Rusl og verðmæti

Á heimasíðu dönsku orkustofnunarinnar segir:

Sorp hefur þróast úr því að vera vandamál í að vera eftirsótt auðlind. Þetta hefur skapað tækifæri fyrir vel starfhæfan markað fyrir úrgang sem gerir ráð fyrir aukinni samkeppni og skilvirkari úrgangsstjórnun. Hagræðing í sorpbrennslugeiranum hefur lengi verið á dagskrá stjórnmálanna.

Bíddu nú við, er sorp auðlind? Er sorp verðmætt? Er samkeppni um nýtingu á sorpi? Hvað er í gangi!

Í Danmörku eru starfræktar fjölmargar sorpbrennslustöðvar, oft í námunda við íbúðahúsnæði og hreinlega inni í hverfum. Á einni þeirra er meira að segja kaffihús á þakinu og skíðabrekka sem fólk má nýta, bæði á sumrin og veturnar.

Úr þessum verksmiðjum streymir lyktarlaus reykur. Ég heimsótti eina slíka um daginn og sá hvernig ruslabílarnir keyrðu inn, bökkuðu að gati í veggnum og sturtuðu þar sorpinu inn, beint úr ruslatunnum fólks. Vitaskulda á sorpið að vera flokkað rétt en búið að tryggja að ef rafhlaða springur að þá séu það ekki endalok ofnsins. 

Þessar stöðvar framleiða hita og rafmagn og er stundum talað um þær sem orka úr sorpi stöðvar (Energy from Waste).

Þessar sorpbrennslustöðvar - alls 23 talsins í Danmörku þegar þetta er skrifað - eru auðvitað misstórar. Menn segja of stórar fyrir íslenskar aðstæður. Mengunarbúnaðurinn sé líka of dýr - of dýr fyrir íslenskar aðstæður. Þegar er búið að ákveða að urða minna er því ekki annað í stöðunni en að borga fúlgur fyrir útflutning á sorpi. Það er ekki of dýrt fyrir íslenskar aðstæður, að því er virðist.

Gleymum því að í Danmörku finnast sorpbrennslur sem brenna svipuðu magni á ári og Sorpa urðar í dag, og uppfylla allar kröfur. Þegar kemur að samanburði við útlönd er bara við hæfi að bera saman borgarlínur. 

Gleymum því að tæknin er orðin mjög fullkomin. Ekki bara er reykurinn lítið annað en lyktarlaus og hvít gufa og að askan fer í gegnum mjög kröfuhart ferli þar sem næst meira að segja að vinna hráefni úr henni.

Gleymum þessu öllu!

Borgum frekar útlendingum fyrir að taka við sorpinu með skipaútflutningi sem kostar margfalt á við urðum, og leyfum þeim að njóta hitans og rafmagnsins sem hlýst af íslenska hráefninu.

Því við þurfum jú að hugsa um heildina en ekki bara okkur sjálf, ekki satt?

Á þessari síðu hefur áður verið minnst á íslensku orkuskiptin - að Íslendingar séu að fara úr rafmagni yfir í olíu. Sú lýsing nær ekki bara yfir fiskimjölsverksmiðjurnar. Hún nær líka yfir sorpið. Í stað þess að framleiða rafmagn með sorpbrennslu er olíu eytt til að sigla því í erlenda rafmagnsframleiðslu. Fjarlægðin á milli þess sem er sagt og þess sem er gert í íslenskum orkumálum vex í sífellu.

Sorpa kynnir gjaldskrárhækkun

Stærsta loftræstikerfi í heimi

Í stórskemmtilegum skoðanapistil í Viðskiptablaðinu um daginn er endað á nokkuð liprum orðum:

Þannig heyrðu hrafnarnir það frá fulltrúum atvinnulífsins sem þátt taka fyrir eigin kostnað að það hafi verið stórkostleg skemmtun að hlusta á íslenska embættismenn segja frá samningaviðræðunum sem þeir tóku þátt í og hvernig þær væru að þróast með tilliti til framtíðarhitastigs jarðar. Þær nefndu að eins og samningarnir stæðu þá stundina þá yrði hlýnun jarðar 1,7 gráður en þær væru að reyna að koma þessu niður í 1,5 gráður.

