Sjálfkrýndi samfélagssérfræðingurinn

Lengi vel hefur okkur verið sagt að opinber gögn séu hinn heilagi sannleikur. Yfirvöld safni saman tölfræðilegum upplýsingum og geri aðgengilegar án þess að hafa myndað sér skoðun á þeim. Gögnin eru gögnin. Túlkunin? Hún er svo eitthvað annað.

Þannig mátti til dæmis treysta því að fjöldi Íslendinga væri nokkuð áreiðanleg tala úr potti opinberra gagna. Fjöldi smitaðra. Fjöldi látinna. Lífslíkur. Glæpatíðni. Bara gögn, ekki satt? Opinber gögn sem hafa verið sannreynt, eru birt og svo má túlka þau að vild.

En er það svo? Eru opinber gögn einfaldlega gögn - staðreyndir sem má vinna með?

Nei, segja margir, og færa fyrir því góð rök. Ég fjalla um það betur seinna en vil sem upphitun bara benda á að opinber gögn eru bara gögn sem hið opinbera framleiðir. Þau eru afurð skapara þeirra. Þau má aðlaga, leiðrétta fyrir ýmsu, birta að öllu leyti eða að hluta, setja saman á nýjan hátt og auðvitað falsa.

Stundar íslenska ríkið einhverjar leikfimisæfingar með gögnin eins og þau raunverulega eru? Kannski. 

Það fræ sem ég sái hérna er: Opinber gögn eru ein tegund gagna. Aðrar tegundir eru til. Mögulega betri. Mögulega ekki. 

Sem sagt: Opinber gögn eru ekki endilega hin raunverulegu gögn. 

Og hverjum á að treysta þá?

Borgarstjóri segir að kenn­ar­arn­ir séu að biðja um það að fá að vera minna með börn­um og einhverjir bregðast illa við, en er það rangt? Þeim fækkar sem kenna börnum og fjölgar sem sitja í stólum millistjórnenda í grunnskólakerfinu. Er það ekki vegna þrýstings frá sumum kennurum um að losna við að kenna en njóta samt starfsöryggis og öruggra launa? Það er allt í lagi að velta því fyrir sér og skoða það.

Varla eru yfirvöld sveitarfélaga að kalla á eftir fækkun kennara og fjölgun millistjórnenda og aukinni fjárþörf grunnskóla gegn því að fá minni kennslu. 

Það er í eðli allra stórra stofnana og fyrirtækja (líka einkafyrirtækja) að þegar peningarnir streyma inn að þá hleðst fita utan á starfsemina. Þessi fitusöfnun hættir aldrei í tilviki opinbers reksturs því það er alltaf hægt að hækka skatta eða auka opinberar skuldir. Í tilviki einkareksturs er regluleg fitulosun og megrun algjörlega nauðsynleg ef menn vilja ekki missa vinnuna. 

Er minni kennsla í grunnskólum í skiptum fyrir aukin útgjöld mögulega bara kransæðastífla sem þarf að losa? Kannski yfirvofandi verkfall kennara sé tækifæri - tækifæri til að stokka upp á nýtt. Að loknu verkfalli mæti millistjórnendur í skóla þar sem þeir eru orðnir kennarar á ný.

Það væri eitthvað.

	Á ekki orð yfir ummælum borgarstjóra
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Rétt eins og í tilviki stjórnmálaflokkanna er hægt að færa rök fyrir því að nöfn opinberra stofnana tákni andstæðu yfirlýstra markmiða þeirra. 

Nýlegt og áberandi dæmi er hernaður Byggðastofnunar gegn íbúum Grímseyjar sem gerir það líklega að verki að byggð leggst þar af. Sannkölluðu Eyðibyggjastofnun. Hvað ætli liggi margar eyðibyggðir eftir stofnunina? Eða byggðir sem eru algjörlega upp á styrki komnar? 

Annað dæmi eru barnaverndarstofur landsins sem sjá um að styðja við hernað herskárra mæðra gegn feðrum þar sem börnin eru fallbyssufóðrið. Sannkallaðar barnaskemmdastofur.

Byggingafulltrúar sveitarfélaganna eru frægir fyrir duttlunga sína og afskiptasemi. Þeir virðast geta ákveðið upp á sitt einsdæmi hvað fær ýmis leyfi og hvað ekki og byggt slíkar ákvarðanir á eigin smekk og áhuga. Sannkallaðir byggingastöðvarar. 

Sýslumenn eiga að afgreiða ýmsa mikilvægara pappíra og skera úr í ýmsum málum. Þetta gera þeir með stuttum opnunartíma og langri bið, samhliða því að þeir gera börn föðurlaus og feðurna að öreigum, um leið og þeir leyfa auðmönnum að eignast fasteignir ódýrt og henda íbúunum á götuna. Kannski sýslumenn eigi frekar að kalla sig sviptimenn - þeir sem svipta fólki ýmsu. 

Svo má ekki gleyma dómurum sem telja það vera hlutverk sitt að búa til ný lög með úrskurðum sínum frekar en að dæma eftir lögum sem löggjafarvaldið setti. Þannig er tekið hart á ýmsu smávægilegu en vægt á ýmsu mikilsverðu. Þetta eru vissulega dómarar - menn sem dæma - en líka dyggðariddara - menn sem elta tískuna. 

