Tímarnir breytast og vandamálin með

Ég rakst á þessa skemmtilegu litlu setningu í Morgunblaðinu 15. janúar 1998 þar sem blaðamaður var að taka út aðstæður á skemmtistað:

Þarna er að greina svolítið skopskyn.

Þetta var auðvitað vandamál árið 1998: Karlmaður gat ekki bara ætt inn á salernisaðstöðu kvenna til að skoða þar aðstæður og mögulega notendur aðstöðunnar. 

Í dag eru breyttir tímar. Blaðamaður getur í dag einfaldlega skilgreint sig sem kvenmann og ætt inn á konurnar. Einkarými kvenna eru ekki lengur einkarými kvenna. Hin svokallaða fötlun blaðamanns er ekki lengur nein hindrun. Hann hefur fengið sinn ramp. Konurnar mega vara sig.

Tímarnir breytast auðvitað. Í kvikmyndinni Starship Troopers baða karlar og konur sig saman og eiga þar afslöppuð samskipti. Kannski er það framtíðin. 

Með ákveðinni þróun á samfélaginu verða mögulega innleidd lög framandi menningarheima á Vesturlöndum sem kveða á um limlestingar á kynfærum kvenna og afleiðingalausra morða á samkynhneigðum.

Það er ekkert víst að það sem margir reyna að standa vörð um í dag sé það sem tóri í sögunni. Er það vegna þess að ekkert eitt er í raun betra en annað? Er eitthvað úrelt við frjáls, vestræn samfélög? Tíminn mun leiða það í ljós.

Persónulega ætla ég að leyfa konum að eiga sín einkarými út af fyrir sig, og það með glöðu geði. Eins og blaðamaður Morgunblaðsins árið 1998, en ekki endilega blaðamenn í dag.

Yfirvöld: Samkomubannið stútaði í ykkur ónæmiskerfinu

Í frétt hjá Ríkisútvarpi Útvaldra Viðhorfa (RÚV) segir frá mikilli aukningu veikinda í íslensku samfélagi undanfarið (nokkuð sem ég sé líka í kringum mig í Danmörku). Heilbrigðiskerfið hefur varla séð annað eins og er eins illa undirbúið og hugsast getur. En hvers vegna?

Möguleg skýring sem hefur verið nefnd er að aukin veikindi séu afleiðing af samkomutakmörkunum í heimsfaraldrinum. Þá hafi færri smitast og fólk hafi þá síður byggt upp ónæmi.

Þá höfum við það. Að mati heimildarmanna RÚV, sem mögulega eru aðilar innan heilbrigðiskerfisins en kannski ríkisins, er samkomubann veirutíma mögulega búið að stúta ónæmiskerfi landsmanna. 

Þetta er ákaflega nothæft því þegar yfirvöld prófa aftur að skella á samkomubanni er hægt að segja: Nei, bíddu nú við, þið eruð búin að segja að slíkt rústi ónæmiskerfi landsmanna! Leyfið okkur frekar að mæta í vinnuna, í ræktina, á djammið eða í kirkju og halda ónæmiskerfinu á okkur uppfærðu!

Auðvitað blasir við að skýringar yfirvalda eða spítalans eru þvæla. Sprauturnar eru orsakavaldurinn. Það munu yfirvöld samt aldrei viðurkenna. Engu að síður er nothæft að hafa handtæka þá skýringu yfirvalda sjálfra að samkomubannið hafi stútað ónæmiskerfum okkar og afleiðingar búnar að vera skelfilegar fyrir spítalana.

Lýðræðið og kjósa rétt

Þetta lýðræði er leiðinlegt og til óþurftar og mætti jafnvel leysa af með gervigreind, ekki satt?

