Leiðir til að sökkva samfélagi, eða forðast það

Ég hlustaði nýlega á samtal Björns Jóns Bragasonar og Þórarins Hjartarsonar á hlaðvarpinu Ein pæling, og það var gott. Þarna eru tveir hugsandi menn að ræða djúpstæð vandamál við íslenskt samfélag sem þeim um leið þykir svo vænt um. Þeir fara dýpra en það sem fyllir huga okkar frá degi til dags, og ég leyfi mér að segja að ég sé sammála þeim báðum um allt sem þeir sögðu í þessu samtali. Sannarlega samtal sem ætti að taka víðar og lengra.

Þetta minnti mig um leið á að við fáum ekki endilega nauðsynlegt hráefni til að hugsa út frá með neyslu á hefðbundnum fjölmiðlum. Fjarri því. Ég tek lítið dæmi: Hugleiðingar Russel Brand, (yfirlýstir vinstrimaður svo því sé haldið til haga) um ástandið í Úkraínu. Á 10 mínútum sprautar hann inn í huga manns allskonar hliðum málsins sem við fáum varla að sjá. 

Lærdómur minn? Að það sé nauðsynlegt að afla sér skoðana og upplýsinga frá mörgum uppsprettum til að geta myndað sér eigin, upplýstu, skoðun. Skoðanir sem eru eingöngu byggðar á þessum hefðbundnu fréttamiðlum er hægt að koma auga á mjög fljótt. Þar er heimurinn svart-hvítur og fellur vel að utanríkisstefnu Bandaríkjanna. Það getur vel verið að þú sért sammála því að skattar, utanríkisstefna Íslands og öll áhersla í skoðanamyndun eigi að falla fullkomlega að utanríkisstefnu Bandaríkjanna, en kannski ekki. Og hvernig veistu það? Þú stígur út fyrir rammann, ef þú nennir. 

Það er auðvitað engin kvöð á þér að mynda þér upplýsta skoðun, eða eigin skoðun hvort sem hún er upplýst eða ekki. Þú kýst jú fulltrúa og treystir á blaðamenn, ekki satt? 

Þú veist þá væntanlega að þú ert að tortíma loftslagi Jarðar með tilvist þinni og lífsháttum, og að eina vandamál heimsins eru nokkrir vondir kallar í Asíu, Miðausturlöndum og Asíu sem dansa ekki í takt, ekki satt?

En hafir þú áhuga á hlið sem er önnur og vissulega til þá vona ég að við getum átt samtal. Og nei, það þýðir ekki að þú gerist Pútín-sleikja eða kynþáttahatari og afneitar vísindum. Þvert á móti. Þú byrjar kannski að hata minna og elska meira. Væri það ekki eitthvað?

Sýndarmennska en skemmtileg samt

Ríkisstjórnin biður nú almenningi að senda inn tillögur um hagræðingu, einföldun stjórnsýslu og sameiningu stofnana inn á samráðsgátt.

Þetta er mögulega bara sýndarmennska. Til að hagræða í raun er ekki nóg að sameina stofnanir og færa fólk á milli. Nei, það þarf hreinlega að taka verkefni af hinu opinbera og annaðhvort einkavæða framkvæmd þeirra eða hætta með öllu að sinna þeim. Afnema eyðublöð og leyfi fyrir hinu og þessu, hætta með öllu að sinna einhverju sem er sinnt í dag.

Snúa aftur til fyrri tíma sem var einu sinni lýst svo vel í viðtali:

„Þetta er nýr tími, hér áður gátu menn opnað og svo var farið yfir þetta en nú má ekk­ert gera fyrr en öll leyfi eru komin.“

Skipta út tíu manns sem fara yfir umsóknir og gefa út leyfi og leysa af með einum eftirlitsmanni, og bíl. Þannig tókst Reykvíkingum að byggja upp Grafarvoginn á mettíma, og hann stendur enn.

Og telur einhver að hið opinbera muni í raun og veru segja upp hundruðum opinberra starfsmanna til að hagræða? Auðvitað ekki.

En auðvitað má ganga lengra. Hætta að gefa út aðalnámskrá fyrir skólastigin og leyfa skólastjórum og kennurum að velja námsefni fyrir börnin. Er þetta ekki sprenglært fagfólk í skólunum sem ríkið er búið að kenna allt sem kunna þarf og gefa út gráður í kjölfarið? Það ætti að vita betur en einhver möppudýr innan ráðuneytis.

