Ekki lengur þorandi að segja það sem blasir við

Blaðamaður tekur viðtöl við nokkra Íslendinga sem segja það sem blasir við en enginn ræðir. Allir viðmælendur velja að koma ekki fram undir nafni. Samt tala þeir eins og allir mínir verkstjórar í gegnum tíðina. Hvernig stendur á þessu?

Við hverju búast þessir viðmælendur ef þeir segja bara sína skoðun og frá sinni upplifun og koma fram undir nafni? Þeirri upplifun sinni að Íslendingar nenni ekki lengur að vinna erfiða vinnu og séu bara að sækja í þægilega innivinnu, troðfulla af fríðindum.

Hvað dettur einhverjum í hug að segja við því?

Er þetta ekki bara alveg laukrétt? Ég meina, viðmælendur eru að reyna ráða fólk í vinnu og sjá með eigin augum hvernig íslenskir umsækjendur bregðast við þegar þeir sjá smurolíu á fingrum fólks og kaffið borið fram í plastglösum. Þeir umsækjendur snúa við á staðnum og labba út í atvinnuleysisbæturnar. 

Er einhver ósammála þessum lýsingum úr raunhagkerfinu? Hvernig þá?

Hjálp óskast.

Íslendingar vilja ekki þiggja störfin

Upp og niður, niður og neðar

Tveir flokkar mælast núna með nánast sögulegt fylgi. Fylgi Samfylkingarinnar er næstum því í sögulegum hæðum. Fylgi Sjálfstæðisflokki er í sögulegum lægðum. Kannski má skýra hvoru tveggja með einni og sömu útskýringunni.

Áður en ég geri tilraun til þess vil ég benda á að ég er hjartanlega sammála greiningu Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar á háu fylgi Samfylkingarinnar. Það skrifast á að fólk haldi að stefna flokksins séu orð formanns flokksins. Þetta samþykkir Samfylkingarfólk því það er gott að mælast með mikið fylgi. Þegar atkvæðin eru komin í kassana og kemur að því að afgreiða raunveruleg mál og mögulega stefnu í ríkisstjórn þá spretta hins vegar hinir raunverulegu Samfylkingarmenn úr skápunum og reyna að sópa yfir allt kosningatalið sem skilaði öllum atkvæðunum. Köttur í sekk sem kjósendur virðast ætla að kaupa.

En að fylgi Samfylkingar og Sjálfstæðisflokks: Fylgi beggja þessara flokka mætti mögulega skrifa á samruna á stefnu flokkanna í nánast öllum málum. Þannig gæti kjósandi hafa kosið Sjálfstæðisflokkinn af því honum er svo annt um velferð og ríkisútgjöld en velur núna að kjósa Samfylkinguna sem er svo annt um velferð og ríkisútgjöld en núna skyndilega líka annt um landamærin (með fyrirvara mínum hér að ofan um að slíkt muni á endanum ekki vera raunin). Mun færri eru að yfirgefa Samfylkinguna til að kjósa eftirlíkinguna í Sjálfstæðisflokknum. 

Á þessu eru auðvitað heiðarlegar undantekningar en þær eru fáar því í Sjálfstæðisflokknum tekst flokksbundnum meðlimum oft ágætlega að sía í burtu bestu frambjóðendurna í prófkjörum. Eftir sitja oftar en ekki frambjóðendur sem gætu allt eins verið í Samfylkingunni.

En nú er ég sem betur fer enginn stjórnmálaskýrandi. Kannski mun Samfylkingin gera kosningamál sín að stefnumálum. Kannski er fylgishrun Sjálfstæðisflokknum ekki því að kenna að stefna hans líkist sífellt meira stefnu Samfylkingarinnar. En sama hvað þá hef ég einhvern veginn tilfinninguna að það sem nú sé uppi fari fljótlega niður, en ekki endilega að það sem sé niðri sé líklegt til að fara upp.

„Við verðum tilbúin þegar kallið kemur“

Þegar vandamálið er ekki vandamálið

Hugbúnaðarvilla gerði það að verkum að fjórar af átta hleðslustöðvum N1 í Staðarskála lágu niðri á sama tíma og mikil ásókn var í að hlaða bíla þar á annan í páskum.