Nú er vestrænt lýðræði auðvitað bara skugginn af sjálfu sér. Völd ókjörinna embættismanna eru í sífellu að aukast. Stjórnmálamaður getur varla tekið ákvörðun nema hafa fengið sérstaka nefnd til að skrifa fyrir sig skýrslu. Vald þings streymir til erlendra og alþjóðlegra stofnana. Stjórnmálaflokkarnir eru oft óaðgreinanlegir. Fjölmiðlar og yfirvöld reyna að berja á óþægilegri tjáningu. Skattar eru á rjúkandi uppleið: Skattar til að breyta veðrinu, halda uppi útlendingum og fjármagna vopnakaup fyrir spillta forseta. Verðbólga er framleidd til að færa kaupmátt frá launþegum til fjármagnseigenda. 

Í sumum ríkjum hafa menn séð í þessu sóknarfæri, og koma hér hratt í huga Argentína, Svíþjóð, Danmörk, Þýskaland og Holland. Stjórnmálamenn og stjórnmálaflokkar koma fram á sjónarsviðið. Þeir gagnrýna báknið, skattana, fólksinnflutninginn og valdatilfærsluna. Undantekningalaust eru allar slíkar skoðanir stimplaðar sem einhvers konar öfgaskoðanir hættulegra öfgamanna. Popúlista! Hægrimanna! Hægri-öfgamanna! Hægri-öfga-popúlista!

En það dugir ekki lengur til. Uppnefnin eru ekki nóg. Kerfisflokkarnir sjá að fylgið er að renna af þeim.

Þetta er auðvitað óþolandi. Við þessu þarf að bregðast. Ekki á leikvelli lýðræðisins samt. Nei, á forsendum báknsins. Þökk sé flókinni og mótsagnarkenndri löggjöf er yfirleitt hægt að grafa upp einhvers konar lögbrot á hvern sem er. Hér er enginn óhultur, og sérstaklega ekki þeim sem gengur vel að hamast á bákninu. 

Kerfisflokkarnir geta sjálfum sér kennt um vandræði sín. Þeir hafa í mörg ár hunsað almenning og kjósendur. Að það komi upp valkostir við þá er einfaldlega vegna eftirspurnar frá kjósendum. Flokkur sem þjónar kjósendum sínum vel þarf ekki að óttast samkeppni. Flokkur sem telur það vera hlutverk sitt að breyta veðrinu með skattheimtu fær á baukinn.

Vilja að flokkurinn verði bannaður

Vissir þú ekki að þú værir rasisti?

Samfélagið skiptist í tvo hópa: Rasista og þá sem kalla alla aðra rasista. Ef þú ert rasisti en vilt ekki vera það lengur þá lagar þú það með því að byrja kalla alla aðra rasista. Þannig hættir þú að vera rasisti. Einfalt, ekki satt?

Við þurfum ekkert að spá í skilgreiningu orðabókar á því hvað er að vera rasisti (eitthvað með kynþáttafordóma). Nei, rasisti er sá sem kallar ekki alla aðra rasista. Þannig er ég til dæmis rasisti því ég kalla fólk ekki rasista.

En hvað réttlætir að kalla aðra rasista, og vera þannig um leið ekki rasisti sjálfur?

Það er svo margt. Til dæmis eru þeir rasistar sem segja að takmörkuðum verðmætum Íslendinga eigi frekar að ráðstafa í að hjálpa íslenskum flóttamönnum en erlendum. Þeir eru líka rasistar sem styðja ekki brúnna fólkið í einhverjum átökum í fjarlægum ríkjum. Svo eru þeir jafnvel rasistar sem hafna ákveðinni lyfjagjöf. Rasistarnir vilja líka stöðva geldingar á börnum og kynlíf fullorðinna með þeim, og þeir eru heldur ekkert alltof hrifnir af því að einkarými kvenna séu opin fyrir fullorðnum karlmönnum. 

Ég er sennilega að gleyma einhverju hérna en eitt er ljóst: Þú ert annaðhvort rasisti eða manneskja sem kallar aðra rasista. Hafir þú ekki kallað neinn rasista nýlega þá ertu rasisti. Vissir þú það ekki?

Listin að halda sér óupplýstum, með aðstoð blaðamanna

Ég vinn með vel menntuðu fólki sem fylgist með fréttum og segir frá því sem liggur því á hjarta. Stundum eiga sér stað hressandi skoðanaskipti en allt mjög yfirvegað og engin þörf á að verða sammála um alla hluti.

