Trúverðugleiki vísindanna á niðurleið

Því miður er það svo að trúverðugleiki vísindanna er á niðurleið.

Ástæðan er einföld: Vísindin hafa í mörgum tilvikum svikið okkur.

Augljóst dæmi eru loftslagsvísindin eins og þau eru kynnt af litlum en háværum og áhrifamiklum hópi einstaklinga (stjórnmálamanna, Hollywood-stjarna og vísindamanna á ríkisstyrkjum). Samkvæmt þeim er fellibyljum að fjölda, sem er ekki raunin, eyjar að sökkva, sem er ekki raunin, loftslagið að hlýna, sem er ekki raunin, og ofsaveðrin að verða verri, sem er ekki raunin.

Almenningur er fyrir löngu hættur að hafa áhuga á þessu máli þótt milljarðar og aftur milljarðar af skattfé sé dælt í ráðstefnur og rannsóknir á þessu sviði.

Annað dæmi um hrakfarir vísindanna er hagfræðin. Sú hagfræði sem er helst í hávegum höfð í dag boðar ríkiseinokun á peningaútgáfu, sem á að stilla af kaupmátt peninga og atvinnuleysi en gerir þvert á móti, og skattkerfi sem er sífellt að flytja fé á milli í nafni jöfnuðar, stöðugleika og hagsældar en veldur fátækt, óstöðugleika og vansæld. Hagsveiflurnar eru orðnar fleiri, svæsnari og sársaukafyllri. Sparnaður fólks er brenndur á báli peningaprentunar til að falsa hagvaxtartölur fyrir stjórnmálamenn í atkvæðaleit. 

Enn eitt dæmi um hrakfarir vísindanna er næringarfræði. Einn daginn er ákveðið að fita sé slæm en sykrað fæði skárra, á meðan hún er kolvetnasnauð. Þann næsta er fita góð en sykurinn slæmur. Öllum meðmælum næringarfræðinga er svo mætt með skattheimtu, niðurgreiðslum, reglugerðum, boðum og bönnum. Á meðan fjölgar þeim offeitu í sífellu með tilheyrandi fylgikvillum. 

Það er allt í lagi að vera tortrygginn á það sem sagt er og skrifað. Því miður virðist samt þurfa sífellt meira af þeirri tortryggni því vísindin eru búin að svíkja okkur á svo mörgum sviðum.

Hyggst sanna að jörðin sé flöt

Borgaðu bara og þegiðu

Íslendingar eru mjög stoltir af lífeyrissjóðskerfinu sínu. Það mega þeir líka alveg vera. Lífeyrir á ekki að koma skattgreiðendum við. Víða um heim rekur ríkisvaldið svokallaða gegnumstreymissjóði. Menn borga þá lítið í lífeyrissjóði og þiggja svo lífeyri úr ríkissjóði. Mörg ríki eru tæknilega gjaldþrota vegna slíkra skuldbindinga og hætt við að óvinnufærir eldri borgarar þurfi að finna rækilega fyrir niðurskurðarhnífnum í náinni framtíð.

Á Íslandi er reynt að haga hlutum þannig að það sé til innistæða fyrir ellilífeyrinum.

Kerfið er samt ekki fullkomið.

Lífeyrir er skyldusparnaður fyrir allt vinnandi fólk. Það er ekki hægt að sleppa því að borga í lífeyrissjóð, t.d. á meðan manneskja er að borga niður dýrt húsnæðislán. Menn eru neyddir til að leggja fyrir og spara á lágum vöxtum þótt þeir séu að borga niður lán á háum vöxtum. 

Hvað yrði um mann í námskeiði í heimilisbókhaldi sem legði slíkt fyrirkomulag til? Hann fengi falleinkunn. 

Lífeyrir fer í allskonar fjárfestingar sem að hluta eru ákvarðaðar með lögum og að hluta af sérfræðingum lífeyrissjóðanna. Sjóðsfélagar hafa þarna litla eða enga aðkomu. Jú, þeir geta e.t.v. kosið um einhvers konar fjárfestingarstefnu, en það er ekki hægt að skikka lífeyrissjóðinn til að kaupa gull, Rolex-úr, iðnaðarhúsnæði, sumarbústaðarland eða hlut í sprotafyrirtæki, svo dæmi séu tekin.