Hið opinbera gæti líka dregið í auknum mæli úr beinum framlögum til skóla og spítala og eyrnamerkja í staðinn fé til hvers nemenda eða sjúklings og leyfa skólum, heilsugæslustöðvum og slíku að keppa, í samkeppnisumhverfi, um peningana. Eitt símtal til Svíþjóðar til að fá tilbúna framkvæmdaáætlun fyrir slíkt. 

Hérna er íslensk reynsla af liðskiptiaðgerðum líka verðmæt. Slíkar aðgerðir kosta minna en þær framkvæmdar á ríkisspítölunum þótt skurðstofurnar séu svipaðar og bæklunarskurðlæknarnir jafnvel þeir sömu í báðum tilvikum. 

Hið opinbera gæti svo hringt til Sviss og spurt hvernig einu ríkasta hagkerfi heims tekst að fjármagna sig á töluvert lægri sköttum en Norðurlöndin. Stjórnmál eru svo fyrirferðalítil í Sviss að ég skora á hvern sem er að finna frétt um þau. Mér tókst það ekki um daginn. Ekkert nema viðskiptafréttir og slíkt.

Með nægjanlegri hagræðingu gæti ríkisvaldið mögulega komist af án allra grænu skattanna sem eins og allir vita renna bara í gæluverkefni og vitleysu en ekki á neinn hátt í raunveruleg umhverfismál. Skattarnir eru grænir af því það er liturinn á fimmþúsundkallinum, ekki af því þeir þjóna náttúrunni. 

Kannski er um sýndarmennsku að ræða en hún sýnir þá eitt mjög vel og það er að hið opinbera hefur ekki hugmynd um það hvar peningar fossa ofan í holræsakerfið. Hressandi hreinskilni það, sama hvað.

Biðja almenning um tillögur um hagræðingu

Er þá ekki hægt að lækka skatta?

Árið 2024 var það kaldasta á þessari öld á Íslandi að sögn veðurfræðinga og rímar eflaust ágætlega við upplifun fólks þegar það keyrir í gegnum snjóskafla og horfir á borgarísjaka út um stofugluggann hjá sér. 

Okkur er að auki sagt að þetta sé þveröfugt við stöðuna á jörðinni allri þar sem leiddar hafa verið að því líkur að 2024 verði hlýjasta ár sögunnar.

Hlýjasta ár sögunnar, hvorki meira né minna! Hlýrra en þegar afkomendur norrænna manna héldu úti sauðfjárbúskap á Grænlandi. Hlýrra en þegar Rómverjar ræktuðu vínber í Englandi. Hlýjasta ár sögunnar!

En óháð því hvort hitastigið breytist upp eða niður þá færð þú að borga brúsann. Það ef nefnilega eitthvað sem þú - já þú! - getur gert til að hreinlega breyta veðrinu. Já, breyta veðrinu!

Þú getur látið taka af þér bílinn, kjötið, ferðalögin, umbúðirnar, plaströrin og innflutning frá Kína og stuðlar þannig að því að veðrið breytist. Já, að hugsa sér! Veðrið breytist! Er það ekki alveg magnað?

Þú getur látið meira og meira af launatekjum þínum renna í hina og þessa sjóði, í að byggja vindmyllur og moka ofan í skurði, og veðrið breytist. Já, þú last rétt! Veðrið breytist!

Það mun hlýna minna, eða kólna hraðar, eða öfugt, eða hvað það nú er sem þarf að breytast eða breytast hægar eða breytast ekki.

Er þetta ekki alveg ótrúlegt?

Ekki spá í því að Kínverjar byggja eins og eitt og jafnvel tvö kolaorkuver á viku, í hverri viku, og Indverjar eitthvað svipað. Það hefur engin áhrif á veðrið. En að þú hafir bíl til umráða er vandamálið og þú getur leyst það með því að láta taka af þér bílinn, eða eldsneytið. Þannig breytir þú veðrinu og plánetan þakkar fyrir sig.

Og auðvitað stjórnmálamennirnir. 

Takk fyrir að stuðla að breyttu veðri. Eða heldur þú að það finnist verðugri markmið?

Árið 2024 kaldasta ár aldarinnar