Til dæmis myndu flestir í minni vinnu, ef tilneyddir til að velja á milli Trump og Biden, velja Biden - lasið, elliært gamalmenni sem á bara að fá að fara á eftirlaun, eða í fangelsi, og hefur ólíkt Trump stofnað til margra nýrra stríðsátaka (sem er nánast það eina sem ætti að skipta umheiminn utan Bandaríkjanna máli þegar kemur að bandarískum stjórnmálum, og kannski eyðilegging yfirvalda þeirra á varaforðagjaldmiðli heimsins).

En oftar en ekki finnst mér fólk vita lítið. Það veit hvað er í fréttunum jú, en hefur ekkert á dýptina og ekkert utan hins þrönga sjónsviðs blaðamanna hjá stærri fjölmiðlum í sínu heimalandi. Það veit ekkert um bændamótmælin sem stífluðu Þýskaland um daginn. Það veit ekkert um gagnrýni á tal um hamfarahlýnun. Það vissi ekkert um sprauturnar á sínum tíma og veit varla enn þann dag í dag - telur þær hafa verið hrópandi vel lukkaðar. Sumir trúa því meira að segja enn þann dag í dag að þær hafi stöðvað smit. 

Það er því ekkert mál að halda sér nokkuð óupplýstum, meðvitað eða ómeðvitað. Besta leiðin er sú að treysta blaðamönnum til að velja það sem telst fréttnæmt og hvað telst til samsæriskenninga eða áróðurs.

En það er hægt að ganga lengra en að bara fljóta um á fleyi fjölmiðlanna. Stundum er hægt að tileinka sér, meðvitað, þá list að halda sér óupplýstum: Neita að fylgja ábendingum, neita að kynna sér gögn eða hina hliðina. Neita að samþykkja tal sem hróflar við heimsmyndinni. Blaðamenn eru hérna til þjónustu reiðubúnir þegar þeir flagga drottningarviðtölum við margdæmda glæpamenn, troðfullum af lygum, útúrsnúningum og slúðri sem er allt búið að taka fyrir af óteljandi dómstólum og sérfræðingum og fleygja í ruslið. Fólk sem gleypir við þvælunni telur sig vera að tala fyrir hönd barna sem er búið að þráspyrja um allar þeirra skoðanir og tilfinningar og taka ákvörðun í kjölfarið. 

Hérna er fólk viljandi og meðvitað að halda sér óupplýstu. Það er markvisst að velja að kynna sér ekki málin en hafa engu að síður löngun til að tjá sig um þau. 

Þetta er listin að halda sér óupplýstum og margir eru nokkuð góðir í henni.

En gerir það nokkuð til? Jú, það gerir það, því í versta falli getur það leitt til þess að réttarríkið er tekið úr sambandi með hópþrýsting, hrópum og jafnvel líkamlega með því að hindra lögreglumenn í sínum störfum.

Sem betur fer spyrna margir við fótum. Oft var þörf en nú er nauðsyn.

Þú ekki gott íslenska tala, kvárið þitt

Það er verið að reyna breyta tungumálinu okkar, meðal annars. Ég er ekki að tala um litlar breytingar eins og að segja sími í staðinn fyrir telefón, eða tölva í staðinn fyrir kompjúter. Hugmyndir að orðum sem draga aðeins úr vægi tökuorða eru í sífellu í framleiðslu og sumar njóta velgengni og aðrar ekki.

Nei, núna er verið að breyta því alveg í grunninn og niðurstaðan er sú að þú ekki gott íslenska tala. Ekki frekar en markaðsfólkið hjá Ölgerðinni, sem nýlega hlaut hinseginvottun Samtakanna 78, og valdi í kjölfarið að breyta slagorði þannig að þriggja ára krakki, sem er ennþá að ná tökum á íslenskunni, gæti hafa samið það:

Það sér hver drekka Kristal

Sennilega færri í framhaldinu en áður, en látum það liggja á milli hluta.