Já, þetta er víst bara svona: Aukin losun manna á koltvísýring ýtir hitastiginu upp, á mjög fyrirsjáanlegan og línulegan hátt, og minnkun á þessari tilteknu tegund losunar á þessari tilteknu lofttegund leiðir til minni hlýnunar á fyrirsjáanlegan og línulegan hátt.

Nú vinn ég í frekar stóru skrifstofuhúsnæði sem rúmar á góðum degi um 1500 manns og sit þar í rými með um 20 öðrum einstaklingum. Loftslagið í þessu húsnæði er algjörlega undir stjórn manna sem reka öflugt loftræstikerfi þar sem hita og kulda og raka má stjórna og aðlaga eins og til þarf til að ná ákveðnu raka- og hitastigi. En viti menn: Eftir því sem líður á morguninn og fleiri mæta á skrifstofuna, því heitara verður í rýminu. Það tekst sem sagt ekki að hemja loftslag innandyra þótt umhverfið sé algjörlega undir stjórn manna.

Og hvað þá af sömu nákvæmni og menn ætla núna að reyna beita á loftslagið.

Þetta er kannski ekki heppileg samlíking - loftslag breytist hægt yfir langan tíma og örfáar kommur geta leitt til mikilla afleiðinga, eða svo er sagt. En mér dettur kannski í hug að fólk sé búið að fylla hausinn á sér af heitu lofti frekar en vísindum og líði eins og það geti flogið eins og loftbelgur og telji að plánetan öll sé í raun eins og stjórnborð loftræstikerfis, frekar en flókið og ólínulegt samspil þátta sem verka hver á annan, jafnvel til skiptis. 

Munum að margir af helstu æðstuprestum veirutíma sem þar töluðu um vísindin eru líka leikmenn í loftslagsleikritinu. Það skyldi þó ekki vera að loftslagsvísindin séu sama þvæla og veiruvísindin en tekur bara lengri tíma að afhjúpa það?

En að lokum:

• Vísindamenn deila ennþá mjög um hversu mikil áhrif losun manna á koltvísýringi hefur á hitastig Jarðar, og jafnvel um það hvort þau áhrif séu góð eða slæm (t.d. er Jörðin að grænka mjög núna vegna aukins styrkleika koltvísýrings í andrúmsloftinu, og það eykur bæði vöxt skóga og uppskeru)
• Það er engin samstaða meðal vísindamanna, en vissulega töluvert þöggun í gangi
• Þegar vísað er í loftslagsskýrslur Sameinuðu þjóðanna er ekki verið að vísa í raunverulegu vísindin sem þar liggja að baki heldur umpökkun blaðamannafulltrúa. Vísindamenn hafa jafnvel sagt sig úr starfi Sameinuðu þjóðanna eftir að hafa fundist vera frjálslega farið með niðurstöður þeirra
• Það er líklega að hefjast kuldaskeið en ekki hlýðskeið á Jörðinni eftir þægilega áratugi undanfarið
• Þessar loftslagsráðstefnur munu í framtíðinni fara í sögubækurnar með pílagrímusferðum trúaðs fólks, nema hvað ólíkt slíkum ferðum innan hinna hefðbundnu trúarbragða, sem hætta sennilega aldrei, þá hverfa loftslagsráðstefnurnar á endanum

Höldum fótunum í jarðsambandi og hausinn lausan við heitt loft þótt það sé erfitt með okkar stjórnmála- og blaðamenn að störfum.

Forseti COP28 sagður afneita hlýnun jarðar

Klámkjafturinn á fjölmiðlum

Það vantar ekki tilfinningaklámið í fjölmiðlum þessa dagana, og sérstaklega í fyrirsögnunum:

Edda Björk vistuð í alræmdu fangelsi: „Þetta er strangara en við eigum að venjast“ (mannlif.is)

Edda Björk vistuð í öryggisfangelsi í Noregi (ruv.is)

Edda Björk fær hryðjuverkameðferðina í Noregi – Lokuð inni í sama fangelsi og Breivik og má aðeins hringja eitt símtal á viku (dv.is)

Ótrúlegt en satt virðist visir.is halda sig á jörðinni. Það gerir mbl.is líka.

Undir öllum þessum æðisgengnu fyrirsögnum kemur fram að vissulega sé fangelsið það sama og Breivik sat í á sínum tíma, en nú sé búið að breyta því í kvennafangelsi. Rétt fyrirsögn er því:

Kona vistuð í kvennafangelsi.