Mikið af lífeyri landsmanna er bundinn í opinberum skuldum hins opinbera og hlutabréfum fyrirtækja í áhættusömum rekstri. Stjórnmálamenn vilja fjármagna framkvæmdir sem kaupa þeim atkvæði með peningum lífeyrissjóðanna. Sumir vilja að lífeyrissjóðir fjárfesti í pólitískum rétttrúnaði, t.d. fyrirtækjum sem konur eiga eða fyrirtækjum sem framleiða íhluti í sólar- og vindorkuframleiðslu. 

Það er allt í góðu með að fólk safni í sjóði. Fyrir suma er það samt heimskulegt. Fyrir aðra er það ótímabært. Fyrir enn aðra er það sóun á fé. Og þegar allt kemur til alls eiga sjóðsfélagar ekkert í sjóðunum: Þeir erfast ekki og er ekki hægt að fá útgreidda sem eingreiðslu. 

Helgi í Góu skorar á lífeyrissjóðina

Stjórnmálin og sjávarútvegurinn: Banvæn blanda

Sjávarútvegurinn er umdeildur atvinnuvegur á Íslandi. Honum gengur líka yfirleitt vel og það getur verið varasamt.

Það finnst öllum frábært að útvegurinn leggi á sig alla vinnuna. Það þarf að ákveða hvaða fiska á að veiða, hvar og hvenær. Það þarf að velja réttu skipin og veiðarfærin og halda því öllu saman við. Það þarf að ráða menn til vinnu og borga þeim. Það þarf að vinna aflann, flaka hann, flytja og ferja á milli heimshluta. Það þarf að ákveða á hvaða markað á að setja hvað til að hámarka söluverðmætið. Það þarf að flokka afla og ákveða hvað skal selt frosið, ferskt, þurrkað eða brætt. Það þarf að pakka sumu í stórar umbúðir og aðrar í litlar. 

Í stuttu máli: Það er ekkert sjálfgefið við það að hagnast á veiði fiska. Það er í raun flókið mál. 

Að lokum þarf að gera upp og reikna út hagnað eða tap af starfseminni.

Komi í ljós hagnaður eru margir fljótir að segja að útvegurinn hafi fengið arð af auðlind þjóðar og að hann þurfi að skattleggja í ríkissjóð. Verði sú skattlagning of há leiðir það til samdráttar í greininni því eftir því sem rekstraraðilinn er stærri, því líklegra má telja að honum takist að lifa af skattheimtuna.

Komi í ljós tap verða margir áhyggjufullir. Fólk óttast uppsagnir og töpuð störf. Fari svo er talað um að það þurfi að veita byggðakvóta, veikja gengið og grípa til sérstakra ráðstafana.

Þeir sem tala um að vilja skattleggja sjávarútveginn enn meira en um leið að sjávarútvegurinn þurfi að vera sem víðast til að tryggja byggð í hverjum firði eru auðvitað í mótsögn við sjálfan sig.

Þeir sem tala um að vilja auðvelt aðgengi að sjávarútvegi fyrir nýliða (trillukallinn?) en um leið að sjávarútvegur eigi að borga himinháa skatta eru líka í mótsögn við sjálfa sig.

Þeir sem telja sjávarútveginn þéna of mikið eru bara að horfa á ársuppgjör stærstu og hagkvæmustu fyrirtækjanna, sem eru um leið að styrkjast eftir því sem skattheimtan kreistir lífið úr samkeppnisaðilum þeirra.

Byggðakvótinn svokallaði er plástur á það sár sem ríkisvaldið hefur sjálft valdið sjávarútvegnum. Væri ekki nærtækara að hætta að særa sjávarútveginn og afnema þessar sértæku ríkisaðgerðir, sem virka um leið til atkvæðakaupa fyrir stjórnmálamenn án hugsjóna?

Sértækur byggðakvóti eykst um 12%

Er ekki hægt að ná samkeppnisforskoti út á brottkastið?

Í margs konar iðnaði leggja menn mikið kapp á að ákveðið vörumerki standi fyrir ákveðnum gæðum. Menn eyða fúlgum í að innleiða gæðakerfi og verða sér út um ákveðna vottun sem má setja á umbúðir eða í auglýsingar. Hugsunin er svo sú að neytendur verðlauni fyrirtækið og velji frekar vörur þess og þjónustu en annarra.