Ölgerðin er búin að vera lengi á þeirri vegferð að afmá kynin eins og lesa má í ársskýrslu Samtakanna 78 fyrir árin 2022-2023 (þar sem Festi, Advania, Rio Tinto Alcan og Te & Kaffi eru einnig á lista). Ekki veit ég hvernig klósettaðstaðan þar á bæ lítur út, eða hvort boðið sé upp á sturtuaðstöðu fyrir starfsmenn, og hvað þá hvað sé verið að gera við þessi rými núna - kannski verið að svipta konum einkarýmum sínum eins og algengt er eða hvernig það er. En vegferðin er hafin og hún er ekki lítill biti að kyngja. Þetta er hugmyndafræði sem boðar geldingar á börnum, aðför gegn samkynhneigð, eyðileggingu tungumálsins, umburðarlyndi fyrir kynferðislegum losta til barna og skautun í samfélaginu: Við eða þið, og ekkert þar á milli.

Mörg stór og öflug fyrirtæki hafa fallið fyrir þessum málstað og það er til slagorð fyrir afkomu þeirra í kjölfarið:

Go woke, go broke

Vonandi er Ölgerðin ekki á þeirri vegferð, enda hef ég taugar til fyrirtækisins. Til vara vona ég að einhver samkeppnisaðilinn nái að endurskapa uppskriftina að Egils Appelsín og Bola (Kristallinn er sá sami hjá öllum sem setja kolsýru og bragðefni í vatn). Þá ætti skaðinn af brotthvarfi fyrirtækisins að verða nálægt núlli fyrir okkur hin.

Hættu að reykja og keyptu þér rafmagnsbíl

Ég er háður nikótíni. Ég nota rafrettu og nikótínpúða (fer eftir aðstæðum). Áður fyrr reykti ég sígarettur. Þegar ég ákvað að hætta því og taka upp rafretturnar þá var það einfalt mál og frekar ódýrt. Sparnaðurinn var gríðarlegur. Snemma komst ég að því að sælgætisbragðtegundirnar höfðuðu ekkert til mín. Fljótlega átti ég nokkurn lager af hylkjum, rafhlöðum og öðru sem fylgdi.

Þökk sé rafrettunum og púðunum er búið að koma mörgum út úr sígarettureykingum. Það ættu að kallast góðar fréttir. Tjaran er horfin úr lungunum og líkur á hinu og þessu slæmu lækkaðar margfalt. Auðvitað hefur öll neysla á einhverju ákveðna áhættu í för með sér - meira að segja of mikil vatnsdrykkja getur verið hættuleg. En það mætti halda að minnkandi tóbaksnotkun sé fagnaðarefni.

En auðvitað er það ekki svo. Yfirvöld sjá að skattheimta sín af tóbakinu er að hrynja. Hvað er til ráða? Jú auðvitað að finna upp á ástæðum til að innleiða nýja skatta. Bæði á Íslandi og í Danmörku er allt í einu búið að takmarka úrval og hækka verðlag. Danir fundu upp á nikótínskatti sem hefur margfaldað verð á ýmsum valkostum við sígarettur. Það liggur við að hinn rándýri sígarettupakki sé að verða samkeppnishæfur á ný. 

Yfirvöld vildu fá fólk til að hætta að reykja. Lausnir komu fram. Núna eru þær vandamál, því ríkissjóði vantar aurana.

Eitthvað svipað má segja um rafmagnsbíla. Þeir fá afslátt af sköttum og jafnvel niðurgreiðslur. Síðan uppgötvar ríkið að það vantar peninga í kassann. Gæluverkefnin fjármagna sig ekki sjálf! Þá er hafist handa við að innleiða nýja skatta. 

Kannski er ég alveg sami kjáninn og kaupendur rafmagnsbíla (vonandi ekki samt). Ég lét lokka mig með lágu verði inn í valkost við fyrri lausn. Auðvitað get ég smyglað og allt það og meira að segja með sjálfboðaliða fyrir slíkt. En best væri bara að geta gengið að öruggum vörum á hagstæðu verði, hvar og hvenær sem er. 