Vandamálið, að mati margra? Of fáar hleðslustöðvar.

Nei, það er ekki vandamálið. Það vantar ekkert upp á innviði til aksturs á Íslandi, nema mögulega viðhaldið á þeim. Miðað við höfðatölu slær að ég held ekkert ríki Íslandi við í fjölda bensínstöðva, matvöruverslana, fatabúða og bara nefndu það. Þegar markaðslögmálin fá að ríkja þá spretta upp innviðir og þjónusta eins og arfi á sólríkum degi í kjölfar rigningar.

En af hverju eru þá þessar hleðslustöðvar ekki að spretta upp líka eins og arfi? Því það blasir einfaldlega við mörgum að rafmagnsbílar eru annaðhvort ónýt tæki eða vanþróuð. Kaup þeirra hafa verið niðurgreidd, beint og óbeint, og tómur ríkissjóður hefur ekki efni á slíku lengur, og hvað þá á viðhaldinu á þeirri plægingu á vegum sem þeir valda. Þeir deyja, springa, kveikja í sjálfum sér, hrynja í verði og kosta morðfjár að tryggja (þegar markaðurinn þorir að setja á slíkt rétt verð).

Rafmagnsbílar kepptu við sprengihreyfla fyrir 100 árum og töpuðu og hurfu. Sama ástand blasir við í dag.

Þeir duga kannski í skipulagðan akstur í þéttbýli, eins og á rekstri leigubíla eða sendibíla, en meira að segja það er vafasamt.

Vandamálið er kannski ekki bara að menn hafi veðjað á tækni til að leysa ímyndað vandamál (að veðrið ráðist af því hvort losun á koltvísýring færist úr brennslu á eldsneyti yfir í vinnslu hráefni í rafhlöður bíla). Vandamálið er kannski að fólk lætur glepjast. Vissulega er notalegt að keyra í rafmagnsbíl (þegar hann virkar) og kannski hægt að gera það á ákveðnum svæðum án þess að lenda í áflogum. En sem valkostur yfir það heila við bensín- og díselbílinn? Bara alls ekki.

Bíllinn hefur verið kallaður þarfasti þjónn mannsins. Fyrir suma er hann núna orðinn harður húsbóndi: Verðlaus, rafmagnslaus, kaldur og dugir bara til að skreppa í búð og til baka.

Hugbúnaðarvilla bjó til langar raðir

Leiðbeiningar vantar í grænu mótsagnakenndu þvælunni

Ég hlusta af miklum áhuga á nýjustu leiðbeiningar yfirvalda hverju sinni. Kannski eru þær nothæfar. Kannski bæta þær samfélagið. Kannski er vit í þeim. Oftar en ekki verð ég við fyrir vonbrigðum, en gott og vel.

Mig vantar hjálp við að skilja heildarmyndina aðeins betur og tek dæmi.

Okkur er sagt að bíllaus lífsstíll sé góður. Og vissulega hefur hann kosti. Bíll sem keyrir ekki þyrlar ekki upp svifryki, dælir ekki út úr sér mengun og gerir götur öruggari. Minnkandi umferð eykur öryggi gangandi vegfarenda, sérstaklega þeirra sem þurfa að labba yfir umferðargötur. Það er ýmislegt unnið með því að fækka bílum á götunum. 

Okkur er líka sagt að flokka rusl í sífellt smærri einingar: Plast, pappa, pappír, málm, lífrænt og svona mætti lengi telja. En til að losna við þetta rusl þurfum við að ferðast langar vegalengdir með það eftir að hafa nýtt stórt flatarmál upphitaðs húsnæðis til að varðveita það. Til að losna við ruslið þarf með öðrum orðum að keyra með það í mörgum tilvikum. 

Eru andstæðingar bílanotkunar og stuðningsmenn ruslaflokkunar ekki að tala saman? Boðskapur þeirra leiðir til tveggja gjörólíkra niðurstaðna. 

Kannski ættu menn að spóla aðeins til baka og segja:

Haltu þínum bíl, sem við munum ekki gera óaðgengilega dýran fyrir þig að kaupa og reka, og hentu meira og minna öllu þínu rusli í sama dallinn. Við sjáum um að flokka og þú getur nýtt upphitað húsnæði þitt og bílinn í eitthvað sem færir þér verðmæti.

