Enn ein heimsendaspáin

Hvenær ætla blaðamenn að átta sig á því að þeir eru að gera sig að fífli með skrifum sínum um meinta hlýnun Jarðar? Hinar ýmsu skýrslur hinna ýmsu samtaka og stofnana eru yfirleitt fátt annað en ákall á fleiri og stærri ríkisstyrki. Þau verkefni sem sögð eru blasa við stækka og stækka á pappír og krefjast því hærri og hærri fjárframlaga úr vösum skattgreiðenda. Í raunveruleikanum eru vandamálin svo kannski ekki svo stór eða jafnvel ekki til staðar. Blaðamenn ýmist nenna ekki eða vilja ekki velta því fyrir sér hvort heimsendaspár eigi við rök að styðjast. 

Margir fjölmiðlar, þar á meðal Morgunblaðið, eru á einkennilegri vegferð þessi misserin. Pólitískur rétttrúnaður ræður ríkjum og gagnrýnið hugarfar er hvergi sjáanlegt. 

Norðurheimskautssvæðið mun gefa eftir

Hinn sanni ójöfnuður

Mönnum er tíðrætt um ójöfnuð á Íslandi. Þá bera menn saman laun forstjóra einkafyrirtækja og laun ófaglærðra ræstitækna og segja að munurinn sé of mikill.

Það er samt gallaður samanburður. Bæði forstjórinn og ræstitæknirinn selja þjónustu sína á frjálsum markaði í samkeppni við aðra. Miklu fleiri geta orðið góðir ræstitæknar en geta orðið góðir forstjórar. Eðli máli samkvæmt er því betur borgað fyrir góðan forstjóra. Ræstitæknirinn getur hins vegar unnið sig upp í forstjórastól og forstjórinn getur tapað stjórnunarhæfileikum sínum og endað í stöðu ræstitæknis. Á frjálsum markaði er fólk oft á ferð og flugi upp og niður tekjustigann á lífsleiðinni og á einhverjum tímapunkti eru jafnvel ágætar líkur á að vera meðal 10-20% best launuðu einstaklingum landsins.

En þetta er hinn frjálsi markaður.

Hinn raunverulegi samanburður með tilliti til ójöfnuðar ætti að vera á milli opinberra starfsmanna og starfsmanna einkafyrirtækja. Opinberir starfsmenn vilja markaðslaun fyrir þjónustu sína en um leið ríghalda í starfsöryggis sitt og ríkistryggðan lífeyri. Þeir eru stétt einstaklinga sem svífur um á skýi á meðan fólkið á markaðnum berst fyrir sínu daglega og á alltaf í hættu að missa vinnuna og sjá lífeyri sinn skertan.

Opinberum starfsmönnum þarf að fækka eins mikið og hægt er með öllum tiltækum ráðum: Einkavæða, leggja niður og bjóða út. Það er engin ástæða til að hið opinbera sjái um starfsmannamál kennara, leikskólakennara, hjúkrunarfræðinga og lækna. Allar slíkar stöður og fleiri til eiga heima á hinum frjálsa markaði. Ef hið opinbera vill svo fjármagna einhverja tiltekna þjónustu eða rekstur á einhverju þá getur það bara gert það, en látið starfsmannamálin alveg eiga sig.

Allt að 34% launahækkun

Rafbílar hjálpa umhverfinu ekki

Rafbílar hafa marga kosti. Þeir eru hljóðlátir, frá þeim kemur engin mengun eða lykt og þeir geta verið liprir í akstri, enda lausir við gíra.

Rafbílar í þéttbýlum borgum gera fólki kleift að ferðast um án þess að loftið fyllist af sótögnum og útblástursgufum. 

Rafbílar eru hins vegar ekkert endilega sérstaklega umhverfisvænir og ekki endilega hentugur kostur í það heila.