Ekki flókið, en greinilega samt. Vonum bara að kvennafangelsið sé samt án kvára. Slíkt hefur endað illa.

Á Íslandi er að því er ég veit bara einn blaðamaður sem hefur nennt að kafa aðeins ofan í mál barnaræningjans og það er Frosti Logason í þáttum sínum Harmageddon á Brotkast. Hann hefur meðal annars rætt við norska blaðamenn og rýnt í dómsúrskurðina sem liggja að baki því að Edda fékk mjög skerta umgengni (því hún hafði áður neitað að virða umgengnissamninga, t.d. með því að láta lækni setja að ástæðulausu gifs á fót barns til að koma í veg fyrir að það gæti ferðast), undir eftirliti þar sem samskipti áttu að fara fram á norsku (því það hafði sannast að hún eitraði mjög föður barnanna í huga barnanna og því haft eftirlit með samskiptum hennar), og svona mætti lengi telja. Ekki mín orð, en ég trúi þeim nógu vel til að endurtaka þau.

Er þá hægt að treysta blaðamönnum til að fjalla hér með heiðarlegum hætti um flókið mál með langan aðdraganda? Auðvitað ekki. Tilfinningaklámið er mun söluvænlegra. Sumir telja það hreinlega vera ómögulegt að kona geti rænt börnum sem hún fæddi, og þýðir þá lítið að tala um lög og reglu og réttarríkið og úrskurði og samninga og rétt barna til að umgangast föður og þess háttar. Blaðamenn vita þetta kannski og leggja ekki í dýpri nálgun á viðfangsefninu. 

Ekki frekar en í svo mörgum öðrum málum þar sem sjálfstæðir blaðamenn hafa þurft að vinna vinnuna.

Annars er hugur minn allur hjá börnunum sem núna eru á vergangi eins og undanfarin tvö ár, sennilega skemmd til lífstíðar. Það má vel vera að þau elski mömmu sína, jafnvel meira en pabba sinn, en það var mamman sem varpaði sprengjunum - ítrekað og yfir mörg ár - og börnin eru rústirnar.

Meðlagsfangelsið

Þegar leiðir foreldra skiljast tekur við allskonar ferli. Eigi þeir sameiginlegt húsnæði þarf að losna við það eða breyta eignarhaldinu. Eigi þeir gæludýr þarf að ráðstafa þeim. Verðmætum þarf að skipta og þar fram eftir götunum.

Og svo þarf auðvitað að huga að börnunum. Hvenær eiga þau að njóta nærveru móður og hvenær eiga þau að njóta nærveru föður? 

Í löggjöfinni er mikil áhersla lög á hagsmuni barna þegar foreldrar skilja. Þau eiga rétt á að umgangast bæði foreldri. Skiljanlega, því stórar og litlar rannsóknir, íslenskar og erlendar, komast mjög skýrt og skilmerkilega að þeirri niðurstöðu að sé umgengni jöfn og regluleg þá vegnar skilnaðarbörnum jafnvel og börnum innan kjarnafjölskyldu á meðan börn með ójafna umgengni, og börn algjörlega án annars foreldris, vegnar mun verr.

Allskyns embætti eru til þess fallin að tryggja að lögum um vernd barna sé framfylgt. Lagatextinn virðist vera laus við fordóma gagnvart feðrum og leggja áherslu á börnin. Allt er gott, á pappír.

En þá tekur framkvæmdin við.

Hún sést best í tölunum. Og ekki bara tölum um hlutfall skilnaðarbarna með lögheimili hjá móður annars vegar og föður hins vegar, eða í tölum um fjárhag einstæðra foreldra þar sem mæðurnar virðast lifa í vellystingum miðað við meðalsgreiðandi feðurna. Nei, framkvæmdin sést líka í tölum um sjálfsvíg, þar sem einstæðir feður taka óþægilega mikið pláss.

(Öll þessi gögn eru til en ég get því miður ekki vísað á þau í bili. Verið er að vinna í einhvers konar birtingu.)