Og á meðan finnum við upp vél sem flokkar ruslið þegar það kemur til fagmannanna, og gerir það betur en þú (eins og dæmin sanna).

Ég er samt ekki mjög bjartsýnn á slíkan lausnamiðaðan hugsunarhátt. Hvað er þá til ráða, fyrir utan að borga erlendum verkamönnum með reiðufé til að henda ruslinu á bak við næsta tré? Ekkert.

Yfirvöld búin að gleyma svolitlu: Veirutímum

Ísraelska þingið hefur samþykkt lög sem kveða á um að æðstu ráðamenn hafi leyfi til þess að banna útsendingar katarska fjölmiðilsins Al Jazeera í Ísrael.

Þetta er rökstutt með allskyns óbeinum tengingum. Kannski var blaðamaður Al Jazeera furðulega vel staðsettur til að fjalla um hryðjuverkaárás á meðan hún átti sér stað. Kannski voru blaðamenn Al Jazeera með heimildamenn innan hryðjuverkasamtaka og vöruðu ekki við yfirvofandi viðburðum, eða gerðu það, eða reyndu það, eða voru ekki vissir. Ég veit það ekki.

En ég veit að það hefur ekkert upp á sig að loka skrifstofu fjölmiðils. Ekki lengur.

Í dag eru mjög margar leiðir til að senda út efni og þiggja það með eða án dulkóðunar. Veirutímar gerðu það einfaldlega að verkum að valkostum við þessa hefðbundnu fjölmiðla fjölgaði og samhliða því neytendum slíkra valkosta. Það getur í dag nánast hver sem er komist í hvaða miðil eða sjónarhorn sem er og um leið er hægt að útvarpa hvaða skoðun sem er án þess að þurfa vera í náðinni hjá stofnunum sem kalla sig trausta og ábyrga fjölmiðla, eða yfirvöldum sem fjarstýra slíkum miðlum.

Tími ritskoðunar er einfaldlega liðinn og tel ég mig ekki vera of bjartsýnan að lýsa slíku yfir. Það krefst vinnu og fjármagns að leggja á sig að forðast ritskoðun en markaðurinn er fæddur.

Það er hægt að torvelda aðgengi auðvitað. Í bili gengur vel að telja ýmsum í trú um að það sem birtist ekki hjá RÚV, CNN, BCC og þess háttar miðlum sé ekki frásagnarinnar virði. En stíflan er brostin og risaeðlur í líkama stjórnmálamanna þurfa að læra það og einbeita sér frekar að því að gera það sem er rétt frekar en að reyna bæla niður umfjöllun um það sem er gert rangt.

Banna Al Jazeera í Ísrael

Þegar fjölmiðlar velja að þegja

Ég bý í frekar rólegu svæði í útjaðri Kaupmannahafnar og er hér með eitt og bráðum tvö grunnskólabörn sem ég treysti á einn eða annan hátt hinu opinbera fyrir. Bæði ætlast ég til þess að þau læri eitthvað í skólanum - námsefni, félagsþroska og annað slíkt - en einnig hitt að þau séu laus við heilaþvott. Ég hef ekki séð merki um annað en að þetta traust sé verðskuldað og fyrir það er ég þakklátur.

Á Íslandi virðist þessu vera öfugt háttað. Börnin tileinka sér mjög takmarkað námsefni og eru heilaþvegin frá morgni til kvölds. Á veggjum skóla eru veggspjöld sem fá þau til að endurskoða eigin líffræðilega veruleika. Heilu vinahóparnir koma heim eftir heilaþvott frá utanaðkomandi áróðurssamtökum og segjast vera af einhverju öðru kyni en því sem þau raunverulega eru af. Mörgum þeirra er í kjölfarið beint í hendur skottulækna sem leggja til að þau stöðvi kynþroska sinn og undirbúi sig undir vegferð sem endar á limlestingum á kynfærum þeirra og í kjölfarið geldingu.