Í fyrsta lagi þurfa þeir þrátt fyrir allt raforku sem þarf að framleiða. Víða um heim er ekki hægt að framleiða raforku á hagkvæman hátt nema með jarðefnaeldsneyti. Mengunin er því einfaldlega færð úr borginni þar sem bílarnir eru og út á land eða í annað land.

Í öðru lagi þarf gríðarlega mikla orku til að framleiða rafbíla og þá sérstaklega batteríin. Menn geta keyrt hefðbundinn bíl í 5 ár áður en að heildarlosunin vegna framleiðslu og notkunar nær losuninni af völdum framleiðslu rafbílsins. Þegar rafbíll nær lokum líftíma síns þarf svo líka mikla orku til að lóga batteríum og öðrum hlutum rafbílsins.

Í þriðja lagi leysa rafbílar engan mengunarvanda eða losunarvanda eins mönnum er tamt að segja núna. Á Íslandi er losun af völdum bílaumferðar bara dvergur miðað við það sem stígur upp úr framræstum skurðum. Að moka ofan í skurði er augljósasta, afkastamesta, hagkvæmasta og skynsamlegasta leiðin til að binda koltvísýring á Íslandi, sé það á annað borð markmiðið. Rafbílar skipta hér engu máli.

Í fjórða lagi er allt þetta rafbílatal einn stór útgjaldabaggi sem skattgreiðendur eiga eftir að þurfa éta. Í útlöndum rembast menn við að setja upp vindmyllur og sólarorkuvor, allt á kostnað skattgreiðenda enda óhagkvæm fyrirhöfn sem enginn virðist leggja í nema með opinbera styrki eða undanþágur frá skattgreiðslum í vasanum. 

Í fimmta lagi er ekkert víst að rafbílar verði tæknin sem verður ofan á. Fyrirtæki eins og Toyota og Huyndai ætla að veðja á vetnisbíla og telja að hraðari "hleðslutími" þeirra geti hentað ökumönnum betur og að sú tækni geti nýtt núverandi innviði betur. Það er svo sennilega hægt að keyra lengra á "hleðslunni" með fljótandi eldsneyti miðað við batterí.

En sjáum hvað setur. Tæknin flýgur áfram og framtíðin er ekki skrifuð í stein. Stjórnmálamenn eiga alls, alls ekki að dæla fé skattgreiðenda í eitthvað eitt frekar en annað. Miklu nær er að lækka alla skatta og fjarlægja lagalegar hindranir svo hægt sé að innleiða allt það nýjasta sem hraðast á markaðsforsendum. 

Byrja að rukka fyrir hleðslu rafbíla

Hugsað í vandamálum

Íslendingar kaupa færri og færri bækur, að því er virðist. Núna hafa hinar dræmu sölutölur náð athygli ráðherra. Hann ætlar að skipa hóp eða nefnd eða eitthvað til að ræða stöðuna. Niðurstaðan verður væntanlega sú að einhver stingur upp á ríkisstyrkjum og skattaundanþágum. Stöðnun er verðlaunuð og verður haldið uppi af skattgreiðendum.

Ég er að vísu hlynntur öllum skattaundanþágum þótt það sé ekki alveg sanngjarnt að bara sumir fáir þær en ekki aðrir. Útgefandinn missir markaðshlutdeild og fær skattaafslátt. Smiðurinn vinnur verkefni í útboði en fær fullan þunga skattkerfisins í hausinn.

En er eitthvað vandamál í gangi? Já, vandamálið er að útgefendur eru ekki að þróast og aðlagast nýjum tímum. Lestur er að aukast meðal ungs fólks að því er virðist. Ákveðin tæknibylting er að eiga sér stað. Það nenna ekki allir að handfjatla pappírinn. Eða eins og segir á einum stað:

"However, the 2010 Kids & Family Reading Report found that one-third of kids, ages 9-17, said that they would read more books for fun if they had access to eBooks, including kids who read five to seven days per week and those who read less than once per week."