Það þýðir ekkert að ræða þetta. Ég reyndi það nýlega. Samskiptin voru vingjarnleg og yfirveguð en alltaf þurfti að lauma inn svolitlum setningum til að verja framkvæmd kerfisins á föðursviptingu barna:

Honum ber engin skylda að borga frístundir og námskeið.

En bíddu nú við, þá meinar mamman barninu að hitta pabba sinn, og afleiðingar slíkrar tálmunar engar, svo af hverju ekki að senda reikningana á pabbann?

Flestir fara offörum yfir því að hitt foreldrið þurfi að borga meðlag. Það vill nú svo til að það foreldri sem er mest á barnavaktinni getur síður tekið aukavinnu, aukavaktir - það þarf að skutla, sækja, sjá um læknisþjónustu, kaupa afmælisgjafir nú fyrir utan að halda heimili fyrir börnin.

En sú þvæla. Þegar leiðir foreldra skiljast þá fá báðir öll þau verkefni sem fylgja rekstri heimilis. Að gera annað foreldrið gjaldþrota, og ókleift að bjóða upp á sómasamlega aðstöðu fyrir börn sín, er ekki gott kerfi. Af hverju geta foreldrar ekki bara skipst á að taka þessar aukavaktir, þegar börnin eru hjá hinu? Nei, betra að mjólka annað foreldrið til dauða til að tryggja hinu stutta vinnudaga, allar vikur.

Mæður borga líka meðlög veistu.

Einmitt. Núll komma hvað prósent?

Langflestar konur vilja hafa föðurinn í lífi barnanna sinna að því gefnu að allt sé í lagi. Það virkilega léttir öllum lífið.

En hvað ef konan er í ólagi? Alltaf að kaupa aðkeyptan mat fyrir nýjasta kreditkortið? Alltaf á vergangi? Af hverju er konan hérna í dómarasæti að úrskurða hvort það sé í lagi með manninn sem hún valdi til undaneldis? Og af hverju tekur kerfið, í framkvæmd en ekki hönnun, þátt í slíkum hlutverkaleik? Kerfið gerir það, svo því sé haldið til haga.

Það er ekki skrýtið að rannsóknir hafi komist að þeirri niðurstöðu að kerfið sé miklu frekar hannað, eða í framkvæmd þannig, að áherslan sé á hag mæðra frekar en hag barna.

Ef hagur barna væri hafður að leiðarljósi þá ætti skilnaður að fela sjálfkrafa í sér jafna umgengni, tvöfalt lögheimili barna og engar meðlagsgreiðslur. Í einhverjum öfgatilvikum, þegar fátæklingurinn giftist milljarðamæringi, ætti að hvetja til samninga um einhvers konar stuðning þess ríka til þess fátæka svo börnin fari ekki úr hreysi i höll og svo aftur í hreysi. En annars á fullorðið fólk bara að geta staðið á eigin fótum, og með eigin skuldbindingum, og virt rétt barna til að umgangast bæði foreldri til jafns.

Að þessu sögðu má velta því fyrir sér hvort meðlagskerfið eigi að vera í huga þegar ungt fólk er að hittast á stefnumótum. Á sá sem er að sækja sér raunverulega menntun eða þjálfun sem felur í sér góðar líkur á verðmætaskapandi vinnu að leggja í barneignir með þessum hugmyndaríka en síblanka listamanni eða félagsfræðingi sem á varla fyrir saltinu í grautinn? Eru ekki meiri líkur en minni á að sambandið fjari á einhverjum tímapunkti út, og að einhver börn séu þá komin í heiminn þegar það gerist? Mun það ekki þýða að kerfið mun hirða allt af þeim sem þénar meira, og alveg örugglega ef sá aðili er faðirinn?

Jafnréttisparadísin á sér kannski skuggahliðar, en enginn segir neitt, því núna hallar á rétt kyn.

Kalli kóngur og krísan

Karl Bretakonungur hefur ítrekað spáð heimsendi. Þær spár rættust vitaskuld ekki. Hans spár eru þvæla. Þær má hunsa. 

Auðvitað kemur heimsendir einhvern tímann. Sólin er að stækka og mun að lokum gleypa Jörðina og sólkerfið allt saman. Kannski kemur loftsteinn. Kannski fara af stað eldsumbrot um allan heim sem tortíma lífi á Jörðinni. Þá gæti kannski einhver sagt að Kalli kóngur hafi spáð rétt fyrir um heimsendi þótt það hafi verið af röngum ástæðum. Það er jú galdurinn við margar spár: Þær rætast á endanum.