Yfir þessu kætast margir, svo sem lyfjafyrirtækin og þeir sem vilja fækka mannkyninu, en því miður fyrir þessa aðila þá verður þessi nýja dýrkun á geldingum stöðvuð. Búið er að afhjúpa skottulækningarnar að baki þessari vegferð og fjalla um það á Íslandi. Öflugar raddir með alþjóðlegan hlustendahóp, eins og Dr. Jordan Peterson og Michael Schellenberger, leggja nú alla sína þyngd á að róa frá þessari tilraunastarfsemi á börnum og tilræði við samkynhneigð sem samþykktan hluta af mannlífinu. 

Landlæknisembættið breytir svörum sínum um hvaða „vísindi“ liggja að baki „meðferðarúrræðum“ á íslenskum börnum sem telja sig vera af öðru kyni. Viðbúið er að íslensk baráttusamtök fyrir auknu hringli í haus og líkama barna geri hið sama án þess að hafa hátt um það. 

Íslendingar láta stroka nöfn sín út af lista yfir meðlimi skttulækningarsamtakanna. 

Spilaborgin er hrunin og það er stórmál.

En hvað gera fjölmiðlar þá? Á bæði Íslandi og erlendis.

Þeir þegja.

Þeir láta eins og ekkert sé. Eins og engin gróf og alvarleg mistök hafi verið gerð með því að hleypa erlendum skottulækningum að íslenskum börnum og ungmennum.

En það er ekki öll von úti. Þökk sé gengdarlausum ritskoðunum hefðbundinna fjölmiðla á veirutímum hefur myndast frjór og góður jarðvegur fyrir valkosti við þá. Hinir hefðbundnu fjölmiðlar gerðu sig ónothæfa og bjuggu til pláss fyrir málfrelsi á öðrum miðlum. Það er til dæmis hægt að treysta á Brotkast til að taka fyrir málin sem aðrir vilja ekki eða þora ekki að snerta með priki. Eins má alveg þakka Morgunblaðinu fyrir að hafa ekki enn ritskoðað penna úti í bæ, eins og mig, þótt þeir geti stuðað einhverja. 

Gott og vel, hefðbundnir fjölmiðlar geta ennþá sagt okkur frá úrslitum íþróttaleikja, veðurspánni og því hvaða fræga fólk er að giftast eða skilja.

En fyrir þungu og erfiðu málin þarf að leita annað.

Heyrir upplýst samþykki nú til sögunnar?

Þegar heimurinn meig á sig af hræðslu yfir nýjustu kvefpestinni var gripið til allra örþrifaráða sem menn vissu eftir langa reynslu að virkuðu ekki en voru í hið minnsta í flokknum „að gera eitthvað“. Má þar nefna að knésetja lítil fyrirtæki, taka andlegan þroska barna úr sambandi, drepa gamalt fólk úr einveru og kynda undir fátækt bæði til skemmri tíma (með atvinnumissi fullorðinna) og lengri tíma (með brottfalli ungmenna úr skóla).

Í alveg sérstökum flokki af gagnslausum aðgerðum voru grímurnar og sprauturnar. Menn vissu vel að grímurnar voru gagnslausar og jafnvel lækning verri en sjúkdómurinn en með grímunum gat fólk að minnsta kosti sent þau skilaboð til umheimsins að það væri hrætt, hlýðið og undirgefið. Svo sagði Donald Trump víst eitthvað um gagnsleysi grímunotkunar og þá vissi allt gott fólk að grímunotkun væri bráðnauðsynleg.

Svo voru það sprauturnar sem voru líka gagnslausar (sumir segja að þær hafi veitt svolitla vernd í nokkrar vikur en menn vita núna að þær veita öfuga vernd). Okkur var lítið sagt frá þeim, jafnvel á meðan rannsóknir á aukaverkunum voru að berast þegar fyrstu stóru sprautuherferðirnar voru gengnar yfir í ríkjum eins og Ísrael og víðar. Okkur var bara sagt að þær væru öruggar og skilvirkar. Þetta jafnast á við að biðja fólk um að gleypa litríka uppþvottatöflu án þess að fá að lesa innihaldslýsingu eða kynna sér aukaverkanir. Fólk lét smala sér í sprautuhallirnar og tók þar með þátt í stórri tilraunastarfsemi án þess að hafa endilega verið upplýst um það.