Kannski var vandamálið við rafretturnar alltaf það að þær voru frá upphafi á yfirborðinu og sjáanlegar. Kannski áttu þær alla tíð heima á svarta markaðinum. Ríkisvaldið hefði séð minnkandi tekjur af tóbakssköttum án þess að geta brugðist við með skattheimtu á valkostina. Fólk hefði haldið áfram að hrista af sér tjöruna án þess að ríkið gæti stöðvað það. Þá væri kannski ennþá hægt að kaupa ódýra og örugga valkosti við tóbakið.

En að hið opinbera sé núna að fara skattleggja rafmagnsbílana í burtu - það er hið besta mál.

Íslendingar geta alveg. Er það í lagi?

Innviðir á Íslandi eru vanræktir. Raforkuframleiðsla er í lás. Flutningsnetið nær ekki að dreifa þeirri orku sem þó er til. Það vantar lóðir fyrir hús. Regluverkið er að drepa margar atvinnugreinar. 

Kunna Íslendingar ekki lengur að leysa vandamál? Að koma sér í verkið? Að gera það sem gera þarf?

Jú, auðvitað kunna þeir það. Alveg hreint magnað dæmi um það er myndin hér að neðan sem sýnir gröfur að verki að reisa varnargarða fyrir hraun sem er hreinlega á leiðinni, og sennilega komið það nálægt að hitinn finnst vel á vinnusvæðinu.

Ef þetta lýsir ekki hinu gamla góða íslenska hugarfari þá veit ég ekki hvað.

En nú þarf auðvitað að spyrja hinna erfiðu spurninga:

• Er Vinnueftirlitið búið að meta starfsumhverfi þarna og gefa því grænt ljós?
• Eru leyfi til efnistöku til staðar?
• Er búið að framkvæma umhverfismat?
• Er búið að framkvæma hávaðamælingar?
• Verður kolefnisspor framkvæmdanna jafnað eða mega Íslendingar búast við reikningi frá Evrópusambandinu?
• Er flokkunaraðstaða á vinnusvæðinu í samræmi við fyrirmæli hringrásarhagkerfisins?
• Er kynjahlutfall á vinnusvæðinu jafnt eða þarf að ráðast í úrbætur þar?
• Er búið að skoða endurmenntunarskilríki gröfumanna?
• Hefur átt sér stað opið samráð um þessar framkvæmdir með tilheyrandi kæruferlum?
• Er öruggt að Evrópusambandið lumi ekki á einhverjum reglugerðum sem banna þessar framkvæmdir?

Þetta eru bara hinar augljósu spurningar sem þarf að setja í forgang að svara. Það er fáheyrt að svona skilvirkar framkvæmdir sem miða að því að leysa brýnt vandamál fái einfaldlega að eiga sér stað.

Nema menn vilji mögulega snúa við blaðinu og hugleiða aðeins hvernig er haldið aftur af Íslendingum með allskyns þvælu og rugli. Það væri mín ósk.

Um leið vil ég senda baráttukveðjur til þeirra í framlínunni í Grindavík. Vonandi bjargast bærinn - þessi mikilvæga framleiðslustöð verðmæta á Íslandi, þar sem samfélagið er að því er ég hef heyrt gott.

Ekki treysta sérfræðingunum

Á veirutímum lærðum við mjög mikilvæga lexíu: Sérfræðingar eru bara menn eins og við og þeirra túlkun á gögnum og rannsóknum í mörgum tilvikum engu betri, og jafnvel mun síðri, en túlkun venjulegs fólk úti í bæ.

Stundum ljúga þessir sérfræðingar, blákalt, eins og þeir fái borgað fyrir það (sem þeir fá).

Þessa lexíu er ég að læra aftur í nýjustu jarðskjálfta- og eldvirknitímabilum á Reykjanesi. Sérfræðingarnir ákváðu að byggja vegg til að stöðva hraunflæði til Grindavíkur. Núna kemur í ljós að sá veggur liggur á nýjustu sprungunni sem opnaðist á stað sem sérfræðingarnir höfðu ekki spáð fyrir um. Það gerði hins vegar maður úti í bæ, þá þegar 22. desember, með ítarlegum rökstuðningi. Sömuleiðis sá hann fyrir upphaf eldgoss, bæði þess sem núna er hafið og þess sem kom á undan, með nokkura klukkustunda fyrirvara og vel á undan Almannavörnum ríkisins sem ættu að hafa varað verktaka við en gerðu ekki.

