Nýju fjölmiðlarnir

Kjör Trump fer í taugarnar á mörgum blaða- og fjölmiðlamönnum. Þeir lásu upp gallaðar skoðanakannanir. Álitsgjafar þeirra höfðu ekki rétt fyrir sér í neinu. Hinn ósnertanlegi Trump verður bráðum forseti Bandaríkjanna og þeir þola ekki tilhugsunina og þá tilhugsun að lýðræðið leiddi kjósendur að rangri niðurstöðu.

En blaðamenn jafna sig, eru jafnvel að reyna bakka aðeins með Hitler-samlíkingar til að fá a.m.k. boð á blaðamannafundi framtíðarinnar. Gott og vel.

En kjör Trump er ekki það eina sem þessir hefðbundnu fjölmiðlar allt í senn lásu og greindu rangt og afhjúpaði vinnubrögð þeirra sem boðbera falsfrétta og áróðurs frekar en frétta og upplýsinga. 

Nei, það afhjúpaði um leið að þeir vita hreinlega ekki hvernig á að segja fréttir og skola upp á yfirborðið ólíkar skoðanir í umræðunni, að því marki auðvitað að þeir hafi áhuga á ólikum skoðunum.

Við því hlutverki hafa aðrir tekið. 

Ég tek sem dæmi hér vinsælan þáttastjórnanda sem birtir á jútjúb, X, Spotify og öðrum miðlum, Lex Fridman (sem Wikipedia velur að kasta skugga á en engu ljósi, sem er gæðastimpill í sjálfu sér).

Hann tók nýlega 2 klst viðtal við forseta Argentínu, Javier Milei, sjá á jútjúb hér. Í inngangi sínum sagði stjórnandi að hann vildi taka álíka viðtöl við fleiri leiðtoga, frá þeim sem við á Vesturlöndum klöppum fyrir og hinum sem við fyrirlítum. Gamli góði blaðamaðurinn mættur sem ræðir við alla og birtir afraksturinn fyrir okkur að melta - ekki þessi nútímalegi sem telur að þöggun sé góð fréttamennska. 

+

Það hefur auðvitað sýnt sig að slík blaðamennska er bæði nauðsynleg og holl, og það sem er best: Eftirsótt. Þöggunin, ritskoðunin og ásakanir um að hinir og þessir séu samsæriskenningasmiður bítur einfaldlega ekki lengur. Þegar okkur var sagt á veirutímum að það væri bara ein rétt skoðun þá gekk það nokkuð vel, en mun ekki ganga upp aftur. Sá tími er liðinn. Þegar okkur er sagt hvaða stríð eigi skilið alla okkar ástríðu og allt okkar launafé, og hvaða stríð skipta okkur engu máli, þá lokast einfaldlega fleiri og fleiri eyru. 

Það er ekki af því að við getum ekki haft skoðun á hinu og þessu heldur að sú skoðun eigi ekki endilega að rigna á okkur að ofan og vera hin eina rétta. Fleiri mega finnast og við eigum jafnvel að geta myndað hana sjálf.

Framundan eru stórar uppsagnalotur hjá mörgum stórum fjölmiðlum. Blaðamenn sem þorðu ekki að mynda sér skoðun, og völdu frekar að endurvarpa skoðunum annarra, verða atvinnulausir og reyna að koma sér að í hlaðvörpum eða sem fjölmiðlafulltrúar hins opinbera. Aðrir, sem þora að vera blaðamenn, og hafa geta verið það innan fjölmiðlafyrirtækja, blómstra vonandi.

En eitt er víst: Allt er breytt, og vonandi ertu með á nótunum, og þorir jafnvel að fara mynda þér þínar eigin skoðanir. 

Geti ekki brotið verk­falls­lög

Núna eiga sér stað hefðbundnar viðræður á íslenskum vinnumarkaði sem fyrir mig, sem hef verið búsettur í Danmörku í nálægt því 20 ár, virka í raun framandi: Að það sé hreinlega hægt að kæfa sjúklinga með því að setja púða á hausinn á þeim ef það gagnast launabaráttunni.