Enda er upplýst samþykki ekki endilega lengur nokkuð sem við getum tekið sem sjálfsögðum hlut.

Í Bandaríkjunum er núna búið að innleiða tilskipun sem gerir svo margar undanþágur frá kröfunni um upplýst samþykki að það er í raun búið að taka slíkt samþykki úr sambandi. Um þetta má lesa á ZeroHedge/Brownstone Institute og tilskipunin er hér.

Í tilskipuninni má meðal annars lesa um þá skoðun yfirvalda að formleg veiting undanþága í sífellt fleiri tilvikum sé ekkert stórmál - undanþágur hafa verið veittar í mörg ár! Án afleiðinga á traust fólks á lýðheilsuvísindum! En hvað með að fylgjast mjög vel með þátttakendum í rannsóknum sem fara fram án upplýsts samþykkis? Nei takk, slíkt eykur jú hættuna á gagnaleka og því að menn komist í persónulegar upplýsingar.

En kannski það sé rétt sem heilbrigðisyfirvöld í Bandaríkjunum segja í raun: Upplýst samþykki er ekki meginreglan nú þegar, og það að segja frá því formlega og skrifa inn í löggjöfina breytir engu.

Næst þegar lúðrakallið í sprautuhallirnar heyrist þá legg ég til að þú staldrir við og biðjir að minnsta kosti um að fá heiðarlega lýsingu á því sem er að gerast, á vegum hvers og til hvers. Annars hættir þú á að verða að gagnapunkti í rannsókn sem þú tókst þátt í án upplýsts samþykkis og öllum er svo skítsama um þegar afleiðingarnar banka upp á.

Hvað var drukkið í Suður-Evrópu þegar víkingar drukku vín í Englandi?

Það er sæmilega vel skjalfest að á víkingaöld hafi verið vínrækt í Englandi og jafnvel útbreidd. Rómverjar ræktuðu vínber í Englandi í einhverjum mæli (enda var tilvera þeirra ómöguleg án vínsins og það fylgdi þeim hvert sem er). Vínrækt í Englandi hefur verið takmörkuð seinustu aldir vegna kulda en núna sjá menn möguleikann á að hún geti aukist, vegna hlýinda. Svona rétt eins og kornrækt snéri aftur til Íslands fyrir ekki mjög mörgum árum síðan, og hið sam amá segja um ræktun á grænmeti og jafnvel ávöxtum í Grænlandi. Vonum að þetta haldi allt áfram.

En bíddu nú við, segja spámennirnir þá: Ef England verður aftur nógu hlý til að rækta vínþrúgur í auknum mæli þá verður Suður-Evrópa of heit, og vínrækt leggst þar af!

Spurningin er þá bara: Hvað drukku menn í Suður-Evrópu á víkingaöld þegar víkingar drukku vín í Englandi? Nú eða Rómverjar í Róm þegar hermenn þeirra voru að þurrka út innfædda í Englandi?

Þarf vínrækt í Englandi að þýða að hún leggist af í Suður-Evrópu? Eða má kannski sallarólegur fleygja þessum spádómi í ruslið eins og svo mörgum öðrum?

Verður England ný vagga vínræktunar?

Fyrirtæki sem eyða sjálfum sér

Hér hefur áður verið fjallað um fyrirtæki sem fara í einhvers konar sjálfseyðingu með því að dansa í takt við hinn pólitíska rétttrúnað sem um leið er oft andstæðan við almenn viðhorf almennings. Á ensku er talað um að „go woke, go broke“.

Í þessu felast vissulega tækifæri. Viðskiptavinir sem vilja ekki lengur styðja við þvæluna leita til annarra fyrirtækja sem hagnast í kjölfarið.

Sum fyrirtæki sjá að sér áður en flótti viðskiptavina hefst og hætta að kaupa áróðurinn og seljendur hans neyðast þá, gegn vilja sínum, til að finna sér alvöru vinnu. 

En fyrirtæki gætu gert betur og hreinlega lýst því yfir að þau séu andstæðingar pólitísks rétttrúnaðar. Um leið ætli þau ekki lengur að fórna peningum í allskyns vottanir á þvælu sem gerir hvorki vinnustaðinn né varninginn eða þjónustuna betri. Þvert á móti, því fyrir sparnaðinn má mögulega lækka verðlag eða bæta gæðin. Það er örlítið farið að bera á slíku í Bandaríkjunum en mig grunar að þessi viðspyrna sé bara rétt að byrja. 