Kannski er þessi upptalning ósanngjörn og byggð á örfáum fréttum innan kerfis þar sem flest gengur hreinlega ágætlega, en ég held ekki. Fyrir nokkrum árum sagði maður sem oftast er kallaður Helgi í Góu eftirfarandi orð í viðtali:

„Þetta er nýr tími, hér áður gátu menn opnað og svo var farið yfir þetta en nú má ekk­ert gera fyrr en öll leyfi eru komin.“

Þetta eru róttækari skipti en marga grunar og í raun algjör viðsnúningur á frumkvæðinu í samfélaginu. Valdið er tekið af löghlýðnum borgurum sem vita vel að eftirlitið gæti komið og taka allt út og fært í hendur ókjörinna embættismanna sem þurfa núna að gefa út öll sín leyfi áður en menn geta svo mikið sem tekið fyrstu skóflustunguna. 

Gott fyrir báknið, slæmt fyrir fólkið.

Ekki opinber þjónusta við almenning heldur þjónusta við opinbera starfsmenn, á kostnað almennings. Opinbert sjálfsdekur. 

	Kvaðir Byggðastofnunar þröngsýnar
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Ég veit, ég veit. Ég er erlendis. Ég er ekki á svæðinu. Ég þekki ekki öll smáatriðin.

Engu að síður leyfi ég mér að spyrja: Kunna Íslendingar ekki að reka innviði lengur?

Orkan, vatnið (heitt og kalt), rafmagnið, vegirnir - þetta virkaði einhvern tímann. Núna eru heilu svæði heitavatnslaus, rafmagnslaus og allt að því orkulaus í lengri tíma, oftar og oftar. Orkuskiptin á Íslandi eru á leið í öfuga átt: Úr endurnýjanlegri vatnsorku í innflutta olíu. 

Bensínstöðvarnar virka reyndar alltaf, svo því sé haldið til haga. Ætli það sé vegna þess að þær eru einkareknar?

Það er ekkert grín að halda uppi sæmilegum lífsgæðum á eldfjallaeyju í Norður-Atlantshafi. Það krefst þess að orka sé sótt og henni komið áleiðis. En hvað hefur gerst eftir mörg ár af hrópum eftir nýjum háspennulínum? Ekkert. Orkuverum? Ekkert? Brúarsmíðum? Ekkert. Það gerist ekkert. Það er eins og einhver hafi ákveðið að íslenskir innviðir árið 2010 séu einfaldlega nógu góðir um alla framtíð.

Ég vona að upplifun mín af fréttunum sé röng. Ég kemst að því fljótlega í stuttri heimsókn til Íslands. Fyrstu leggirnir í því ferðalagi eru áhyggjulausir: Flug með einkafyrirtæki og eftir það rútuferð með einkafyrirtæki. Hvað tekur svo við er stærri óvissa. Sjáum hvað setur. 

	Öllum sundlaugum Reykjavíkur lokað
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Um daginn lét ég berast í eyru mín hljóðútgáfu af bókinni Is That True or Did You Hear It on the BBC?: Disinformation and the BBC og fannst hún mjög fróðleg. Þar er sagt frá því hvernig BBC notar áhrif sín og fjárráð til að boða ákveðna hugmyndafræði í ýmsum málum, þagga niður í skoðunum eða gera lítið úr þeim, aðstoða við heilaþvott á almenningi og smyrja í skít þá sem stofnunin á að beita sér gegn.

Svipaða sögu má eflaust segja um aðra stærri fjölmiðla - þessa virtu og trúverðugu fjölmiðla sem smöluðu fólki í sprautuhallir og héldu því skíthræddu heima hjá sér vegna kvefpestar.

Í dag er BBC mjög upptekin af því að berjast gegn kjöri Trump í embætti Bandaríkjaforseta, svo eitthvað sé nefnt, og gerir það á sinn venjulega hátt: Fjallar um mál að því er virðist af sæmilegri vandvirkni, nokkru hlutleysi og mikilli yfirvegun, en laumar svo inn litlum molum sem mjaka lesandanum í rétta átt. Þannig las ég í dag, í samhengi við nýlegar náttúruhamfarir í Bandaríkjunum vegna fellibyls:

Þegar hann [Donald Trump] heimsótti Georgíu hélt forsetinn fyrrverandi því fram að Bandaríkjamenn væru að missa neyðarsjóði vegna þess að þeim hefði verið varið í ólöglega innflytjendur. Reyndar hafa þessi tvö aðskildu verkefni aðskildar fjárhagsáætlanir og Biden-stjórnin sakaði repúblikana um að dreifa „djörfum lygum“ um fjármögnun vegna hamfaraviðbragðsins.

**********

While visiting Georgia, the former president claimed that Americans were losing out on emergency relief money because it had been spent on migrants. In fact, the two distinct programmes have separate budgets, and the Biden administration accused Republicans of spreading "bold-faced lies" about funding for the disaster response.

En bíddu nú við, hvað hefur blaðamannafulltrúi núverandi Bandaríkjaforseta sjálfur sagt, oftar en einu sinni? Skoðum það:

Fyndið hvernig netið gleymir engu (þótt jútjúb hafi hérna auðvitað gleymt öllu).

Þetta er svipað víðar. Opinberir sjóðir þurrkast upp í heimatilbúin vandamál og því svo neitað að það bitni á annarri opinberri þjónustu. Þannig gripu menn í tómt þegar neyðarsjóðir til aðstoðar Grindvíkingum voru opnaðir. Þannig grípur allskyns opinber þjónusta í tómt í samkeppni við vopnakaup yfirvalda, gæluverkefnin og starfshópa um flugvelli á gossprungum og þjóðarhallir á tímum hallareksturs. 

Það er einfaldlega við hæfi að halda því fram að það sé stanslaust verið að ljúga að okkur í mjög annarlegum tilgangi.

Svo ég spyr, eins og ég spyr í fyrirsögninni: Er þetta satt eða lastu það á RÚV.is?

Því það er mjög líklega annaðhvort eða.