Það er líka óþarfi að eiga bók á pappírsformi til að geta lesið hana. Lesbrettin (e. e-Readers) svokölluð hafa alla kosti bóka og enga af ókostunum (eða hvað?), nema kannski þann að það er ekki hægt að krota á blaðsíðurnar. Svo virðist líka sem fólk sem les rafbækur lesi meira en þeir sem lesa á pappír. 

Útgefendur þurfa að byrja hugsa í lausnum. Það gæti til dæmis falið í sér:

• Að biðla til yfirvalda að afnema virðisaukaskatt á öllum raftækjum, þar á meðal lesbrettum, spjaldtölvum og snjallsímum. 
• Að gera átak í útgáfu á rafrænum bókum þannig að þær megi sækja á auðveldan hátt og ódýran. Það þarf líka að gefa út góðar leiðbeiningar fyrir tæknilega fatlað fólk. 
• Hljóðbækur eru líka skráarform sem má gera meira fyrir. Neysla þeirra er ekki beint lestur en tvímælalaust hluti af útgáfu og enn ein leiðin til að koma lesefni til fólks. 

Útgefendur, er eftir einhverju að bíða?

Vill tryggja útgáfuna

Skyldusparnaður og hlutabréfabrask

Íslendingar eru skyldaðir til að borga í lífeyrissjóði. Fyrir því eru ýmis rök. Þau snúa aðallega að því að koma í veg fyrir að fólk leggi ekkert fyrir á lífsleiðinni og endi sem baggi á skattgreiðendum í ellinni.

Íslenskir lífeyrissjóðir eiga digra sjóði. Þeir þurfa að ávaxta það fé. Innan gjaldeyrishaftanna voru möguleikar til slíks takmarkaðir og mikið fé rann því í opinberar skuldir. Það er glapræði. Þá er alveg eins hægt að sleppa skyldusparnaðinum því opinberar skuldir þarf að borga og þá er peningurinn tekinn af skattgreiðendum, m.a. þeim sem eru á lífeyri og borga tekjuskatt af honum.

Greiðendur í lífeyrissjóðina hafa mjög takmarkaða möguleika til að hafa áhrif á ráðstöfun lífeyris síns. Lögin leggja ákveðnar takmarkanir á fjárfestingar lífeyrissjóðanna. Lífeyrissjóðir hafa sett mikið fé í hlutabréf í fyrirtækjum í áhættusömum rekstri. Stundum skilar það góðri ávöxtun, stundum ekki. Að þessu leyti eru lífeyrissjóðir alveg jafnslæmir varðveislumenn peninga og ríkisvaldið eyðslusama.

Ungt fólk sem er að kaupa fasteign þarf að skuldsetja sig mikið. Það er um leið neytt til að borga í lífeyrissjóði. Það er því að borga niður lán á háum vöxtum en safna í sjóði á lágum vöxtum. Þetta er í grundvallaratriðum heimskuleg ráðstöfun á peningum.

Framundan er skellur á fjármálamörkuðum heimsins. Þeir sem vilja verja kaupmátt peninga sinna ættu að setja peningana í gjaldmiðla sem eru ekki í stórkostlegri fjöldaframleiðslu, eða í hlutabréf fyrirtækja sem eru ekki mjög berskjölduð fyrir hræringum í peningaheiminum, eða góðmálma sem er erfitt að auka magn í umferð á (t.d. gull). Lífeyrissjóðsþegar geta ekki gert neitt af þessu að neinu ráði. Þeir eru því dæmdir til að tapa stórum fjárhæðum þegar hlutabréfaverð taka svolitla dýfu.

Ávöxtun lífeyrissjóða er almennt léleg. Rekstur þeirra kostar háar fjárhæðir og fjárfestingar þeirra algjört happdrætti. Menn sem hafa borga fúlgur í lífeyrissjóði á ævi sinni sitja uppi með útgreiðslur sem eru litlu hærri en ellilífeyrir ríkisvaldsins til þeirra sem spöruðu ekkert. Við andlát gufar svo sparnaður þeirra upp og erfingjar fá ekki krónu. Hagsmuna hverra er verið að verja eiginlega?