Það er engin hamfarahlýnun á Jörðinni í gangi og jafnvel teikn á lofti um að kuldatímabil sé að hefjast, svipað því og sumir kalla litlu ísöld miðalda í Evrópu. Sem betur fer hefur hlýnað síðan þá, nálægt því þægilega hitastigi sem landnámsmenn á Íslandi og Grænlandi upplifðu fyrir um 1000 árum, en það ástand ætlar ekki endilega að endast, því miður.

En þýðir það að mannkynið eigi bara að fá að dæla eitri og mengun í andrúmsloftið? Auðvitað ekki, enda mikilvægt að gera greinarmun á mengun og losun gróðurhúsalofttegunda (eins og vatnsgufu og koltvísýrings). Mannkynið er orðið frekar duglegt í að takmarka mengun. Um leið og fólk fær að ná ákveðnum lífsgæðum þá fer það að atast í þeim sem menga loft, land og vatn. Það fer að krefjast hreinnar náttúru. En til að komast þangað - frá því að svelta og í að verða krefjandi - þarf hagkvæma orku og í dag kemur sú orka fyrsta og fremst frá bruna á jarðefnaeldsneyti og losun á koltvísýringi í andrúmsloftið.

Þessa dagana funda tugþúsundir af mest mengandi og losandi fólki heims í ríku olíuframleiðsluríki og predika þar úr fílabeinsturni á þinn kostnað. Hræsnin verður varla mikið meiri og það má líta á þessa sýningu sem hreinasta leikrit sem er hvorki fyndið né áhugavert. Það er við hæfi að hæðast að þessum sirkus og gera lítið úr öllu umstanginu, og í framhaldinu byrja að gagnrýna fjáraustrið sem skattgreiðendur eru þvingaðir til að standa undir svo opinberir starfsmenn geti skemmt sér á lúxushótelum.

Því Kalli kóngur í krísu er persóna sem kemur okkur ekkert við nema sem skotmark brandara. 

Hvetur til „raunverulegra“ aðgerða

Vilji barna og mannrán

Mikil læti eru nú í gangi á Íslandi af því íslensk yfirvöld vilja framselja ákærðan lögbrjót til Noregs. 

Þessi lýsing á aðstæðum er hlutlaus og felur ekki í sér neina skoðun. Í henni eru engar staðreyndavillur. En tilfinningar eru sjóðandi heitar og menn kjósa að orða hlutina öðruvísi.

Því er haldið fram að einhver vilji barna eigi að fá að ráða. Það er mjög óvenjulegt fyrirkomulag í íslensku samfélagi. Börn eru hiklaust gerð föðurlaus gegn vilja sínum. Það er daglegt brauð. Vilji barnanna skiptir engu máli. Hann ætti kannski að gera það, en gerir það ekki.

Nú fyrir utan að lýsingar á vilja barnanna koma úr einni átt og engum öðrum skoðunum hleypt að hljóðnemanum.

Því er haldið fram að ef mamma mokar börnum upp í flugvél og stingur af úr landi með þau að þá sé það ekki mannrán því mæður geta ekki rænt börnum sínum. Bara feður. Jafnréttisparadísin á Íslandi er ekki komin lengra en það.

Ég hef engra hagsmuna að gæta í þessu hávaðamáli en leyfi mér að hafa töluverðar efasemdir um að hávaðaraddirnar séu einhvers konar raddir réttlætis sem berjast fyrir vilja barnanna. Miklu frekar held ég að hér séu tækifærissinnar á ferðinni - fólk sem lemur gjarnan niður feður og gerir börn þeirra föðurlaus - en stekkur núna á hinn vagninn og tekur upp hanskann fyrir manneskju sem oft og ítrekað hefur tapað sínum forræðismálum, meðal annarra mála sem viðkomandi hefur komið sér í, af því viðkomandi er með rétta tegund kynfæra.

Maður vonar auðvitað að börnin beri ekki of mikinn skaða af ástandinu - af því að sjá æstan skríl veitast að föður þeirra, af því að vera rifin út úr daglegu lífi sínu og flogið yfir hafið og endað þar á vergangi, af því að vera núna á milli tannanna á fólki sem fullyrðir hvaða skoðun þau hafa í miðri ringulreiðinni.