Þannig verða margir framleiðendur sér úti um allskyns vottanir sem segja að framleiðslan sé lífræn, sjálfbær, umhverfisvæn, án aukaefna eða ýmislegt í þessum dúr.

Í sjávarútvegi horfir þetta öðruvísi við. Hér eru í gildi ákveðin lög og þeim er svo framfylgt af hinu opinbera. Það er gert ráð fyrir að á meðan enginn sætir kæru fyrir lögbrot þá uppfylli viðkomandi bókstaf laganna.

Svo virðist sem þetta sé falskt traust. 

Svipað falskt traust ríkir í kringum bankana sem eiga að lúta eftirliti Fjármálaeftirlitsins og bænda sem eiga að lúta eftirliti ýmissa eftirlitsaðila. 

Er e.t.v. kominn tími til að fjarlægja hið falska traust af útgerðinni? Ef útgerðin vill höfða til neytenda þarf hún þá að verða sér úti um óháða vottunaraðila sem stimpla ekki hvað sem er. Kannski væri hægt að búa til vottunina "sjálfbærar veiðar" sem fela í sér að það sé ekkert brottkast eða að brottkast sé háð ströngum skilyrðum. Útgerðin hættir að borga hinu opinbera fyrir eftirlitið og leitar til óháðra eftirlitsaðila sem keppa sín á milli í trausti, bæði skjólstæðinga sinna og neytenda.

Slíkt væri ekki fáheyrt, óþekkt eða út úr kú. Allir vita að opinbert eftirlit getur verið gott og getur verið skítt, en að það mæti engu markaðsaðhaldi og hafi því tilhneigingu til að búa falskt traust. 

Yfirvöld og útgerðaraðilar, er ekki kominn tími til að breyta til?

„Subbuskapur af verstu gerð“

Þegar tölvan segir nei

Aðdáendur þáttanna Little Britain þekkja vel atriðin þar sem tölvan segir nei við öllu.

Svona er þetta víðar en í fyndnum, breskum grínþáttum. Fréttir segja nú frá fólki sem býr í allskyns húsnæði sem tölvan veit ekki að hýsir fólk alla daga ársins. Þetta er dæmi um tölvu sem segir nei. 

Einu sinni voru opinber skráningarkerfi ætluð til að skrá það sem fór fram í samfélaginu. Núna eru þau notuð til að stjórna því hvað fólk gerir. Ef tölvan segir nei er það ekki leyfilegt. Í staðinn ætti tölvan bara að taka við upplýsingum um raunveruleikann sé á annað borð áhugi á því að skrásetja raunveruleikann.

Geti átt lögheimili í frístundabyggð

Griner hele vejen til banken

Danir eru með hugtak sem þeir nota um þá sem eru að auðgast vel á einhverju. Þeir tala um að menn fari hlæjandi í bankann því þar bíður þeirra stórfé til úttektar.

Öll umsýslan í kringum FIH-bankann danska er til þess fallin að fá suma Dani til að fara hlæjandi í bankann. Nokkrum Dönum tókst að kaupa bankann frá Seðlabanka Íslands á skilmálum sem gerði þeim kleift að græða marga milljarða. 

Kannski var sú sala mistök af hálfu Seðlabanka Íslands. Kannski vissu menn ekki betur. Hver veit. Bankinn var veðsettur fyrir 1000 milljarða og seldur á hálfvirði til Dana sem græddu fúlgur. Vissu Danirnir eitthvað sem stjórn Seðlabanka Íslands vissi ekki? Fannst Seðlabanka Íslands kannski mikilvægara að losna við bankann en fá fyrir hann fullt verð? Varð bankinn kannski verðmætari við það eitt að losna úr klóm Seðlabanka Íslands? 

Nú mun skýrsla bráðum líta dagsins ljós. Í henni fer Seðlabanki Íslands yfir meðferð Seðlabanka Íslands á eignasafni Seðlabanka Íslands. Menn geta e.t.v. rólegir gert ráð fyrir að Seðlabanki Íslands fari ekki of illa með Seðlabanka Íslands í þeirri skýrslu, en sjáum hvað setur.

Skýrslan um neyðarlánið í janúar

Óþolandi að vera í stjórnarandstöðu?

Margir þingmenn og flokksmenn flokka sem eru ekki stjórnarmyndunarviðræðum hafa mikla tjáningarþörf þessa dagana. 