Þessar örfáu hræður sem leggja ekkert til hliðar til efri áranna - hvorki í formi fjárfestinga í fasteign og öðru eða í sjóði - af hverju eiga þær að valda því að allir aðrir þurfa að hlaupa fram af bjargbrún í hjörð sem er teymd áfram af einhverjum sjóðsstjórum og stjórnmálamönnum?

Hafa lagt milljarða í United

Þingmenn í forstjóraleik

Af hverju hefur ríkisvaldið aðkomu að framleiðslu á kjöti, mjólk og öðrum landbúnaðarvörum á Íslandi?

Eru íslenskar landbúnaðarvörur svo óætar og lélegar að það þarf að knýja skattgreiðendur til að halda framleiðslu þeirra í gangi? 

Sumir segja að íslenskar landbúnaðarvörur séu þær bestu í heimi og að þess vegna þurfi ríkisstyrki til að framleiða þær. Það eru meiriháttar öfugmæli.

Sumir halda að ríkið þurfi að koma að landbúnaði til að tryggja að einhver búi í hverjum einasta firði svo þeir leggist ekki í eyði. Hvað varð um að varðveita óspillta náttúru og selja aðgengi til vistvænna ferðamanna? Hér eru líka einhver öfugmæli á ferð. 

Þingmenn ræða nú birgðastöðu á kjöti og hvernig á að bregðast við henni. Þetta er brandari. Þingmenn eru ekki forstjórar, hluthafar, framkvæmdastjórar eða framleiðendur. Þeir eru vel borgað fólk sem fær laun fyrir að tala og setja lög. 

Bændur ættu að hugsa sinn gang og breyta hagsmunabaráttu sinni í þá áttina að vera lausir við ríkisstyrkina og afskipti hins opinbera. Þeir ættu að líta til Nýja-Sjálands sem er landbúnaðarstórveldi á heimsmælikvarða. Áður fyrr voru bændur þar líka ölmusaþegar sem börðust í bökkum. Núna eru þeir sjálfstæðir atvinnurekendur. 

Enn eitt kjaftshögg bænda

Afnemum boð og bönn og fækkum þannig glæpum

Íslensk yfirvöld setja mörg lög sem mörg eru kjánaleg, hafa öfuga virkni og/eða flekka sakarskrár fólks sem hefur ekki beitt neinn ofbeldi eða kúgun.

Með því að afnema slík lög er hægt að spara lögreglunni, dómstólunum og fangelsisyfirvöldum mikla fyrirhöfn, tíma og fé. Það er hægt að fækka glæpum með því að fækka lögum. 

Svo virðist sem íslenskir stjórnmálamenn hugsi oft: "Úr því þessi athöfn, þjónusta eða vara er bönnuð í einhverju öðru vestrænu ríki þá á að banna það sama á Íslandi."

Þess í stað ættu þeir að hugsa: "Úr því þessi athöfn, þjónusta eða vara er lögleg í einhverju öðru vestrænu ríki þá á að leyfa það sama á Íslandi, eða a.m.k. sleppa því að setja lög um viðkomandi."

Er eftir einhverju að bíða? 

Beðið eftir rými fyrir 560

Mikilvægur valkostur við hið opinbera

Gerðardómar eru vaxandi fyrirbæri á alþjóðlegan mælikvarða. Fyrir þeim er víða löng hefð, t.d. í Bandaríkjunum. Raunar eru vinsældir gerðardóma í Bandaríkjunum slíkar að yfirvöld hafa tekið skref í þá áttina að reyna draga úr vægi þeirra. Það má t.d. gera með því að hafna því að úrskurðir gerðardóma séu lagalega bindandi. Samningsfrelsinu er þannig fórnað til að ríghalda í ríkieinokun dómstólanna í ágreiningsmálum.