Eftirfarandi texti greip mig:

Leik­skóla­stjóri sótti um und­anþágu svo starfs­fólk í verk­falli fengi að sinna hon­um og tveim­ur öðrum börn­um í svipaðri stöðu [á ein­hverfurófi og með þroska­skerðingu], en þeirri und­anþágu­beiðni var hafnað. Um er að ræða fag­menntað starfs­fólk sem hef­ur sinnt hon­um og þekk­ir hann. ... „Hann er með fötl­un­ar­skil­grein­ingu og mér skilst að hann eigi rétt á þess­ari þjón­ustu, en nú stang­ast á skyld­ur sveit­ar­fé­lags­ins til að sinna því og að sveit­ar­fé­lagið geti ekki brotið verk­falls­lög,“ seg­ir ... móðir drengs­ins

Til hugar kemur þetta atriði, meðal annarra, úr breskum grínþætti:

Ég held að það megi alveg byrja að spyrja sig að þeirri spurningu hvort þetta með að setja heilu starfsstéttirnar, með bæði góða og lélega starfsmenn og stjórnendur (og flesta einhvers staðar þess á milli), undur einn hatt, og leyfa herskáum samtökum að keyra fötluð börn í þrot gegn vilja umönnunaraðila þeirra, foreldra og annarra.

En kannski er þetta röng spurning. Leiðréttist gjarnan.

Fatlaður drengur fær ekki þjónustu í verkfalli

Leggja niður þá starfsemi sem hefur ekki brýn verkefni með höndum

Á dauða mínum átti ég von en svo virðist sem að tvennt hafi átt sér stað á sama tíma: Hagfræðingur með sterkar vinstrihneigðir sýndi skilning á því hvernig skera megi niður báknið, og blaðamaður sýndi því athygli. Ótrúlegt!

Er ég þá að meina þennan pistil og þessa frétt. 

Í pistlinum stendur meðal annars (áhersla mín):

Mikilvægt er að ríkisstofnunum verði fækkað með sameiningum, hagræðingu og með því að leggja niður þá starfsemi sem hefur ekki brýn verkefni með höndum.

Já, er það ekki bara?

Ég hef lengi talað fyrir þessu. Í stað þess að hagræða - skera niður um 5% hér og 10% þar - þá þarf einfaldlega að aflima. Loka heilu stofnununum. Leggja niður heilu skrifstofurnar. Hætta ákveðnum verkefnum án þess að nokkuð komi í staðinn.

Þetta gera bæði heimili og fyrirtæki á hverjum degi. Segja upp áskrif, afpanta þjónustu, loka deildum. Meira að segja þar sem heimilisbókhaldið lítur sæmilega út eða fjárhagsstaða fyrirtækis er í góðum málum er oft við hæfi að sýna aðhald, endurskoða útgjöldin og hringja í tryggingafélagið og biðja um endurmat á iðgjöldum.

Þegar vinstrisinnaðir hagfræðingar eru farnir að sjá kjarna málsins er vonandi kominn tími til að allir aðrir geri það líka. Það er ekki þörf á svolitlum niðurskurði hér eða þar. Nei, þarf þarf einfaldlega að byrja stroka út heilu ríkisstofnanirnar, með húð og hári, án þess að nokkuð komi í staðinn.

Og byrja á fjölmiðlanefnd, sem um leið fæli í sér styrkingu á málfrelsisákvæði stjórnarskrárinnar. Og svo er það bara áfram gakk.

Skattar og nýsköpun

Íslenska ríkið veitir skattaafslætti til fyrirtækja sem það kallar nýsköpunarfyrirtæki. Er það gert til að örva nýsköpun.

Íslenska ríkið veitir ekki öllum fyrirtækjum slíka afslætti jafnvel þótt öll fyrirtæki stundi á einn eða annan hátt nýsköpun (nema kannski tóbaksverslunin Björk, en velgengni hennar gengur út á að breyta sér ekki).

Það hlýtur þá að vera gert til að draga úr nýsköpun. Ef afslátturinn eykur nýsköpun þá mun skatturinn án afsláttar draga úr nýsköpun.

Og hvers vegna vill ríkið draga úr ákveðinni nýsköpun en örva aðra? Ekki þekki ég svarið við því. Kannski er talið mikilvægara að þróa tölvuleiki en að þróa nýjar tegundir af jógúrti eða annarri matvöru. Kannski eru svefnrannsóknir mikilvægari en rannsóknir á veiðarfærum eða bættri nýtingu og afköstum á fiskveiðiflota. 

En við blasir óháð því að hið opinbera viðurkennir að skattheimta dregur úr nýsköpun og að sumir eigi að fá afslætti frá slíku en ekki aðrir.

Í stað þess gera hið augljósa til að auka nýsköpun: Lækka skatta á öll fyrirtæki, og fá þau öll til að auka við nýsköpun.

En þá fær enginn embættismaður vinnu við að fara yfir umsóknir, og er það ekki mikilvægast þegar á hólminn er komið?