Kannski er leikmaðurinn úti í bæ bara búinn að vera heppinn. Búinn að fá Yatzy þrisvar í röð og mun ekki takast það aftur. Kannski eru hans spár engu merkilegri en annarra. Ég meina, þótt færeyska handboltalandsliðinu takist að landa jafntefli á móti því norska þá blasir við að hið norska er yfir það heila betra, ekki satt? 

En núna er ekkert jafntefli. Núna er staðan svona:

Leikmaður 3 - Sérfræðingar 0

Ég veit á hvern ég veðja í næstu umferð.

Veirufréttir snúa aftur - gera veirutímar það líka?

Kannski er ég orðinn vænisjúkur en mér finnst veirufréttir vera að skjóta oftar upp kollinum upp á síðkastið. Þær koma úr ýmsum áttum: Sprautur þetta og dauðsföll hitt. Ein slík frétt er alveg samhengislaus frétt á mbl um fjölda dauðsfalla á heimsvísu vegna drápsveirunnar ógurlegu. Tíu þúsund dauðsföll á dag! Sjö milljónir í lok seinasta árs, á heimsvísu! Hljóma eins og stórar tölur en eru það ekki. 

Þegar þetta er skrifað hafa, á heimsvísu, dáið, í dag, rúmlega 110 þúsund manns skv. Worldometer. Meðaltalið í ár er um 167 þúsund einstaklingar á dag eða tæplega 7 þúsund á klukkutíma skv. WorldPopulationReview, og því eiga ennþá eftir að deyja tæplega 60 þúsund manns í heiminum í dag.

Hjarta- og æðasjúkdómar draga flesta til dauða, næst koma heilablóðföll og þar næst lungnasjúkdómar skv. WorldAtlas. Banaslys í umferðinni eru í tíunda sæti, sem er athyglisvert.

Svona tölur veita samhengi. Einhver handahófskennd tilvitnun í manneskju sem fær borgað fyrir að hræða okkur ekki. Manneskja sem er vel á minnst starfsmaður WHO sem enn þann dag í dag lætur frá sér svona vitleysu:

Frá og með nóvember 2023 höfðu 72% fólks um allan heim fengið að minnsta kosti einn skammt af COVID-19 bóluefni, en 13,6 milljarðar skammtar voru gefnir um allan heim, sem komu í veg fyrir alvarleg veikindi og sjúkrahúsinnlagnir fyrir milljónir manna.

**********

As of November 2023, 72% of people worldwide had received at least one dose of a COVID-19 vaccine, with 13.6 billion doses administered around the world, preventing severe illness and hospitalizations for millions of people.

Kannski er verið að brugga eitthvað - nýjan heimsfaraldur eða samfélagsógn, einhvern sjúkdóm X. Eina lausnin er að innleiða fasisma, aukið eftirlit, takmarkanir á tjáningarfrelsi, yfirtöku á eignum, árásir á hagkerfið og lífsviðurværi fólks, kjánalegar grímur og auðvitað þvingaðar lyfjagjafir, ekki satt?

Kannski er ekki verið að brugga neitt. Þeir sem fengu völd og athygli á veirutímum eru fullkomlega sáttir við að vera komnir aftur á bak við litlaust skrifborð, fjarri hljóðnemunum. Öll fínu tölvukerfin fá að fjara út í aldanna rás. Yfirvöld hafa tapað blóðbragðinu úr munninum. Þeir sem sáu mikil tækifæri í veirutímum til að knýja á sín hugðarefni hafa sætt sig við að þurfa einfaldlega að keppa á markaði hugmynda. 

En það er ólíklegt.

Segir 10 þúsund deyja úr Covid í hverjum mánuði