Dómstólar hins opinbera eru alræmdir fyrir langan biðtíma eftir úrskurðum og eru jafnvel byrjaðir að fá á sig slæmt orðspor. Dómar geta virkað handahófskenndir og litaðir af persónulegum skoðunum og hagsmunum dómara sem telja ekki endilega mikilvægast að dæma eftir lögum. Íslenskir dómar hafa meira að segja rökstudd úrskurði sína með tilvísun í tíðarandann og fjárþarfar ríkisins! 

Gerðardómar keppa í trausti og skilvirkni. Þeir eru mikilvægur valkostur við hið opinbera. Dómarar hins opinbera starfa í umhverfi ríkiseinokunar, og við vitum öll hvað gerist þegar einhver rekstur eða þjónusta nýtur lögvarinnar einokunarstöðu: Verðið hækkar og gæðin minnka. Dómstólar eru hér engin undantekning.  

Gerðardómur oft besti valkosturinn

Skutlarar ættu ekki að þurfa að vera lögbrjótar

Svokallaðir skutlarar bjóða upp á eftirsótta og útbreidda þjónustu sem margir nýta sér. Þeir eru sveigjanlegir og aðlagast hratt að kröfum viðskiptavina sinna. 

En því miður geta þeir ekki starfað löglega. 

Auðvitað má hafa samúð með leigubílstjórum sem þurfa að uppfylla margar kostnaðarsamar kröfur til að geta starfað löglega. Kannski má fækka eitthvað af þeim kröfum. Hinn frjálsi markaður getur alveg séð um að keyra fólki á milli áfangastaða. 

Um leið þarf auðvitað að rýmka áfengislöggjöfina þannig að áfengið þurfi ekki að sækja í sérstakar verslanir. 

Það er margt unnið með því að gera starfsemi skutlara löglega. Yfirvöld ættu að gera sér grein fyrir því. 

„Skutlari“ grunaður um sölu áfengis

Önnur sjónarmið en fagleg skipta líka máli

Í Reykjavíkurborg er nú að komast upp um vinaráðningu svokallaða, þ.e. ráðningu í mikilvægt embætti á vin eða hliðhollum einstaklingi sem berst fyrir réttum málstað óháð því hverjir skipar borgarstjórn. Oft er mikilvægara fyrir stjórnmálahreyfingar að hafa embættismannakerfið hliðhollt sér en að vera í kjörnum meirihluta.

Vinaráðningar voru sennilega algengari áður en í dag. Sendiherrar eru oft skipaðir til að koma góðum vinum í vel launaðar stöður eftir að hafa dottið úr leik í stjórnmálunum. Allskyns rektorar, forstjórar ríkisfyrirtækja og forstöðumenn stofnana fara í gegnum sýndarráðningarferli áður en þeir taka við fínu stöðunum sínum. 

Stundum eru vinatengslin mikilvæg. Fyrir ákveðna stofnun eða embætti getur verið mikilvægt að vera undir stjórn manneskju með djúp tengsl inn í stjórnkerfið og hið opinbera almennt til að toga þar í spotta og reka á eftir málum. Að hafa réttu aðilana í símaskrá sinni getur skipt meira máli en að kunna á alla ferlana og einstigin í stjórnsýslunni. Það má til dæmis teljast líklegt að Háskólinn á Bifröst hafi góðan aðgang að stjórnsýslunni með núverandi rektor við stjórnvölinn. 

Allur þessi sirkus er samt bara einkenni á sjúkdómi sem er sá að hið opinbera leikur alltof stórt hlutverk í samfélaginu. Innan þess eru menn ekki ráðnir eða reknir á heilbrigðum forsendum. Menn eru skipaðir eða ráðnir til að verja hagsmuni á kostnað annarra. 

Segir vinnubrögð borgarstjóra vítaverð