Gripið er til furðulegra myndlíkinga og samsæriskenninga. Menn þenja sig á samfélagsmiðlunum. Víða er allt að verða vitlaust!

Það er eins og margir þeir sem sjá fram á að sitja í stjórnarandstöðu vilji alls ekki það hlutskipti. Hefðbundin þingstörf eru greinilega ekki nógu heillandi. Nei, þetta fólk vill ráða. Það vill vera í klíkunni sem skipar fyrir, en ekki í hinni sem þarf að verjast. 

Ríkisstjórnarsamstarf Sjálfstæðisflokks, VG og Framsóknar er vissulega engin óskastaða fyrir neinn. Það er samt óþarfi að gera á sig af pirringi. 

„Mynda samsæri gegn kjósendum“

Just do it!

Af hverju vantar klósett við vinsæla áfangastaði? Af hverju vantar oft göngustíga á slíkum svæðum? Af hverju er víða skortur á bílastæðum? Af hverju er viðhald víða í molum? Af hverju er enginn að dansa í kringum vel borgandi ferðamenn og tryggja ánægju þeirra?

Svarið er: Það skortir hvata.

Þar sem hvata skortir verður mönnum skiljanlega lítið úr verki. Fáir vilja leggja á sig mikið erfiði án þess að sjá ávinning af slíku. 

Einn áhrifamesti hvati sem finnst í þessum heimi er sá að fá borgað fyrir erfiði sitt. Með því að eiga von á launum eða hagnaði er hægt að fá menn til að vakna snemma, vinna frá morgni til kvölds, svitna, puða, byggja, breyta og innleiða nýjar lausnir. Það er hægt að fá fólk til að setjast á skólabekk í mörg ár og lifa á núðlusúpum og beisku kaffi. Það er hægt að fá fólk til að kveðja fjölskyldur sínar svo vikum skiptir. Það er hægt að fá fólk til að gera svo margt af fúsum og frjálsum vilja ef hvatinn er til staðar.

Hvað gerist þegar þú fjarlægir þennan sterka hvata, þ.e. þann að eiga von á launum eða hagnaði? Flestir bregðast illa við og leggja niður vinnu. Örfáar sálir leggja á sig sjálfboðavinnuna en þá sjaldnast fyrir efnaða útlendinga eða fólk sem hefur það sæmilegt. Yfirleitt eru það fátæklingar, fatlaðir og langveikir sem njóta örlætis annarra í formi frjálsra framlaga og sjálfboðavinnu (og það er gott). Ríkir ferðamenn frá Japan og Jótlandi geta yfirleitt ekki átt von á gjöfum (og það er ekki óskiljanlegt né slæmt).

Hvernig stendur á því að skortir klósettaðstöðu, bílastæði, göngustíga, merkingar, viðhald og veitingasölu víða á fjölsóttum íslenskum ferðamannastöðum?

Svarið er: Það skortir hvata.

Hverjum er það að kenna? Ríkisvaldinu.

Hvað er til ráða? Koma ríkisvaldinu úr veginum.

Segjast hafa lausn á salernisvanda

Drekka minna en kunna ekki að skrifa

Mikið er nú gert úr því að unglingjadrykkja á Íslandi sé í sögulegum lægðum. Borgarstjóri segir að það sé vegna átaks yfirvalda. Þau bjóði nú upp á fleiri tómstundir. Foreldrar séu líka byrjaðir að taka höndum saman. Meira er í boði og annað en bara að drekka sig til dauða.

Við þetta hafði ágætur maður eftirfarandi athugasemd sem ég leyfi mér að birta nokkurn veginn óbreytta:

"Mun sennilegri skýring er að krakkarnir hafa aðgang að endalausri afþreyingu í tölvum sínum og s[í]mum. Þ[á] geta þau notað samf[é]lagsmiðla og stefnum[ó]tasiður til að komast á séns og því minni ástæða til að hanga í vandræðalegum unglingapart[ý]um."

Ég ætla að taka undir þessa athugasemd. Sjálfur á ég einn 13 ára sem sýnir ekki minnstan áhuga á því að fara í partý. Það eru heldur engin bekkjarpartý hjá honum. Strákarnir "hittast" á netinu og spila saman tölvuleiki. Það er enginn hvati né þörf til að standa upp og fara út úr húsi þar sem freistingar heimsins, tækifæri og möguleikar bíða ungmennanna. Ég held að minn strákur eigi eftir að "hanga í tölvunni" til 18 ára aldurs hið minnsta.

