Ríkið er linur húsbóndi

Á dögunum birtist í Viðskiptablaðinu viðtal [við] Eggert Þór Kristófersson, forstjóra N1, þar sem hann sagði að markaðurinn væri „harður húsbóndi“, og bætti við að markaðurinn „refsar fyrirtækjum hart ef þau eru ekki að standa sig, svo það er mikið aðhald í því.“ Viðkomandi taldi sig alltaf þurfa að vera á tánum til að bregðast við breytingum í ytri og innri aðstæðum. Þetta væri hollt fyrir fyrirtækið.  

Auðvitað blasir þetta við en um leið er hverju sannleikskorni hollt að vera endurtekið svo það gleymist ekki. Fyrirtæki í samkeppnisrekstri fæðast og deyja eins og neytendum hentar. Þau þurfa sífellt að haga seglum eftir vindi. Sum uppskera vel og önnur fara á hausinn. Sum eru skammlíf og önnur langlíf. Svona er lífið á hinum frjálsa markaði þar sem kröfuhörðum neytendum er þjónað.

Á hinum ófrjálsa markaði blasir annar veruleiki við. Þar er hið opinbera með allan sinn ríkisrekstur, hlutafélagarekstur og afskiptasemi af rekstri annarra. Það kemur varla fyrir að ríkið losi sig við rekstur jafnvel þótt hann gangi illa ár eftir ár. Ríkisforstjórar standa af sér umframkeyrslu, klúður, skipulagsleysi og aðhaldsleysi ár eftir ár. Opinberar stofnanir og rekstrareiningar geta sent skjólstæðinga sína á biðlista sem endast í mörg ár. Þær geta ýtt samkeppnisaðilum í burtu með lögum og niðurgreiðslum. Starfsfólk þeirra fær ekki borgað eftir getu og verðmætasköpun heldur fær það meðaltalslaun þeirra bestu og lélegustu innan síns verkalýðsfélags. Þegar einhver talar um að loka ríkisstofnun eða einkavæða þann hluta hennar sem einhver hefur not fyrir fer samfélagið á hliðina af deilum. Ríkið er linur húsbóndi en klappstýrur ríkisrekstrar eru harður húsbóndi sem vill aldrei missa spón úr aski sínum sama hvað gengur á.

Það blasir við að ríkisvaldið og sveitarfélög á Íslandi vasast í alltof mörgu. Því er ruglað saman að hið opinbera tryggi ákveðna þjónustu og jafnvel fjármögnun hennar og að það þurfi sjálft að standa í tilteknum rekstri með tilheyrandi ringulreið og söfnun lífeyrisskuldbindinga á herðar skattgreiðenda. Á Íslandi þurfa allir þræðir að liggja til misviturra og alltaf umdeildra ráðherra sem bókstaflega brenna fé skattgreiðenda á báli sóunar, aðhaldsleysis og linkindar, að ógleymdum atkvæðakaupunum. 

Ríkið er linur húsbóndi og við vitum hvernig fer fyrir starfsmanni með slíkan yfirmann: Hann verður sjálfur linur. Við eigum að óska því góða fólki sem vinnur fyrir ríkið í dag betri örlaga og reyna að koma því á hinn frjálsa markað sem fyrst.

Þessi grein birtist í Morgunblaðinu í dag og er aðgengileg áskrifendum blaðsins hér. Tenglum hefur hér verið bætt við.