Stjórnarskrá Íslands er ekki gallalaus en ...

Ríkisstjórn Íslands setti sér þann pólitíska ásetning að gera róttækar breytingar á stjórnarskrá Íslands, t.d. koma þar inn auknum heimildum stjórnvalda til að ganga á eignarétt og tjáningarfrelsi einstaklinga, og fá aukið svigrúm til að semja um fullveldi landsins við erlend ríkjasambönd. Hruninu var kennt um þörfina á nýrri stjórnarskrá, en ég held að flestir hafi séð í gegnum þann spuna núna.

Með krókaleiðum hefur hugmyndum í þessa veruna verið komið á blað í gegnum hið svokallaða Stjórnlagaráð.

Margir hafa lýst yfir andstöðu við annars vegar hið nýja frumvarp um nýja stjórnarskrá, og aðferðafræðina sem notuð hefur verið til að "skipta um" stjórnarskrá. Bent hefur verið á hættuna á mikilli réttarfarslegri óvissu á Íslandi ef skyndilega er mælt fyrir um allskyns nýjar kröfur á ríkisvaldið ("réttinn" til að lifa með reisn, svo dæmi sé tekið). Erfitt er að spá fyrir um áhrif róttækra breytinga á stjórnskipun landsins. Sjálft plaggið er svo frasakennt að lögfræðingar munu þurfa að moka stórfé í vasa sína til að komast til botns í þeim. Dómarar munu sömuleiðis þurfa að skrifa á sig óteljandi yfirvinnutíma til að endurtúlka alla fyrri ákvarðanir dómstóla á Íslandi seinustu áratugi.  

En andstaðan við hið nýja plagg er auðvitað ekki skilyrðislaus stuðningur við gildandi stjórnarskrá Íslands. Sú stjórnarskrá hefur marga kosti, en hún er líka full af meinlegum ákvæðum sem rugla saman rekstri ríkisvalds og starfslýsingu fóstru á leikskóla.

Dæmi:

63. gr. [Allir eiga rétt á að stofna trúfélög og iðka trú sína í samræmi við sannfæringu hvers og eins. Þó má ekki kenna eða fremja neitt sem er gagnstætt góðu siðferði eða allsherjarreglu. 

73. gr. (undirgrein 2) Tjáningarfrelsi má aðeins setja skorður með lögum í þágu allsherjarreglu eða öryggis ríkisins, til verndar heilsu eða siðgæði manna eða vegna réttinda eða mannorðs annarra, enda teljist þær nauðsynlegar og samrýmist lýðræðishefðum.

72. gr. [Eignarrétturinn er friðhelgur. Engan má skylda til að láta af hendi eign sína nema almenningsþörf krefji. Þarf til þess lagafyrirmæli og komi fullt verð fyrir. 

Allar þessar greinar gefa ríkisvaldinu nánast ótakmarkað skotleyfi á trúfrelsi, málfrelsi og eignaréttinn. Alltaf má túlka eitthvað sem nauðsynlegt í nafni "allsherjarreglu" eða "almenningsþarfar".  

Hið nýja uppkast að stjórnarskrá gengur enn lengra í ranga átt en núgildandi stjórnarskrá. Samkvæmt því plaggi má líka banna, skerða og gera upptækt í nafni "barna". Allskyns jákvæð réttindi (sem um leið eru kröfur á skattgreiðendur) eru lagðar ríkisvaldinu á herðar. Í stað þess að stjórnarskráin sé skjöldur almennings gegn yfirgangi yfirvalda er hún orðin að kröfulista þeirra sem hæst hrópa á hendur skattgreiðenda. Það er ekki stjórnarskrá í anda evrópskrar hefðar, heldur frasaskjal í anda Sovétríkjanna sálugu. 

Gildandi stjórnarskrá er að mörgu leyti gölluð, meira að segja í grundvallaratriðum, en hún er skömminni skárri en það sem er verið að bjóða upp núna á í nafni "þjóðarinnar".

Svo má auðvitað nefna að það skiptir í sjálfu sér litlu máli hvað stendur í stjórnarskrá ef ekki er farið eftir henni. Þar væri kannski nærtækara að byrja tiltektina í íslensku stjórnkerfi? 

Athugasemdir

[Helgi (IP-tala skráð) 26.10.2012 kl. 08:18]

Sæll.

Fín hugleiðing hjá þér.

Sammála þér varðandi það að fyrst þurfi að fara eftir þeirri "gömlu" áður en við fáum okkur nýja.

Mér finnst illilega vanta í stjórnarskrá einhvers konar vörn gegn eignaupptöku hins opinbera í gegnum skatta og alls kyns svoleiðis vitleysu. Hvað stoppar t.d. þingmenn í að ákveða að tekjuskattur skuli vera t.d. 55% eða 60%. Ég veit ekki betur en slíkt hafi verið ákveðið annars staðar og þá getur það gerst hér (Frakkar ætla þessa leið núna). Setja þarf slíku þröngar skorður. Í núverandi kerfi gefum við þriðja aðila leyfi til að ákveða hve mikið af okkar tekjum er tekið af okkur án þess að eitthvað þak sé á þessari heimild?! Þetta er rugl.

Ég las góða bók um efnahagsmál í sumar og þar kom greinilega fram að þar sem eignarréttur er óskýr, virtur stundum og stundum ekki eða verið að hringla með hann er afleiðingin verra efnahagslegt ástand en hægt væri. Hver fjárfestir í óvissuástandi (kannski bara Krugman eins og nýlegar pistill hans ber vitni)?

Svo er nokkuð merkilegt hvernig vestrænar ríkisstjórnir segjast endilega vilja fá fleiri ný störf - elska ný störf - en hatast út í þá sem búa þessi störf til. Er nema von að mikið atvinnuleysi sé víða í hinum Vestræna heimi?

[Geir Ágústsson, 29.10.2012 kl. 09:04]

Sæll Helgi,

Stjórnarskrá getur aldrei veitt meiri vörn gegn stjórnarskrá en skipulögð og meðvituð andspyrna almmennings. Hún getur kannski tafið fyrir útþenslu ríkisvaldsins, en til lengri tíma litið mun ríkið fara sínu fram. Það er jú ríkið sem ræður dómara sem eiga að "túlka" stjórnarskránna, það eru stjórnmálamenn sem eiga að hafa hemil á öðrum stjórnmálamönnum, og svo má eflaust velta því fyrir sér hvaða hvata lýðræðið ýtir undir hjá stjórnmálamönnum.

Tökum dæmi: Stjórnarskráin heimilar ekki eignaupptöku, NEMA "almenningsþörf" krefji, og skal þá koma fyrir verð á einhverju svipuðu og gert var upptækt, en þó ekki það sama (verð á hlut er ekki hægt að ákveða fyrirfram, það er fyrst ljóst þegar kaup/sala milli tveggja aðila hefur verið ákveðin með tilliti til verðs).

Hvaða vörn er í þessu? Ríkisvaldið hefur sópað til sín heilu landflæmunum til að sökkva undir uppistöðulón, gegn mótmælum landeigenda, og kallað það "almenningsþörf". Ríkið getur lagt á þig 20% eignaskatt og ef þú stendur ekki í skilum geta starfsmenn ríkisins tekið af þér þína eigin eign, undir því yfirskyni að þú hafir ekki greitt af henni næga skatta!

Vörnin er engin ef almenningur liggur flatur og lætur vaða yfir sig mótþróalaust.