Þeir eru mögulega liðnir þeir dagar þar sem þú gast einfaldlega keypt tannkremstúpu eða klósettpappír án þess að þurfa hugleiða hvort hluti af söluandvirðinu sé að fara í að fjármagna geldingar á börnum eða innrás í einkarými kvenna. Verslanir þurfa kannski að aðstoða neytendur í auknum mæli og merkja vörur þannig að neytendur geti séð hvort þeir séu að fjármagna eyðileggingu á líkömum ungmenna eða heilaþvott á þeim svo þau óttist framtíðina og yfirgefi alla drauma um að verða einn daginn foreldrar. 

Nema þá að einhver samtök neytenda geti tekið að sér að búa til leiðbeiningar svo þeir sem vilji geti stutt við skottulækningar en aðrir látið það eiga sig. 

Það er auðvitað súrt fyrir starfsmenn þegar vinnuveitandi þeirra eyðir sjálfum sér - fórnar sér á altari rétttrúnaðarins. En kannski samkeppnisaðilinn geti ráða einhverja þeirra þegar neytendur streyma að.

Að sjálfsögðu

Það að ríkið eigi banka er svolítið sérstakt fyrirkomulag í Vestur-Evrópu. Þetta er áhættusamur rekstur sem getur sveiflast mjög hratt á milli þess að vera arðbær og þess að hreinlega leysast upp. Þetta má að hluta skrifa á regluverkið sem á að verja banka gegn áföllum en gerir þá um leið mjög dýra fyrir neytendur. Það sást vel árin 2008-2009 hvað þetta nútímalega fyrirkomulag bankareksturs er viðkvæmt og í raun byggt á sandi.

Það finnst fjöldi stofnana og fyrirtækja sem vasast með fé okkar, frá lífeyrissjóðum til smálánafyrirtækja. Eignarhald ríkisins er ekki talið nauðsynlegt þar.

En hvað með arðgreiðslurnar? Eru þær ekki mikilvægar fyrir ríkissjóð? Jú, en aðallega af því ríkissjóður er tómur og það er að hluta til af því að hann þarf að borga mjög mikið í vexti af lánum (minna fer fyrir afborgunum). Með því að selja eigur og grynnka á skuldum getur ríkisvaldið komist nær því að láta beina skattheimtu duga til að standa undir rekstrinum og getur þá dregið úr hinni óbeinu skattheimtu - nokkuð sem sveitarfélög stunda líka í gegnum eignarhald á veitufyrirtækjum sem eru látin vanrækja viðhald til að safna í arðgreiðslur.

Auðvitað munu bankarnir halda áfram að greiða arð - til nýrra eigenda. En þeir eigendur gætu verið ég og þú, lífeyrissjóðir okkar eða viðskiptamenn sem kunna að gera hvoru tveggja í senn: Stuðla að arðsemi og lækka álögur á neytendur.

Nú fyrir utan kannski grundvallaratriðið hér: Viljum við virkilega að stjórnmálamenn séu beint eða óbeint með puttana í fyrirtækjarekstri? Treysta allir stjórnmálamönnum til að velja viturlega í stjórn fyrirtækja? Stjórnmálamenn sem hafa kannski aldrei unnið heiðarlegt handtak á ævi sinni en eru þeim mun meira heillandi í kosningabaráttum?

Ríkið á að selja banka sína og aðrar eigur í eins miklum mæli og það mögulega getur. Ríkisbókhaldið krefst þess. 

það þarf að aðskilja ríki og hagkerfi svo stjórnmálamenn geti ekki selt fjölskyldu sinni eigur almennings (að mati þeirra sem trúa því að slíkt hafi nýlega átt sér stað, eða svo mætti ætla).

Það þarf að koma heillandi en óhæfum fulltrúum ríkisvaldsins úr stjórnum fyrirtækja.

Það þarf að draga úr vægi óbeinnar skattheimtu og láta þá beinu duga.

Því fyrr, því betra.

Sala á Íslandsbanka geti skilað 100 milljörðum