Er öfund stærsti andstæðingur hins frjálsa fyrirkomulags?

Tvennt hefur að undanförnu valdið því að ég er sífellt að komast meira á þá skoðun að öfund sé í raun stærsta fyrirstaða hins frjálsa fyrirkomulags á Íslandi.

Þetta tvennt er:

• Samtöl við félaga minn sem starfar sem læknir í hinu íslenska heilbrigðiskerfi (en er samt enginn frjálshyggjumaður!).
• Ýmis skrif Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar (HHG) undanfarna mánuði, og þá sérstaklega þessi grein.

Ófrelsi er slæmt fyrir sjúklinga 

Byrjum á hinu fyrrnefnda: Frásagnir hins íslenska læknis. Þeir sem hönnuðu hið íslenska heilbrigðiskerfi höfðu fyrst og fremst hagsmuni eins hóps að leiðarljósi: Þeirra sem hafa ekki efni á því að greiða eigin  trygginga- og meðferðarkostnað vegna heilbrigðisgæslu og meðhöndlunar. Stóra hugmyndin að baki kerfinu er, "allir borga samkvæmt getu, allir fá samkvæmt þörf" . 

Þetta er sögulega séð, og raunar röklega líka, gjaldþrota sjónarmið. Ísland er velmegandi markaðssamfélag og langflestir hafa efni á öllu sem þeir þurfa á að halda. Að búa til kerfi sem drepur samkeppni, markaðslögmál og beint aðhald neytenda/notenda er til lítils ef ætlunin er að gagnast þeim efnaminnstu og veikustu. Nær væri að leyfa öllum sem geta að sjá um sig sjálfa, og bjóða þeim upp á að aðstoða aðra sem mega sín minna. Slíkt hugarfar hefur ýtt undir að enginn sveltur eða er klæðalaus á Íslandi. Skortur á því veldur því að margir þjást á biðlistum heilbrigðiskerfisins og sitja fastir í traffík á troðnum opinberum götum ríkis og sveitarfélaga.

Getur til dæmis einhver svarað því hvers vegna má ekki reisa hús og ráða starfsfólk sem getur tekið við stórum hópi aldraða sem nú liggur í einhverjum dýrustu sjúkrarúmum Íslands og bjóða því upp á aðhlynningu í örlítið sérhæfðara umhverfi? Er endalaust hægt að kenna nafngreindum ráðherrum í ákveðnum stjórnmálaflokkum um, eða er miðstýrt ríkiskerfið sem heild á einhvern hátt að hamla hagræðingu í þessu sem öðru? 

Frelsið er gott fyrir fátæka 

Hið síðara - skrif HHG undanfarna mánuði - eru einnig umhugsunarverð þegar öfund er stillt upp sem helstu fyrirstöðu frjálshyggju á Íslandi. HHG er duglegur að finna tölfræði og skýrslur sem leggja áherslu á mál hans, en það mikilvægasta er samt sem áður rökleg ástæða þess að frelsi bætir hag allra (þótt hagurinn bætist mishratt eftir aðstæðum).

Fæstir hafa hins vegar áhuga né nennu til að velta sér upp úr röklegu samhengi hluta. HHG kemur þar sterkur inn sem blaðagreinaskríbent:

"Samkvæmt réttlætiskenningu Rawls ætti jafnaðarmaður að taka Bandaríkin fram yfir Svíþjóð: Hagur hinna bágstöddustu er betri, þótt tekjumunur sé meiri. Þess má síðan geta, að atvinnuleysi er talsvert meira í Svíþjóð en Bandaríkjunum. Tækifæri manna til að vinna sig út úr fátækt eru því færri í Svíþjóð."

Öfund er ekki góð nema sem hvati til að gera betur. Um leið og hún er notuð sem afl til að draga úr hraða annarra svo þeir hafi það jafnskítt og maður sjálfur þá ber að hafna henni eins og hverri annarri meinsemd sem gerir öllum illt sem þjást af henni.

Athugasemdir

[Ólafur Þórðarson, 21.7.2007 kl. 23:43]

Skil ég þetta rétt eða er einhver að halda fram að hagur hinna bágstöddustu sé betri í USA en í Svíþjóð?

Endilega leiðrétta ef ég er að misskilja, en að halda fram að bágstöddustu í USA hafi það betra en í bágstöddustu í Svíþjóð er furðulegasta fullyrðing sem ég hef lesið í dag.

Ég hef kynnst vel fátækt og bágstöddum í USA. Þar sem ég hef búið síðan 1983. Nokkrir komnir í gröfina fyrir aldur fram vegna ýmissa aðstæðna, aðallega skorti á aðgangi í heilsugæslu, það spilar stórt inn í. Það er einnig stórskrýtið að halda að fátækir í USA geti eithvað unnið sig upp úr sinni fátækt, því hún er ekki bara í kúrfum um meðaltal, tekju og atvinnuleysistölum. Lágmarkslaun hafa á síðasta áratug verið í kringum 5 og hálfann dollar, sem þýðir 53,000 Ísl kr mánaðarlaun fyrir skatt. 5,5x40x4x60=52,800kr. Ekkert verkalýðsfélag, engin heilsutrygging, og að öllum líkindum ekkert kreditkort. Skólaganga barnanna verður frekar stutt.

Við getum t.a.m. bara horft á fangelsismálin og skoðað hvernig þau eru gríma á fátæktina. Það er langt mál og fróðlegt.

Það eru ýmsir varnaglar til að redda fólki en þeir eru nokkuð vel faldir í kerfinu og erfitt að finna út með þá og fullt af bremsum til að sía þig út áður en þú kemst í hjálpina.

Svo er náttúrulega stór spurning hvernig menn skilgreina frelsið sjálft. Hvað er annars þetta frelsi?

[Guðrún María Óskarsdóttir., 22.7.2007 kl. 02:10]

Ágæt hugleiðing Geir.

kv.gmaria.

[Geir Ágústsson, 22.7.2007 kl. 12:21]

Veffari, 

Ég hvet þig til að lesa grein HHG og reyna hrekja þau rök sem hann kemur með frekar en að nálgast umræðuefnið úr allt annarri átt og skreyta með persónulegum reynslusögum. Þér er velkomið að nota athugasemdaformið á minni síðu til þess (sbr þessi áskorun mín).