Forræðismál fara oft í ræsið þar sem niðurstaðan er föðurlaus börn. Núna er mamman búin að koma sér í fangelsi og börnin verða móðurlaus. Ekki er það betra, en heldur ekki verra.

Íslensku orkuskiptin: Úr hreinu rafmagni í olíu

Ég er mikill aðdáandi vel heppnaðs háðs. Alveg rosalega gott dæmi um vel heppnað háð er skoðanapistill Viðskiptablaðsins Hugrakkir ríkisstarfsmenn takast á við flugsamviskubitið. Mig langar helst af öllu að endurbirta hann í heild sinni en læt staðar numið við texta sem fékk mig til að skella uppúr:

Orkustofnun sendir að sjálfsögðu fulltrúa á ráðstefnuna. Þeir verða þrír. Fastlega má gera ráð fyrir að Halla Hrund Logadóttir orkumálastjóri muni eiga annríkt á fundum með öðrum ráðstefnugestum þar sem fjallað verður um orkuskiptin á Íslandi – það er segja skiptin úr rafmagni yfir olíu.

Þetta eru engar ýkjur. Við fiskimjölsverksmiðjurnar standa núna dauðar fjárfestingar í formi tengivirkja því engin er raforkan. Búið er að rúlla gömlu Dísil-vélunum úr geymslu og sem betur fer héldu menn í olíutankana sína. Orkuskiptin úr hreinu, innlendu rafmagni í erlenda olíu eru föst í sessi um ókomna tíð.

Ef það tekst að táldraga fleiri Íslendinga í kaup á rafmagnsbílum (án tvinnvélar) mun ástandið ekki batna. Nokkur þúsund hælisleitendur á ári þurfa líka sitt rafmagn. Öll snjalltækin okkar eru líka orkufrek þegar þau leggjast á eitt. Fyrsta spjaldtölvan birtist sífellt fyrr í lífi barna. Og svona mætti lengi telja.

En hvað segja spekingarnir þegar á þá er gengið?

Þeir segja okkur bara að vera duglegri að spara! Slökkva ljósið þegar herbergið er yfirgefið og fleira slíkt. Eða bíða eftir vindmyllunum.

Nú má ekki túlka orð mín sem svo að ég hafi eitthvað á móti olíu. Þvert á móti. Mér þætti skynsamlegast að sérhver byggð hefði yfir að ráða varaflstöð og svolitlum olíutanki. Líf án orku er óbærilegt. Eins þykir mér vera glapræði að taka bílinn af venjulegu fólki með því að gera bílinn sjálfan og eldsneytið óbærilega dýrt. 

En að yfirvöld stæðu óbeint að baki því að gera dýrar fjárfestingar í rafmagnsnotkun, sem valkost við olíuna, að dauðum fjárfestingum - því bjóst ég ekki við.

Ekki-vandamál búið til af konum

Sálfræðingar segja okkur að drengir hafi að jafnaði meiri áhuga á hlutum en stelpur, og að stelpur hafi að jafnaði meiri áhuga á fólki en strákar, og að þetta sjáist einnig í fullorðnu fólki þar sem karlmenn velja sér að jafnaði starfsvettvang þar sem er átt við hluti frekar en fólk, og konur öfugt. Þessi kynjamunur í vali sé þeim mun öfgafyllri eftir því sem jafnrétti kynjanna er meira.

Það er ekkert að þessu og mér finnst svona lagað ekki einu sinni koma mér á óvart.

Við vitum alveg að meirihluti bifvélavirkja eru karlmenn og að meirihluti hjúkrunarfræðinga eru kvenmenn. Enginn þvingaði neinn í neitt nám. Svona er þetta bara. 

En þetta er víst vandamál. Kvennastéttirnar svokölluðu borga víst ekki alveg jafnvel og karlastéttirnar. Verkfræðingar sem hanna brýr fá meira í laun en hjúkrunarfræðingar á dagvakt sem sinna sjúklingum og kennarar sem troða námsefni ríkisins í hausinn á krökkunum okkar.

(Tökum hérna eftir því að kvennastéttirnar svokölluðu eru mikið til í eigu hins opinbera og kjarasamninga þess, en afskrifum svo um leið sem aukaatriði.)

