Fall frjálshyggjunnar - hvernig þá?

Núna er mjög í tísku að afneita frjálshyggjunni. Formaður Sjálfstæðisflokksins hefur gert það og auðvitað öll flóra hreinræktaðra vinstrimanna, og núna seinast formaður Framsóknarflokksins. 

Sem frjálshyggjumaður sé ég ágæt tækifæri í hinum háfleygu yfirlýsingum um að frjálshyggjan sé eitur og að viðkomandi sé alls ekki frjálshyggjumaður heldur eitthvað allt annað.  

Yfirlýsingar vinstrimanna um hvað frjálshyggjan er og hvað ekki gefa nefnilega tækifæri til að spyrja: Hvað var það nákvæmlega við frjálshyggjuna sem olli hruninu?

Ísland fyrir árið 2008 var ekki frjálshyggjuríki þótt einhverjir skattar hafi lækkað og þótt ríkisvaldið hafi dregið sig að einhverju leyti út úr beinum fyrirtækjarekstri í samkeppni við einkaaðila, og hætt að safna skuldum. Uppgangsárin frá upphafi 10. áratugs 20. aldar og fram yfir aldamótin áttu rætur að rekja til stöðugleika, en ekki frjálshyggju. Enn voru hér háir skattar, mikið regluverk og gríðarlega hratt vaxandi listi af reglum frá Brussel. Það sem aðskildi þetta tímabil á Íslandi frá mörgum öðrum var hins vegar stöðugleiki - menn gátu gert áætlanir og gert ráð fyrir því að ríkisvaldið héldi sig þar sem það var, en seildist ekki sífellt lengra mjög hratt.

Samskonar "frjálshyggja" er við lýði víða þar sem uppgangur á sér stað í dag. Eitt dæmi er Brasilía. Brasilía verður seint ásökuð um að vera "frjálshyggjuríki". Þar er gríðarlega mikið skrifræði, þar er spilling og forseti landsins er yfirlýstur sósíalisti, rétt eins og fráfarandi forseti. Engu að síður er þar mikill uppgangur (að hluta til vegna vaxandi olíuvinnslu, en líka á mörgum öðrum sviðum) og fyrirtæki streyma inn til landsins með fé og þekkingu. Hvers vegna? Jú, af því þar hefur hið opinbera bara stöðug afskipti af öllu og á nokkurn veginn fyrirsjáanlegan hátt, en ekki sívaxandi afskipti og handahófskennd. Meiri "frjálshyggju" þarf ekki til að koma hjólum hagkerfis af stað. En er það frjálshyggja? Öðru nær. 

Á Íslandi er ríkiseinokun á peningaútgáfu. Það er sósíalismi. Á Íslandi rekur ríkið heilbrigðis"kerfi", vega"kerfi" og mennta"kerfi" og verða þau kerfi seint kennd við frjálshyggjuna. Ríkisvaldið hirðir um helminginn af allri verðmætasköpun í landinu og sennilega meira ef allt er talið með, og hefur gert síðan vel fyrir árið 2008. Ríkið ábyrgist ennþá innistæður í bönkum og svæfir þannig aðhald innistæðueiganda og þeim er raunar alveg sama hvað bankar gera í skjóli ríkisábyrgðarinnar. Ríkisvaldið er með opnar biðstofur fyrir fyrirtækjaeigendur sem ásaka hvorn annan um "brot á samkeppnislögum" og biðja um styrki til "nýsköpunar" eða útflutnings eða óska eftir vernd frá samkeppni útlendinga. Samkvæmisdans stjórnmálamanna og vina þeirra í viðskiptalífinu hefur sjaldan verið samstilltari. Sá sem kallar þann dans "frjálshyggju" veit ekki betur eða er að ljúga vísvitandi.

Hvað var það þá nákvæmlega við frjálshyggjuna sem "féll" og "olli hruninu"? Þessari spurningu er enn ósvarað.