65 fyrirtæki með 11,1 milljarð í skattafrádrátt

Niðurskurðarvinsældir

Í Argentínu hefur nú setið í stól forseta í um ár maður sem lofaði að saxa á opinber útgjöld með vélsög og hefur staðið við það. Javier Milei tók við blússandi hallarekstri og verðlausum gjaldmiðli á líknahjálp og snéri ríkisfjármálunum við á tveimur mánuðum og haldið hallarekstrinum frá síðan. Já, á tveimur mánuðum gat hann stöðvað skuldasöfnun og hafið uppbyggingu á ríkisfjármálunum. Verðbólgan er sú lægsta í áraraðir.

Og það besta af öllu: Vinsældir hans halda áfram að vera miklar og stöðugar og með því mesta sem mælst hefur miðað við tíma í forsetastól.

Sjá nánar í frétt Reuters (sem ótrúlegt en satt forðast að reyna afbaka nokkuð). 

Er einhvern lærdóm hægt að draga hérna?

Að það sé hreinlega hægt að lofa því að tímar muni versna áður en þeir byrja að batna og útskýra nákvæmlega hvernig og af hverju, og kjósendur skilja það?

Já, þann lærdóm má alveg draga.

Kjósendur eru stundum áhrifagjarnir og falla fyrir fagurgala stjórnmálamanna en stundum má líka reyna að höfða til skynsemi þeirra - að benda á að nammiskálin er tóm og kominn tími á aðhald sem er erfitt í upphafi en nauðsynlegt til lengdar. 

Á Íslandi líkist ástandið að mörgu leyti því í Argentínu áður en nýi forsetinn tók við. Hallarekstur hins opinbera er stjórnlaus og heldur vaxtastigi uppi. Ríkisfjármálin eru á svipuðum stað og þau í Reykjavík og er þá mikið sagt - skuldasöfnun ofan á skuldasöfnun, meðal annars til að geta borgað vextina af lánunum. 

En það þarf ekki meira en nokkra mánuði til að snúa af þessari braut og útskýra fyrir fólki að aðstæður þurfi að versna áður en þær batna - að áfengið er búið og timburmenn framundan því annað gengur ekki til lengdar. 

Köllum vinsældir sem fylgja í kjölfar slíkrar hreinskilni niðurskurðarvinsældir - andstæða þess að kaupa sér vinsældir fyrir lánað fé. 

Og vonum að einhverjir frambjóðenda hafi vit á að skera sig aðeins frá fjöldanum með því að lofa heilbrigðu heimilisbókhaldi sem valkost við fulla unglinginn með kreditkort foreldra sinna. Og segja hreint út að hlutir muni versna áður en þeir batna. 

Veirutímum sópað undir teppið

Það er eitthvað skuggalegt ráðabrugg í gangi, eða röð tilviljana sem hefur sömu afleiðingar.

Eins og hér er bent á þá mun þingmennska Ölmu Möller gera það torveldara en ella að fá Alþingi til að hefja rannsókn á veirutímum svipaða þeirri og Danir hafa núna sett í gang, meðal annarra ríkja (og verður vonandi ekki bara hvítþvottur á aðgerðum yfirvalda). Sem ráðherra í ríkisstjórn gæti Alma enn frekar staðið í vegi fyrir slíkri rannsókn og sem heilbrigðisráðherra sennilega auðveldlega stöðvað slíka rannsókn í fæðingu. 

Er eitthvað baktjaldaleikrit í gangi eða eru menn bara óvart að stilla upp fólki þannig að veirutímum verði sópað undir teppið?

Ég veit ekki svarið en það skiptir ekki máli í raun hvort það er. Menn geta hoppað úr flugvél án fallhlífar eða með fallhlíf sem er búið að eiga við. Niðurstaðan er sú sama þótt ásetningurinn sé ólíkur.

Kannski var heldur ekki klókt að gefa upp þessa áætlun. Flest fólk sem ég heyri tala um veirutíma gerir það með óbragð í munni og myndbönd sem minna okkur á vitleysuna eru talin vera grín. Fáránlegt grín. Fólk með plastpoka á höfðinu, grímu í sundlaug og sótthreinsi til að maka á alla fleti. Hlægilegt vissulega þótt það óefnislega hafi samt verið verst: Einangrun, einmanaleiki, þunglyndi og annað sem verður ekki svo auðveldlega gert að fyndnu myndbandi.

En sjáum hvað setur. Alma er vissulega þekkt andlit og það virðist oft vera nóg til að krækja í atkvæði. Innihaldið skiptir þá minna máli. Jafnvel þótt á umbúðunum standi að það sé eitrað.