Framboð og eftirspurn, gæti einhver sagt, en enginn er að hlusta.

Og gott og vel. Segjum að tveir vélaverkfræðingar, annar kona og hinn karl, hendi sér í barneignir saman. Hvort þeirra ætlar að leggja meiri áherslu á heimilislífið, t.d. með því að minnka við sig vinnu og færa persónuafsláttinn að hluta á maka sinn? Konan! Hún hreinlega biður um það. Hún reiknar með því. Hún vill það. Hún tekur ekki annað í mál. Karlinn þarf einfaldlega að skaffa. Það er byrði á hans herðum.

(Ekki alltaf, eins og einn góður vinur minn er dæmi um, og hans ágæta kona og vinkona mín sem fór á framabraut á meðan hann var meira heima við, en yfirleitt.)

Mætir þá ekki kynjafræðingurinn á völlinn og flautar og gefur rauða spjaldið. Þetta er vandamál! Verkaskipting heimilanna er vandamál! Samnýting persónuafsláttar er vandamál! Frjálsar samningaviðræður hjóna og para er vandamál! 

Af hverju?

Jú, af því tölfræðin segir okkur að peningar skipti öllu máli og að konur séu að þéna minna af þeim en karlmenn! Meira að segja í tilviki hjónabanda, þar sem fjárhagur er nokkuð sameiginlegur, er þetta kallað vandamál (en er það ekki).

Hvað vilja menn þá gera í staðinn? Þvinga konur gegn vilja sínum til að taka að sér löngu vaktirnar á meðan karlmennirnir eru heima að sjá um krakkana og eiga við skólann? 

Nei, veistu, þessi umræða er komin út í skurð. Það ríkir algjört jafnrétti sem veldur því að konur og karlar fá að velja og hafna á eigin forsendum. Allir mælikvarðar sem segja að jafnréttið sé minna en algjört eru rugl, og allar skýrslur sem bera slíkan boðskap eiga heima í hringrásarhagkerfinu og breytast í klósettpappír.

„Ótrúlega skýr skipting á milli foreldranna“

Borgaraleg óhlýðni

Ekki öll lög eru réttlát og ekki er allt óréttlátt ólöglegt. Þetta segir sig sjálft. Það sem er óréttlátt er það væntanlega alltaf, en lögum er sífellt breytt til að reyna grípa hið óréttláta. Eitthvað óréttlátt hlýtur því að finnast sem er ekki ólöglegt. Hið andstæða er líka rétt: Lögum er sífellt verið að breyta til að afnema lögbann á einhverju sem er réttlátt. Eitthvað réttlátt hlýtur því enn að vera ólöglegt.

En hvað er réttlátt og um leið ólöglegt? Það er margt. Á veirutímum má nefna:

• Að banna fólki að hittast
• Að banna félagslíf barna
• Að þvinga grímur á fólk
• Að þvinga sum fyrirtæki til að loka, jafnvel bótalaust
• Að þvinga fyrirtæki til að takmarka fjölda viðskiptavina í rými sínu

Hvað er til ráða? Svarið er einfalt: Borgaraleg óhlýðni.

En er maður þá ekki gripinn af lögreglu og sektaður eða jafnvel stungið í steininn?

Ég skil þann ótta vel. Borgaraleg óhlýðni er vandasamt verk. Í einni sóttkví minni á Íslandi passaði ég mig á því að versla bara utan háannatíma og vera ekki að veifa og heilsa öllum. Ég var samt tilbúinn með góða sögu ef einhver af þeim óttaslegnu rækist á mig og vissi að ég ætti að vera í búri.

Ég heimsótti vinkonu mína og drakk með henni kaffibolla, en var ekki dansandi og syngjandi á leið til hennar eða frá henni svo hún lenti ekki í vandræðum vegna nágranna í leit að afsökun til að hringja á lögregluna.

Það eru ýmsar leiðir til að krækja í svolítinn aukapening án þess að skattayfirvöld fái öll smáatriðin. Yfirvofandi bann við notkun reiðufjár mun hér duga skammt - fólk er nú þegar búið að þróa aðrar góðar leiðir til að eiga frjáls viðskipti án skrásetningar í opinbera gagnagrunna.

