á Djúpavog fyrir börnin