Alma heilbrigðisráðherraefni Samfylkingarinnar

Um blaðamenn og að læra sína lexíu

Trump var um daginn endurkjörinn forseti Bandaríkjanna og er núna að manna ýmsar stöður í stjórnkerfi þar sem tilnefningar forseta eru margar, óháð því hvort sá forseti er að skapi evrópskra viskubrunna eða ekki.

Nýlega tilkynnti Trump að heilbrigðismálaráðherra hans yrði Robert F. Kennedy, Jr., og margir supu hveljur. 

Samsæriskenningasmiður!

Andstæðingur lýðheilsu! 

Gagnrýnir sífjölgandi bólusetningar gegn öllu og engu!

Telur þær jafnvel hafa afleiðingar!

Blaðamenn nenna ennþá að taka upp hanskann fyrir lyfjaiðnaðinn og má nefna þessa frétt TV2 í Danmörku sem dæmi. 

Þar á bæ tókst að draga upp úr hattinum einhvern mann með fínan titil og fína gráðu sem kallar dag tilnefningarinnar óhugnanlegan fyrir lýðheilsuna og að þetta sé mögulega bara vinagreiði. Núna muni vísindin eiga undir högg að sækja!

Vangaveltur um vensl sífjölgandi bólusetninga auk aukinnar lyfjanotkunar almennt og sprengingar í fjölda allskyns heilsufarsvandamála, sem læknar á launaskrá lyfjafyrirtækja hafa kallað samsæriskenningu, komast á dagskrá.

Skelfing!

Okkur gæti mögulega boðist færri sprautur frekar en fleiri í framtíðinni! Lýðheilsan að hruni komin!

En gott og vel. Blaðamenn lifðu einhvern veginn af veirutíma þrátt fyrir að hafa brugðist öllum sem treystu á þá fyrir upplýsta og hlutlausa fréttaöflun. Þeim er velkomið að halda áfram að grafa eigin gröf.

Það er ekki þar með sagt að verðandi heilbrigðismálaráðherra Bandaríkjanna hafi rétt fyrir sér í öllu. En að reyna gamla bragðið - afskrifa einhvern sem samsæriskenningasmið af því hann stígur á rangar tær - mun ekki virka í þetta skipti. Og ætti aldrei að virka aftur.

Og ég held, svei mér þá, að fleiri og fleiri séu að átta sig á því.

Könnun: Kjósendur vilja engu breyta

Á meðan Bandaríkjamenn, Þjóðverjar, Hollendingar, Argentínumenn, íbúar El Salvador og fleiri þjóðir eru komnar vel á veg að gera upp við vókið, vitleysuna, verðbólguna og fleira gott þá kjósa Íslendingar þau þægindi sem felast í óbreyttu ástandi, eða það benda skoðanakannanir til. Það er að sumu leyti skiljanlegt. Betra finnst börðum hundi að fá húsaskjól og mat þótt lélegt sé en að vera óbarinn úti, mögulega í kulda og vosbúð.

Það er nefnilega ekkert víst að breytingar séu alltaf til batnaðar. 

Er þá ekki bara best að kjósa þá sem tala vel um báknið, stofnanirnar, kerfið, skatta til að breyta veðrinu og lækna fátækt, flækjustigin, ríkisútgjöldin, regluverkið og innflytjendurna úr fjarlægu heimshornunum? 

Og um leið um nauðsyn hallareksturs í umhverfi svimandi skatta til að halda allri útgerðinni í gangi, sem gætu svo sem hækkað aðeins, en bara á ríkt fólk.

Þeir flokkar eru að vísu til sem tala um að eyða hallarekstrinum og lækka skatta án þess að draga úr ríkisumsvifum að neinu ráði, en látum slíkt tal eiga sig.

Auðvitað er hægt að lækka bæði skatta og skuldir á sama tíma og útrýma verðbólgu í leiðinni - með því að leggja niður, einkavæða, selja og hreinlega lýsa yfir að hérna ætli ríkisvaldið að draga sig til baka og ef einhver sér þörf á viðkomandi þjónustu þá geti viðkomandi bara stofnað til hennar.

En þannig tal hef ég tæpast rekist á.

Spennandi kosningar? Kannski - það er enn tími til stefnu til að draga skítugar brækur einhvers úr skúffunni eða framkalla minnisleysi hjá frambjóðendum - en sjáum hvað setur.

Viðreisn í mikilli sókn

Of stór, víðfeðm og valdamikil sveitarfélög

Sameining sveitarfélaga átti að ná svo mörgum markmiðum.

Stærri sveitarfélög með meira á milli handanna áttu að geta veitt góða þjónustu og farið í nauðsynlegar framkvæmdir.