Nú bý ég að vísu ekki á Íslandi heldur í Danmörku þar sem áfengi má selja löglega til ungmenna frá 15 ára aldri, en það breytir því ekki að í stað partýa eru komnir tölvuleikir sem spilast á netinu. Þetta er einföldun en ekki í fjarri lagi.

En hver er hin hliðin? Unglingarnir eru hættir að drekka já, en þeir eru líka hættir að skrifa og lesa. Þeir ná sér ekki í bók og setjast niður og lesa. Nei, þeir "chatta" í símunum á samfélagsmiðlum. Þeir telja að þeir fái nægan lestur út úr því að lesa smáskilaboð. 

Skólarnir hafa líka breyst. Þar er tölvum af ýmsu tagi rúllað fyrir framan nefið á þeim frá 8-10 ára aldri. Kennararnir þurfa bara að virkja eitthvað smáforrit og krakkarnir læra svo af skjánum. Þeir skrifa ekki stíla í höndunum. Þeir lesa sér ekki til afþreyingar.

Ungmennin skiptu út bók og bjór fyrir tölvu. 

Svolítið kaldhæðin sýn á hlutina gæti því verið svohljóðandi:

• Krakkarnir hættu að drekka og lesa, og í staðinn eru þeir edrú og ólæsir.
• Þeir fóru að borða hollar og hreyfa sig meira, en um leið er sjálfsmynd þeirra löskuð af eintómum samanburði við aðra á samfélagsmiðlunum.
• Í stað þess að læra spjara sig í frumskóginum sem lífið er eru þeir heima, til friðs í tölvunni og undir verndarvæng foreldra og kennara frá morgni til kvölds. 

Er það of mikil einföldun? 

Sífellt fleiri ólæsir og óskrifandi

Leggjum niður Seðlabanka Íslands

Það er vandasamt verk að sitja í stól alræðisherrans sem reynir að stilla saman hagkerfi, samfélag, gengi gjaldmiðils, inn- og útflutning, verðlagsþróun, kaupmátt, vexti, sparnað, fjárfestingu, fjármál ríkisins, kjarasamninga, fjárfestingar, skuldsetningu, tilhneigingu fólks til að spara eða eyða og ákvarðanir loforðaglaðra stjórnmálamanna.

Það er í raun ekki hægt.

Á frjálsum markaði er það verðlagið sem sendir skilaboð til hinna og þessara um hvað eigi að gera. Ef bananar hækka í verði, t.d. vegna uppskerubrests, getur fólk keypt epli í staðinn á meðan þeir sem geta ekki án banana verið borga uppsett verð og fá sitt. Ef skattar á vinnu bifvélavirkja hækka og gera þá óviðráðanlega dýra reynir fólk að kaupa þjónustu handlaginna frænda í staðinn. 

Í Sovétríkjunum kvörtuðu opinberir embættismenn yfir álaginu sem fylgdi því að ákveða verð á þúsundum mismunandi hluta. Þeir reyndu sitt besta. Alltaf mynduðust samt biðraðir, skortur var á öllu nema vodka (enda verðlagður hátt) og enginn átti neitt.

Í Seðlabanka Íslands finnst mönnum vera mikið að gera hjá sér að ákveða verð á peningum, sem hefur um leið áhrif á verð á öllu öðru. Alltaf þarf að vera á varðbergi að grípa inn í, kaupa og selja gjaldeyri, setja reglur, stunda eftirlit og lægja óánægjuraddir þeirra sem vilja hærri eða lægri vexti.

Ríkið á ekki að standa í framleiðslu og verðlagningu á peningum frekar en sementi og ullarsokkum. Það á að gefa notkun og framleiðslu peninga frjálsa. Peningar eiga að keppa í trausti en ekki því hversu mikið bolmagn skattgreiðendur hafa til að bjarga málum þegar allt er komið í bál og brand.

Í Zimbabwe fyrir nokkrum árum geisaði verðbólga upp á mörgum hundruð prósent á ári. Þar gáfust menn upp á því að gefa út gjaldmiðla og þar notar almenningur og fyrirtæki nú marga mismunandi gjaldmiðla. Af þessu mál læra.

Er eftir einhverju að bíða?

Minni hagvöxtur og meiri verðbólga