Borgaraleg óhlýðni þarf að taka tillit til aðstæðna. Ertu að reka heimili með börnum? Þá er mögulega óskynsamlegt að hætta öllu. Er sparnaður þinn ósnertanlegur? Þá getur þú kannski tekið stærri áhættu.

En borgaraleg óhlýðni er á sérhverjum tíma ákveðin skylda okkar. Hún þarf ekki að vera mikil og áberandi. Hún getur stundum einfaldlega falist í að kaupa gleraugu með rúðugleri og setja grímuna á hökuna, og bera við sjónleysi ef gríman er notuð samkvæmt fyrirmælum. Hver ætlar að svipta annan mann sjóninni?

Nú eða að velja stað og stund til að geta haldið uppi nokkuð eðlilegu lífi í fjarveru eðlilegrar lagaumgjarðar. 

Það væri forvitnilegt ef áhugamenn um borgaralega óhlýðni gætu stofnað einhvers konar hóp og skipst á góðum ráðum. Lýsi ég hér með eftir slíku. 

En ekki benda lögreglunni á þessi leynilegu skilaboð mín! Hún gæti ákveðið að færa áherslu frá glæpum og yfir á saklausan miðaldra föður, í verðmætaskapandi starfi! Hvítur og gagnkynhneigður í þokkabót! Óvinur samfélagsins!

ESG - fyrirbærið sem kom og fór

Þú, kæri lesandi, hefur vonandi aldrei heyrt um ESG markmiðin sem eiga að leysa öll heimsins vandamál. Þú hefur vonandi ekki hugmynd um hvað þessi skammstöfun stendur fyrir. 

Fyrir vikið hefur þú sparað þér tíma og orku því ESG er eitthvað sem fór af stað, veitti fullt af ráðgjöfum vinnu við að búa til skýrslur sem fáir lásu, og er núna að deyja drottni sínum.

Eða eins og ein fyrirsögnin orðar það:

Endalok ESG svindlsins: Framkvæmdastjóri upplýsingamála hjá Deutsche Bank segir nú að olíufélög eigi sæti í ESG-sjóðum

Þá höfum við það.

Líftími ESG var ekki langur. Fyrirbærið kom og fór eins og skammlíft tískufyrirbæri.

En annað stendur enn eftir, því miður, og þar er efst á blaði koltvísýringssvindlið. Okkur er sagt að losun manna á koltvísýringi í andrúmsloftið sé að valda hamfarahlýnun. Margir hafa brugðist við þessu, t.d. með því að færa framleiðslu sína frá svæðum þar sem er hamfarahlýnun vegna koltvísýrings og til annarra þar sem hamfarahlýnun vegna koltvísýrings er ekki að eiga sér stað. Svæðin þar sem hamfarahlýnun vegna koltvísýrings er að eiga sér stað undirbúa núna að senda svimandi tolla og skatta á varning frá svæðum þar sem hamfarahlýnun vegna koltvísýrings er ekki að eiga sér stað. Niðurstaðan verður sú að á svæðum þar sem hamfarahlýnun vegna koltvísýrings er að eiga sér stað verður minna úrval og það sem eftir er verður á hærra verði, og venjulegi launamaðurinn missir bílinn.

Fyrr eða síðar verður koltvísýringskirkjan líka látin bráðna ofan í niðurfallið ofan á ESG-sýruna. En á meðan þurfum við venjulegt fólk að þrauka. Þrauka væntanlegar skerðingar á flugferðalögum (nema þú eigir einkaþotu). Þrauka skerðingar á kjötneyslu (með því að takmarka framboð og hækka þannig verð á kjöti). Þrauka skerðingar á því að komast yfirleitt út úr hverfinu.

Nema, auðvitað, að þú tjáir þig. Almenningur þurfti að tjá sig til að losna við veiru-skerðingarnar, svo nýlegt dæmi sé tekið. Ætlar þú að tjá þig? Eða ertu ennþá að skola fernur með heitu vatni svo þær geti endað í ofnum evrópskra sementsverksmiðja?

Við teljum okkur lifa á tímum upplýsinga, takmarkaðs ríkisvalds, stjórnarskrárbundinna réttinda, vísindalegrar þekkingar og frjálsrar tjáningar.

Við erum það, ef þú tekur þátt í varðstöðunni. En annars ekki.