Samlegðaráhrif áttu að losa um mikla fjármuni.

Lögbundnum skylduverkum átti að sinna betur. 

Allt þetta án þess að tengslin milli sveitastjórnarmanna og kjósenda rofni vegna fjölmennis og víðfeðmi. 

Raunin er almennt séð önnur.

Sveitarfélög sem hafa haldið sjálfstæði sínu standa sig almennt betur en hin. Þrýstingurinn á að moka öllu höfuðborgarsvæðinu í ráðhús Reykjavíkur hefur sem betur fer ekki borið árangur. Skattgreiðendur utan Reykjavíkur sjá það á veskinu og þjónustunni.

Sveitarfélög með marga útvarsgreiðendur eiga auðveldar með að sökkva sér í skuldir - slá lán út á skatttekjur framtíðar. 

Innan stærri sveitarfélaga eru svæði sem finnst þau vera afskipt og fá enga rödd í ákvarðanatöku.

En það er ekki bara við sveitarfélögin að sakast að þau eru mörg hver í blússandi skuldasúpu eftir fjölmörg hagstæð ár og þurfi núna að taka lán til að borga yfirdráttinn. Ríkisvaldið hefur séð tækifæri í sístækkandi sveitarfélögum og mokar á þau allskyns nútímalegum kröfum og skyldum. Sum sveitarfélög hafa svo bætt í með eigin gæluverkefnum.

Skattgreiðandinn týndist í leiðinni, og víða einnig grunnskólanemendur, ökumenn og ungt fólk í leit að hagstæðu húsnæði.

Það er góð hugmynd að Samband íslenskra sveitarfélaga standi núna að ráðstefnu um samstarf ríkis og sveitarfélaga. Þar er allt í molum og mögulega ástæða til að endurhugsa þá vegferð sem var farið í með sameiningu sveitarfélaga og notkun ríkisins á þeim sem einskonar ruslatunnu fyrir gæluverkefni.

Beint: Samstarf ríkis og sveitarfélaga rætt

Fasistar fyrr og nú

Fasistum fer núna töluvert fjölgandi er marka má tungutak pólitískra rétttrúnaðarpresta sem hafa fyrst og fremst þá skoðun að vera á öndverðri skoðun við Trump. Ef Trump vill A þá vilja þeir B. Ef hann segir að himininn sé blár þá er hann í raun grænn. Ef hann segir að veira hafi átt uppruna sinn á rannsóknarstofu þá varð hún til náttúrulega í leðurblökum. 

En eitthvað hefur skilgreiningin á fasisma breyst. Einu sinni boðuðu fasistar sterkt ríkisvald undir stjórn öflugs leiðtoga sem hélt því fram að að fólk sé ekkert án ríkisins og ríkið æðra fólkinu, og að þagga megi niður í öðrum skoðunum. Sem sagt, nútímalegur vinstrimaður að einhverju leyti, herskár einræðisherra að öðru. Ekki sami hlutur og að vera nútímalegur vinstrimaður, en margir skyldleikar. 

Í dag eru fasistar þeir sem vilja hafa hömlur á þessu ríkisvaldi, hægja á útþenslu þess, skattheimtu og yfirráðum yfir lífum einstaklinga, og eru sæmilega opnir fyrir mál- og tjáningarfrelsi. 

Gott og vel, það fer að styttast í að maður fari hreinlega að kalla sig fasista í nýju skilgreiningu þess orðs. Væri það ekki eitthvað?

Auðvitað hefur orðræða rétttrúnaðarprestanna fyrirsjáanlega ýtt þeim út í horn sem öllum er sama um. Svimandi fjárhæðir hafa farið í að borga Hollywood-stjörnum og frægum þáttastjórnendum til að kalla alla sem eru ekki á ystra jaðri vinstrisins fasista, nasista og rasista. Fjölmiðlar rétttrúnaðarprestanna laða að sér töluvert færra fólk en vinsælir hlaðvarpsstjórnendur. Almenningur er farinn að ranka aðeins við sér og tjá sig í gegnum atkvæðagreiðslur gegn firringunni, gefið að yfirvöld banni ekki stjórnmálaflokka á uppleið í svokölluðum lýðræðisríkjum. 

Fasistarnir svokölluðu eru miklu minni fasistar en þeir sem kalla þá fasista þegar miðað er við upprunalega skilgreiningu hugtaksins og það er farið að blasa við fleirum.

En kannski það að heyra að einhver sé kallaður fasisti sé vísbending um að þar sé rödd þess virði að hlusta á?